Dagur - 16.04.1992, Blaðsíða 6

r- I IA ÍO ''HO I.
■* U <
6 - DAGUR - Fimmtudagur 16. apríl 1992
BÖRNIN OKKAR
Kristín Linda Jónsdóttir
Hver er staða foreldra á íslandi í dag?
Eftir að hafa skrifað á annan tug greina, um börn,
verður mér sífellt betur og betur ljóst að það er
fyrst og fremst einn eiginleiki sem foreldrar í
nútímasamfélagi þurfa að hafa til að bera. Það er
að segja að vera „ofurmenni“. „Ofurforeldrar“
sem geta allt, vita allt, hafa endalausan tíma og
orku og missa aldrei stjórn á sér í hita Ieiksins. For-
eldrar sem gera og velja alltaf allt sem er börnun-
um þeirra fyrir bestu og aldrei neitt annað. „Ofur-
menni“ sem jafnframt foreldrahlutverkinu sinna
öllum öðrum skyldum í mannlegu samfélagi,
standa sig í vinnunni, áhugamálunum, félagsstörf-
unum og samkvæmislífinu.
En öll erum við mannleg og
löng yrði leitin að „ofurforeldr-
unum“. Segja má að eitthvert
örlagaríkasta skref á lífsferli
hvers einstaklings sé að vera for-
eldri. Jafnvel val á maka og ævi-
starfi má endurskoða en hver sá
sem tekur í fangið lítið ósjálf-
bjarga barn, barnið sitt, verður
ávallt foreldri þess barns.
Hvernig líður þér og mér sem
foreldrum? Hvað er að vera for-
eldri? Er það staða, starf, auka-
vinna, áhugamál eða aðalhlut-
verk okkar í lífinu? Hver er staða
foreldra á íslandi í dag?
Til að leita svara við þessum
spurningum kvaddi ég dyra hjá
Karólínu Stefánsdóttur, félags-
ráðgjafa, sem er fjölskylduráð-
gjafi hjá Heilsugæslustöðinni á
Akureyri, heyrum hvað hún hef-
ur að segja.
- Karólína, hver er staða for-
eldra á íslandi í dag?
„Staða foreldra á íslandi í dag,
og ef til vill í öllum hinum vest-
ræna heimi, er á margan hátt
ákaflega erfið og engan veginn í
samræmi við mikilvægi foreldra-
hlutverksins. Segja má að for-
eldrar séu einskonar byggingar-
meistarar fjölskyldunnar sem er
grunneining þjóðfélagsins. Þeir
miðla ríkjandi hefðum og gildum
samfélagsins til komandi kyn-
slóða.
Ungt fólk fær mjög litla
fræðslu og stuðning til að geta
tekist á við þetta mikilvæga
hlutverk. Við getum spurt okkur
hvort einhver eining eða stofnun
í samfélaginu gegni mikilvægara
hlutverki en að viðhalda mann-
legu lífi á jörðinni?
Það er viðurkennt og jafnvel
talið nauðsynlegt og eðlilegt að
hver sá sem ætlar að ala upp og
temja hund eða hest sæki nám-
skeið eða skóla til að valda því
hlutverki. Hæfni okkar sem for-
eldra komandi kynslóðar virðist
hins vegar vera talin meðfædd og
því engin þörf á fræðslu eða
stuðningi til handa foreldrum!
Þetta er auðvitað alrangt."
Brýnasta verkefnið
Að sögn Karolínu valda ýmsir
samverkandi þættir í íslensku
nútíma þjóðfélagi því hve erfið
staða foreldra er. Þættir eins og
langur vinnudagur, breytt fjöl-
skyldugerð, óhagstæð húsnæðis-
stefna og skortur á gæslu fyrir
börn á leikskólum og skóladag-
heimilum.
„Við getum orðað það svo að
fjölskyldan sé vanrækt af hálfu
hins opinbera sem aftur má telja
til ríkjandi viðhorfa sem við fæð-
umst öll inn í og gera það að
verkum að okkur hættir til hverju
og einu að loka á tilfinningalegar
þarfir. Það bitnar harðast á börn-
unum.
Á árum áður var mun meiri
samfella í lífi fólks, þá bjuggu
jafnvel þrjár kynslóðir undir
sama þaki, tengsl við náttúru og
dýr voru meiri og samfélagið í
heild sinni og hlutverk hvers ein-
staklings mun einfaldari en nú er.
Að mínu mati er eitthvert
brýnasta verkefnið í okkar sam-
félagi að leita leiða til að efla og
styrkja heilbrigt fjölskyldulif,“
sagði Karolína.
Tilfinningaleg nærvera
- Hver er mikilvægasti þátturinn
í að byggja upp heilbrigt fjöl-
skyldulíf?
„Nýjustu rannsóknir, á þessu
sviði, benda til þess að mikilvæg-
asti þátturinn í foreldrahlutverk-
inu sé tilfinningaleg nærvera og
hvernig tilfinningaleg tengsla-
myndun tekst til. Það skiptir
grundvallarmáli fyrir andlega og
tilfinningalega heilsu barnanna
okkar og líðan foreldranna. Leitt
hefur verið líkum að því, að til-
Eru börnin okkar best þegar þau sofa?
finningaleg vanræksla á börnum
sé einn höfuð orsakaþátturinn að
alvarlegustu vandamálum sam-
tímans. Ef okkur tekst að upp-
fylla tilfinningalegar þarfir barn-
anna okkar og þróa einlæg sam-
skipti sem byggjast á réttlæti,
fullri athygli, hlustun og skilningi
verður foreldrahlutverkið bæði
margfalt auðveldara og ánægju-
legra en ef mannleg samskipti eru
í molum. Veganesti okkar for-
eldranna er eðlilega misjafnt en
það er okkar að vinna úr því og
leitast við að ná þeirri færni í
mannlegum samskiptum að við
getum tekist á við erfiðleika og
vandamál sem alltaf geta komið
upp. Ef við „lokum á vandann“
upplifum við vaxandi spennu.
Óleystir samskiptaerfiðleikar lag-
ast ekki af sjálfu sér þeir geta
grafið um sig og verða oft erfiðari
viðfangs því lengra sem líður.“
Byggjum upp eigin
sjálfsmynd
- Áttu einhver góð ráð til að
bæta mannleg samskipti?
„Aukin sjálfsþekking, sjálfs-
styrkur, einlægni og virðing gagn-
vart sjálfum sér og öðrum eru allt
lykilatriði í bættum samskiptum.
Það er mikill fróðleikur í því
fólginn að kynna sér fortíð sína,
sögu formæðra og forfeðra, kynn-
ast eigin bakgrunni og vinna úr
þeirri þekkingu. Við erum að
spinna okkar eigin fjölskyldu-
sögu, ákvarðanir okkar og val í
dag mun hafa áhrif á komandi
kynslóðir í gegnum börnin
okkar.
Við sem foreldrar þurfum að
átta okkur á því að það er öllum
fyrir bestu, ekki síst börnunum
okkar, að við virðum og berum
ábyrgð á andlegri og líkamlegri
heilsu okkar sjálfra. Allt sem við
gerum jákvætt fyrir okkur sjálf
hefur áhrif á sjálfsmynd okkar,
líðan og samskipti við annað
fólk. Við þurfum að vera fær um
að viðurkenna og tjá eigin tilfinn-
ingar og langanir hvort sem um
er að ræða jákvæðar eða erfiðar
tilfinningar.
í foreldrahlutverkinu getur
verið ákaflega mikils virði að ýta
hversdagslegu amstri til hliðar,
eitt andartak, og njóta þess að
vera til með börnunum sínum,
eiga með þeim ótal litlar ánægju-
stundir.“
„Ofurmömmur“ sem ætla
að láta dæmið ganga upp
- Nú starfar þú sem fjölskyldu-
ráðgjafi, hver eru algengustu
vandamálin sem foreldrar leita til
þín með?
„Þau eru af ýmsum toga, en ég
býst við að samskiptavandamál
og um leið tilfinningaleg vanlíðan
sé útbreiddasti vandinn. Þar eiga
annars vegar hefðbundin kyn-
hlutverk og hins vegar aukin
streita og firring nútímans sinn
þátt.
Það er mjög algengt munstur
að mæður eiga erfitt með að gæta
eigin þarfa í foreldrahlutverkinu.
Þær stunda sína vinnu og sinna
auk þess börnum og heimilis-
störfum. Þær ýta oft eigin þörfum
til hliðar og verða mjög bundnar
börnum og heimili. Feðurnir
vinna mikið og sinna gjarnan
áfram eigin áhugamálum þrátt
fyrir foreldrahlutverkið. Mæð-
urnar leitast við að láta heimilis-
lífið ganga en að því kemur að
þær fyllast reiði og óþoli eða dep-
urð og kvíða. Feðurnir upplifa
hins vegar gjarnan að mæðurnar
geri til þeirra ósanngjarnar
kröfur, séu tilfinningasamar og
mikli allt fyrir sér. Þar með eru
allir vansælir. Auðvitað þarf að
virða þarfir beggja og deila
ábyrgðinni sem fylgir foreldra-
hlutverkinu og rekstri heimilisins
á sem sangjarnastan hátt. Öll
togstreita og andleg kreppa for-
eldra bitnar á tengslum þeirra við
börnin sín.“
Breytum til vetri vegar
- Hver er lausnin?
„Það er nauðsynlegt að leita
lausna sem hæfa þörfum allra
fjölskyldumeðlima. Leitast við
að semja um hlutina, hagræða,
velja og hafna. Þar sem báðir for-
eldrar sameinast um uppeldið
þurfa þeir að hafa tíma fyrir
sjálfa sig, með börnunum, og
tíma til að rækta sambandið við
makann. Stöldrum því við og
veltum því fyrir okkur hvað það
er sem raunverulega skiptir máli í
lífinu. Hvert er okkar stærsta
hlutverk?
Veljum sjálf og höfnum en lát-
um ekki stjórnast af þrýstingi frá
umhverfinu. Hvers virði er allt
það sem við nýtum tíma okkar
til? Hverju viljum við sleppa og
hvað skiptir okkur sjálf raun-
verulega máli? „Ofurforeldris-
ímyndin" hefur fyllt marga for-
eldra vanmetakennd og sektar-
kennd. Gætum þess að reyna
ekki að geðjast öllum. Viður-
kennum einlæglega fyrir sjálfum
okkur og öðrum að við séum
mannleg og höfum hvorki enda-
lausa orku eða tíma, gleymum
ekki eigin þörfum þvf þá kemur
sá dagur að við kiknum undan
álaginu.
Minnumst þess að samveru-
stundir með börnunum okkar
hjálpa okkur til þess að verða
ríkari og betri manneskjur.“
Rannsóknir sýna eftirfarandi ein-
kenni á heilbrigðri fjölskyldu:
Hún sýnir jafnvægi, hreinskilni og
hlýju í tengslum milli einstaklinga.
- Sýnir góð tjáskipti innbyrðis.
- Sýnir hollustu í verki, sýnir traust.
- Sýnir stuðning.
- Sýnir gagnkvæma virðingu.
- Er samvistum, bregður á gaman
innbyrðis, skemmtir sér saman.
- Greinir glöggt milli kynslóða.
- Innrætir ábyrgð.
- Kennir mun á réttu og röngu.
- Heldur í gamlar hefðir.
- Virðir einkalíf hvers og eins.
- Kann að meta gagnkvæma hjálpsemi.
- Leitar aðstoðar, ef nauðsyn krefur.
Samkvæmt bandarískri könnun.
Næsti þáttur: Börn og slys