Dagur - 04.04.1992, Síða 18

18 - DAGUR - Laugardagur 4. apríl 1992
Af erlendum vettvangi
Hvers vegna þola sumir
ekki að drekka mjólk?
Mörgum þykir mjólk hinn besti
drykkur og drekka hana í stórum
stíl. En þeir eru líka til, sem fá
magaverki og niðurgang, ef þeim
verður það á að drekka mjólk, og
læknar kunna engin ráð við þessu
önnur en þau að vara viðkom-
andi við mjólkurdrykkju. En
hver skyldi þá vera ástæðan fyrir
því, að sumir þola mjólkina svo
vel, en aðrir alls ekki.
Það bendir allt til þess, að þá,
sem ekki þola að drekka mjólk
skorti efnakljúf þann (ensím),
sem heitir laktase. En efnakljúf-
ur þessi er nauðsynlegur til að
leysa upp sérstaka tegund sykurs,
sem er í mjólk (mjólkursykur eða
laktose).
Þaö er ekki svo sjálfsagt, sem
halda mætti, að menn geti stund-
að mjólkurdrykkju á fullorðins-
árum. Nýlegar rannsóknir hafa
leitt í ljós, að það er aðeins í
Norður-Evrópu (og þá einkum
Skandinavíu og íslandi), á eyði-
merkursvæðum Norður-Afríku
og á Arabíuskaga, sem flestir
fullorðnir geta drukkið mjólk.
Víðast annars staðar eru það
aðallega börn, sem drekka
mjólk, af því að með aldrinum
missir líkaminn hæfileikann til að
mynda Iaktase.
Vísindamenn hafa mjög undr-
ast þessa landfræðilegu skipt-
ingu. Skýringin kann að vera ein-
hvers konar náttúruval. Það eyk-
ur lífslíkurnar að búa yfir þeim
hæfileika að geta drukkið mjólk.
Það er ekki erfitt að koma
auga á samhengið á eyðimerkur-
svæðunum. Þar er vökvaþörfin
mikil og vandkvæði á að fá henni
fullnægt. Þá er það mikill kostur
að geta drukkið mjólk húsdýr-
anna í stað þess að drekka ein-
göngu vatn.
En hvers vegna er það svo mik-
ill kostur í norðlægustu löndum
Evrópu að geta drukkið mjólk?
Þar er alla vega ekki hægt að vísa
til vökvaskorts. En vísinda-
mennirnir hafa komist að því, að
þeir, sem þola mjólkurdrykkju
eiga einnig auðveldara en aðrir
með að nýta það kalcium, sem
finnst í fæðunni. Fyrr á tímum
var skortur á kalcium alvarlegt
vandamál á þessum norðlægu
breiddargráðum, og þess vegna
höfðu þeir, sem drukku mjólk
meiri möguleika til að lifa af.
Auk þess gátu konur með sterka
beinabyggingu alið fleiri börn, og
af þeim sökum náði erfðavísir-
inn, sem stjórnar framleiðslu
ensímsins laktase mikilli út-
breiðslu.
(Byggt á Fakta 1/91. - Þ.J.)
Það veltur á því hvort líkami þinn framleiðir efnakljúfinn laktase, hvort þú
getur drukkið mjólk á fullorðinsárum.
Matargerð er list
og undirstaðan er úrvals hráefni
Matvörukynning
í Hrísalundi í dag,
laugardag, frá kl.10-14.
Kynningarvörur:
Léttreyktur
lambahryggur
frá Kjötiðnaðarstöð KEA
°g
tertubotnar
frá Brauðgerð KEA

Rendurnar á knattspyrnuvöllum verða til, þegar grasið er slegið.
Af hveiju eru
knattspymuvellir
röndóttir?
Þegar horft er á knattspyrnu-
keppni í sjónvarpi, er oft svo að
sjá, sem völlurinn sé allur með
mismunandi grænum röndum.
Þessar rendur á knattspyrnu-
völlunum tengjast því yfirleitt,
hvernig þeir eru slegnir. Með lýs-
ingu í kringum völlinn er svo
hægt að gera rendurnar meira
áberandi eða draga úr þeim, ef
menn vilja svo við hafa.
Við skulum hugsa okkur
venjulega sláttuvél þar sem hníf-
arnir eru festir á sívalning, sem
snýst. Þegar sívalningurinn snýst
leggjast grasstubbarnir, sem eftir
verða, í öfuga átt við þá stefnu,
sem sláttuvélinni er ekið. Sé vél-
inni ekið til austurs leggst grasið
til vesturs, sé ekið til vesturs
leggst grasið til austurs. Þegar
vélinni hefur verið ekið á vallar-
enda og er snúið þar við og ekið
til baka, leggst grasið til öfugrar
áttar við það, sem var í fyrri ferð-
inni. Þannig verða þær til rend-
urnar, sem sjást í sjónvarpinu.
Því lengri sem grasstubbarnir
eru, því greinilegra verður það
munstur sem myndast. Það kem-
ur til af því, að löng strá leggjast
betur niður en stutt.
Vegna lýsingarinnar sjást rend-
urnar yfirleitt betur í sjónvarpi
en þegar horft er á sjálfan
völlinn. Á sumum völlum, eins
og t.d. Wembley, er lagt mikið
upp úr því að gera rendurnar sem
greinilegastar. Ástæðan er sú, að
áferðarfalleg og fullkomin gras-
flöt er snar þáttur í „vörumerki“
vallarins, og þvf er allt gert, sem
hægt er, til þess að eftir henni
verði tekið.
(Bengt Bengtsson í Fakta 1/91. - Þ.J.)
Deyfast skilningar-
vitin á meðan
við sofum?
Þegar við sofum lokum við aug-
unum til þess að það, sem við
kynnum að sjá trufli ekki
svefninn. En spurningin er að
hve miklu leyti við lokum einnig
fyrir önnur skilningarvit.
Svarið hlýtur að verða, að það
getum við vissulega og gerum.
Hvað heyrnina áhrærir kemur
þetta þannig út, að við heyrum
sum hljóð betur en önnur, það er
eins og heyrnin velji úr hvað við
eigum að heyra og hvað ekki í
miklu ríkara mæli en þegar við
erum vakandi. Þannig getur t.d.
móðir vaknað við minnsta uml í
barni sínu f næsta herbergi enda
þótt hún sofi vært þó að þungir
vörubílar fari með miklum háv-
aða um götuna fyrir utan.
Hljóð, sem við sjálf gefum frá
okkur, trufla svefninn yfirleitt
ekki. Um það eru hrotur besta
dæmið, enda þótt hávaðinn geti í
einstöku tilvikum orðið svipaður
að styrkleika og hávaði frá þrýsti-
loftsbor (loftpressu). Á meðan
við sofum er heyrnin fyrst og
fremst stillt á þau hljóð, sem eru
óvenjuleg í því umhverfi sem við
erum í og geta því kannski boðað
einhverja hættu fyrir þann sem er
sofandi eða fjölskylduna. Bragð-
og lyktarskyn hefur nánast enga
þýðingu í sambandi við aðsteðj-
andi hættu og því taka þessi
skilningarvit sér hvíld á meðan
við sofum.
í þessu tilliti er mikill munur á
mönnum annars vegar og t.d.
hundum og köttum. Þessi dýr eru
miklu háðari bragð- og lyktar-
skyni og á annan hátt en við. Þess
vegna vakna þau samstundis, ef
þau finna lykt af mat.
(Fakta 1/91. - KJ.)