Dagur - 29.07.1992, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 29. júlí 1992 - DAGUR - 7
Lífið er stutt en Laxá
Fyrir skemmstu hafði ég sam-
band við vin minn í Mývatns-
sveit, sem hefur stundað sil-
ungsveiði í Mývatni í nær hálfa
öld. Hann var nýkominn af
veiðum og hafði fengið fjóra
silunga í net um morguninn.
„Veiðin í sumar er á þeim
nótum, sem búast má við. Ég
hef þungar áhyggjur, ekki það
eina af silungnum heldur af
fuglalífinu einnig. Gráendurn-
ar hafa ekki komið ungunum á
legg. Ungar eru dauðir um allt
vatn vegna fæðuskorts.“ Ég
hringdi í Arna Einarsson hjá
Líffræðistofnun Háskólans.
Árni hefur stundað rannsóknir
við og á Mývatni um árabil.
Ekki vildi Árni taka undir orð
vinar míns í Mývatnssveit,
sagðist vera á leið norður að
Mývatni til fuglatalningar og
niðurstöðu talningarinnar væri
að vænta um miðjan næsta
mánuð.
Fyrir margt löngu var faðir
minn kaupamaður hjá Halldóri
bónda í Garði í Mývatnssveit. Ég
minnist þess að eitt sinn sagði
hann mér, að þeir í Garði hefðu
fengið 600 silunga í tveim fyrir-
dráttum. Já, nú er öldin önnur og
Mývatn er ekki sú perla sem hún
var.
Nátttröllið í Skessuhala
Sem barn fór ég margar ferðir í
Mývatnssveit með pabba og
mömmu. Pabbi hafði sterkar
taugar til sveitarinnar og sagði
okkur margar furðusögur sem við
krakkarnir hlustuðum á með
mikilli eftirtekt. Pabbi sagði okk-
ur að tröllin í fjöllunum veiddu
sér til matar í Mývatni. Ekki get
ég sagt börnum mínum slíkar
sögur fyrir það eitt að tröllin eru
stór og hefðu ekki í sig þar sem
veiðin er það léleg nú. I Þjóðsög-
um Jóns Árnasonar er sagan um
nátttröllið í Skessuhala. Þar segir
að í fyrndinni bjó skessa í fjalli
einu, er síðan heitir Skessuhali.
Hún var nátttröll, og er það eðli
þeirra, að þau mega ekki sól sjá.
Verða þau því að vinna fyrir sér á
nóttunni. Skessan gerði Mývetn-
ingum mikið mein; og þar á meðal
var það, að hún stal á nóttum
veiði í Mývatni. Er svo sagt, að
hún ætti nökkva lítinn, og reri
honum um vatnið, en bæri hann
svo á baki sér til byggða sinna.
Það var eitt sumar, að mikill var
veiðiskapur í Strandavogi; var
hann besta veiðstöð við Mývatn
og hefur jafnan verið. Lagði
skessan það í vana sinn um
sumarið, að hún stal á hverri
nóttu veiði úr voginum, og þótti
Strandarbúum það hið mesta
mein. Eina nótt síðla um sumarið
var það, að skessan réðst ofan að
voginum, og ætlaði eftir vana að
veiða þar. En er hún kom, er
bóndi fyrir, og er að veiðiskap á
voginum. Hún treystist ekki að
leggja að bónda, því að hann var
við fjórða mann, og ætlaði að
bíða, til þess er bóndi hefði lokið
veiðiskaparstörfum sínum; en
bóndi fór sér hvergi, hvort af því
hann vissi, hvað skessu leið, og
beið svo fram undir morgun.
Skessan gjörðist heldur óþolin-
móð, en vildi þó ekki fara svo
búin. Og er bóndi hætti veiðinni,
fór skessa til og dró fyrir á vogin-
um. En er hún hafði lokið því
starfi, hélt hún heimleiðis til
byggða sinna; og sem hún var
komin meir en miðja leið heim
að Skessuhala, þá rann upp sól.
Er svo sagt að skessan léti þar
niður nökkvann, sem hún var
stödd, þegar sólin rann upp, færi
sjálf upp í hann og allt yrði svo að
steini. Þessa sér nú glöggt merki
enn í dag. Nökkvinn stendur enn
í brekku nokkurri, sem liggur
nálægt miðju vegar milli Skessu-
hala og Mývatns, og heitir hún
Nökkvabrekka. Er nökkvinn að
öllu lagaður eftir bátum, sem nú
tíðkast til veiða á Mývatni, nema
hvað hann er allur stærri. Má
glöggt greina alla lögun hans, og
sér enn fyrir árunum og ræðun-
um; hafa það verið skörð í
borðin, en ekki keipar, eins og
nú tíðkast. í afturstafni nökkvans
er hrúga mikil, og halda menn að
skessan hafi lagt sig þar til hinnar
síðustu hvíldar.
40 til 50 punda urriðar
í austurrísku Olpunum
í vetur sem leið var ég ásamt
nokkrum veiðifélögum að ísdorgi
á Simcoe-vatni í Kanada. Raunar
vorum við þátttakendur í Heims-
meistaramóti í ísveiðum, en frá
þeirri keppni hef ég greint hér í
blaðinu. Meðal þátttakenda var
heiðursmaður einn frá Austur-
ríki, sem spurðist mikið fyrir um
veiðar í ám og vötnum Islands.
Yfir ölglasi sagði ég þessum heið-
ursmanni margar veiðisögur frá
íslandi, bæði sannar og lognar.
Vissulega sagði hann mér einnig
inargar veiðisögur og sumar
mergjaðar. Þessar sögur fóru inn
um annað eyrað og út um hitt
sem oft vill verða. Eitt situr í
mér, sem ég vissi ekki fyrir. f
sumum vötnum í austurrísku
Ölpunum er geysilega stór silung-
ur. Ekki er óalgpngt að þar veið-
ist fiskar, sem vega 40 til 50
pund. Þetta mun vera urriði.
Austurríski veiðimaðurinn sagði
mér frá góðum bieikjuvötnum og
í lækjum er bæði urriði og
bleikja.
„Minn er helmingi stærri
en þinn“
„Mývatn er móðir Laxár,“ sagði
pabbi oft í gamla daga. Ekki var
ég hár í loftinu þegar ég fór fyrst
í veiðiferð upp í Mývatnssveit.
Við veiddum á stöng í Laxá. Oft
fengum við góða veiði og sumir
urriðarnir voru stórir, að vísu
ekki jafn stórir og þeir sem áður
er sagt frá í Ölpunum. Sumar eft-
ir sumar kenndi pabbi mér hvern-
ig bera skyldi sig að. í fyrstu var
ég með lítið stangarskott og snot-
urt hjól sem Eyja heitin í Hljóð-
færahúsinu gaf mér. Svo kom að
„græjurnar" hentuðu ekki lengur
og stór var sú stund þegar ákveð-
ið var að ég fengi stóra stöng og
„fullorðið hjól“. Ég var 11 ára og
þess albúinn að fylgja pabba eftir
við laxveiðar á veiðisvæði því
sem Stangveiðifélagið Straumar
höfðu á leigu.
Margt hafði ég lært í Mývatns-
sveitinni innan um bölvaðar flug-
urnar sem allt lífið þarna uppfrá
byggist á. Það er eins með flug-
una í Mývatnssveit sem og silung-
inn og fuglinn. í dag hefur öllu
hnignað. Kunnugir segja mér að í
vor og sumar hafi mý ekki kvikn-
að að nokkru gagni. Síðasta
ganga drapst í púpunum. Mér er
einnig sagt af bónda í Mývatns-
sveit, að um mánaðamótin næstu
muni stór bylgja mývargs ganga
yfir sveitina. „Við væntum þess
og þörfin er brýn. Fæðuskortur
hrjáir allt dýralíf í og við vatnið“.
Að stunda laxveiðar í Laxá f
Suður-Þingeyjarsýslu er heill
heimur unaðar. Laxá hefur upp-
fóstrað margan sem veiðimann
og hvergi er betri skóla að fá.
Vatnið er mikið og hvergi er hægt
Óli G. Jóhannsson.
að ná meiri fjölbreytni. Ég naut
þess sem unglingur að fá tilsögn
hjá Bensa á Hólmavaði, Stein-
grími í Nesi og Heimi í Garði.
Þessir heiðursmenn komu alltaf
niður að ánni þegar við pabbi
vorum að veiðum. Þremenningar
þessir bættu við miklum fróðleik
um veiðarnar og ána.
Eitt sinn lenti ég í kappveiði
við Steingrím í Nesi. Steingrímur
var að veiðum í Grástraumi er ég
rölti niður Hagabakkana. Haga-
straumur er Grástraumur kallað-
ur frá austurbakkanum. Stein-
grímur bauð upp á einvígið til að
sjá hvort pollinn hefði lært eitt-
hvað af þeim sveitungum. Lax
var í straumnum og hann lyfti sér
öðru hverju. Hann var að klóra
sér á pungnum. Við veiddum á
flugu og sólin skein beint í andlit
mér yfir Kinnarfjöllin. Stöngin
bognaði fyrst hjá mér. Viður-
eignin var snörp og stutt. Sjö
punda sjóbirtingur lá á bakkan-
um. Steingrímur kallaði yfir til
mín: „Þessi telst ekki með“. Ný
fluga á tauminn og aftur var
kastað. Steingrímur hafði reist
lax og nú var hann á. Átökin
voru mikil. Auðséð var að karl-
inn hafði sett í einn af þessum
stóru, sem alltaf eru í Grástraumi.
Viðureignin var hörð. Greinilegt
var að laxinn var af stuttu og
sveru gerðinni. Hann þumbaðist
og kafaði. Aldrei stökk laxinn,
en svo fór að á bakkanum lá 23
punda lax, grútleginn. Þessum
laxi náði Steingrímur af lagni og
kunnáttu. Flestir hefðu misst lax
þennan niður ólgurnar niður á
Álfthyl og þá hefði leikurinn ver-
ið tapaður. Mér leið hálf illa að
sjá þetta ferlíki á bakkanum
Grástraumsmegin, en sýndi eng-
in svipbrigði. Ekki var öll von
úti. Veiðigyðjan var mér
hliðholl. Lax kom sem tundur-
skeyti utan úr straumnum og
greip fluguna. Ég brá við og
stöngin bognaði. Sælutilfinning
og spenna fór um mig allan. Þessi
varð að nást. Nokkur stökk. Lax-
inn var ekki stór, en hann var
skemmtilegur.
Tólf punda hængur lá á bakk-
anum. Kappveiðinni var lokið.
„Við skiljum jafnir," kallaði
Steingrímur, „en í raun hef ég
vinninginn, því minn er helmingi
stærri en þinn.“ Þannig skildu
leiðir okkar Steingríms og ég sá
hann ekki eftir þetta. Nú er
öðlingurinn kominn á veiðilend-
urnar miklu, þar sem þeir stunda
trúlega laxveiðar hann og Heimsi
í Garði, Bensi á Hólmavaði,
pabbi og margir fleiri sem fylgdu
mér fyrstu sporin við Laxá í Þing-
eyjarsýslu.
„Lestu Henderson“
Heimir í Garði var merkilegur
veiðimaður. Eitt sinn var ég með
Heimi að veiðum fyrir neðan
fossa. Á Kistuhyl fengum við 12
laxa einn morguninn. Heimir
fékk flesta. Á ferðum okkar með
Laxá veiddi Heimir oftast vel og
var mér haldreipi í nokkur ár.
Einum morgni man ég eftir þegar
ekkert gekk. Heimir sagði:
„Þetta er vonlaust. Hér er enginn
lax. Hann er allur kominn inn
undir hraunið." Við hættum
veiðum. Ég keyrði vin minn á
næsta veiðisvæði, en þar voru
kunningjar okkar að veiðum.
Heimir tók tvö eða þrjú köst og
lax var á. Er löndun var lokið var
flösku lyft og gullið wisky rann
um kverkar og sögur voru
sagðar. Á bakkanum við Eskey
spurði ég Heimi, hvernig það
mætti vera að laxinn á okkar
veiðisvæði væri allur undir
hrauni. Ég áleit sem eðlilegt var
að karlinn hefði kosið fremur að
vera nálægt fullorðnum veiði-
mönnum sem ættu á glasi. Heim-
ir svaraði stuttaralega: „Lestu
ferðasögu Ebenezer Hender-
son“.
Ebeneser Henderson var á
ferð um ísland á árunum 1814 til
1815. í bókinni segir: „Uin mið-
aftan komum við á vestri bakka
Laxár, sem hlykkjast áfram leið
sína fram hjá óreglulegum
höfðum, er hraunið myndar, á
sumum stöðum straumlítil en
annars staðar straumhörð, þar
sem hún geysist niður dálitla
halla. Stöku sinnum hljóp einn
og einn lax upp úr vatninu og
þótti mér merkilegt að sjá, að
víða runnu lækir úr ánni í göng
undir hrauninu og þangað leita
fiskarnir. Verður af þessu
skiljanlegt, að þeir veiðast stund-
um í augum í miðjum dalnum."
í gömlu hefti af Veiðimannin-
um fjallar Steingrímur í Nesi um
undirgöng þessi: „Það er rétt,
sem segir í ferðabók Hender-
sons, að Laxá tapar miklu vatni í
hrauninu meðfram henni, og
rennur mest af því fram í upp-
sprettulindum vestan og norðan
hraunsins og fellur til Skjálfanda-
fljóts. Sumt af því vatni sem sígur
í hrauninu, ýmist um gisinn botn
árinnar eða um holurð undir
háum bökkum, rennur til hennar
aftur; svo er t.d. um Daufhyl og
Litla-læk, sem rennur út í lónið
mikla hjá Austur-Haga. Ósarnir,
sem Óseyri er við kennd, er
kvísl, sem rennur úr ánni inn í
landið og hverfur í hraunið. Víða
kemur þetta vatn í ljós á leið
sinni um hraunið í einstökum
augum eða pyttum, og sést þar
ætíð silungur, oftast smár. Á
nokkru svæði í dalnum rennur
þetta vatn ofanjarðar, og er í
þeim lækjum talsvert af silungi.
Norður hjá Garði er vatn þetta
horfið í hraunið, en í gjá einni
þar hef ég séð stóra silunga. I
gjám og hraunhellum í Aðaldals-
hrauni er víða vatn, og vafalaust
hrekjast lax- og silungaseiði um
undirgöng alla leið frá Laxá í
Skjálfandafljót".
Skugga hefur borið á
Lífið er stutt en Laxá löng.
Fjörutíu ár eru liðin frá því ég
fyrst kom í Mývatnssveit til veiða
í Helluvaðslandi. Öll þau tæki
sem nú eru notuð til veiðanna eru
önnur. Betri stangir, betri hjól.
Já, útbúnaðurinn er allur meiri
og betri, en skugga hefur borið á.
í dag er kostnaðurinn af hverjum
stangveiðidegi mikill. Venjulegt
fólk hefur ekki efni á að renna
fyrir lax í bestu laxveiðiám
landsins. Forstjórar, fyrirmenn
og útlendingar geta veitt þessar
ár mér að meinalausu. Ég er
hættur laxveiðum og hef leitað
upprunans á slóðir silungsins í
Mývatnssveit. Nú á ég þá einu
ósk, að maðurinn gangi ekki að
náttúru Mývatnssveitar dauðri.
Óli G. Jóhannsson.
(Höfundur er blaðamaður.)