Dagur - 08.04.1993, Blaðsíða 22

22 - DAGUR - Fimmtudagur 8. apríl 1993
Styrjöldin á Balkanskaga:
Skípulagðar nauðganir og eyðflegging menningarverðmæta
Tuttugu og níu konur - lokað-
ar inni í fangabúðum. Sjö sinn-
um á dag - á tveggja tíma fresti
koma vörubílar. Hermenn -
gráir fyrir járnum standa á
paliinum. Bílarnir nema staðar
fyrir framan fangabúðirnar.
Hermennirnir stökkva niður
og hverfa inn. Þeir leggja byss-
urnar frá sér. Ekki er þörf fyrir
byssur við þær aðgerðir sem
þeim hefur verið fyrirskipað að
framkvæma. Þeir ráða við
andstæðingana - þessa tuttugu
og níu - án þess að beita
byssum. Þeir eiga að nauðga
konunum. Sjö sinnum á dag er
þessum tuttugu og níu konum
nauðgað samkvæmt fyr-
irskipun hernaðaryfírvalda.
Þótt nauðganir á konum hafi
jafnan verið fylgifiskur styrjalda
hefur það fremur orðið þegar
herir hafa þurft að hörfa. Verið á
undanhaldi og dauðinn á hælum
þeirra á bak við næstu hæð. Ef til
vill engin von um undankomu
og hið mannlega eðli úr skorðum
gengið. Siðferðið gleymt í ógn
hildarleiksins. í styrjöldinni sem
nú geisar á Balkanskaga hafa
þessir óhugnanlegu hlutir birst í
nýrri mynd. Nauðgunum á kon-
um óvinanna er beitt að því er
virðist sem skipulögðum hernað-
araðgerðum. Aðferð til að brjóta
vilja og þrek andstæðingsins nið-
ur og það sem óhugnanlegast er -
hermenn eru þjálfaðir í því
augnamiði.
Yfír 20 þúsund konum
nauðgað - eða mikið fleiri
„Við heyrðum frásagnir af þess-
um hlutum. Þar á meðal frásögn
af tuttugu og níu konum sem lok-
aðar voru inni í fangabúðum og
hermenn komu á tveggja tíma
fresti - sjö sinnum á dag - til að
nauðga þeim,“ sagði Jónas Þór-
isson, framkvæmdastjóri Hjálp-
arstofnunar kirkjunnar, en hann
er nýlega kominn frá ríkjum fyrr-
um Júgóslavíu, þangað sem hann
fór til að fylgjast með sendingum
Hjálparstofnunarinnar þangað.
Til að ganga úr skugga um að allt
hefði komist til skila. Jónas sagði
að frásagnir af því að kerfis-
bundnum nauðgunum væri beitt í
hernaðarlegum tilgangi séu svo
magnaðar og þótt aðeins lítill
hluti þeirra ætti við rök að styðj-
ast væri það mikið meira en nóg
til að staðfesta þann hrylling sem
borgarastyrjöldin á Balkanskaga
hefur leitt yfir almenning á þess-
um slóðum. Jónas kvaðst meðal
annars hafa rætt við lækni sem
meðhöndlað hefur yfir 200 konur
er hefðu orðið á þennan hátt
fyrir barðinu á hernaðaraðgerð-
unum og erfitt væri að rengja
frásagnir manna er komið hefðu
að þessu með beinum hætti.
Sendinefnd sem Alkirkjuráðið
sendi til stríðssvæðanna í Bosníu
og Króatíu um síðustu áramót
kannaði þessi mál og hefur sent
frá sér viðamikla skýrslu „Rape
of women in war“ þar sem talið
er að ekki færri en tuttugu þús-
und konum hafi verið nauðgað
meðan á stríðinu hefur staðið.
Þrátt fyrir að þessi tala sé gefin
upp sem hugsanlegur fjöldi þá
geti hann verið mikið meiri því
mjög erfitt sé að fá upplýsingar
um atburði af þessu tagi meðal
annars vegna þess að konur vilja
•ekki skýra frá því þótt þeim hafi
verið nauðgað af hermönnum
andstæðinganna.
- segir Jónas Pórisson, framkvæmdastjóri Hjálparstofnunar kirkjunnar,
sem er nýlega kominn heim frá ríkjum fyrrum Júgóslavíu
Konurnar verða að bera
nauðganirnar sem skömm
og eru jafnvel útskúfaðar
Jónas sagði að sá læknir er hann
hefði rætt við um þessa atburði
teldi mikinn vanda við að fást
þegar hjálpa þyrfti þessum
konum. Flestar þeirra væru músl-
imar þar sem skipulagðar nauðg-
anir virtust einkum stundaðar af
serbneskum hermönnum þótt
enginn stríðsaðili væri undanskil-
inn grun um þvílíkt athæfí. í músl-
imsku samfélagi væri nauðgunin
mikil skömm, sem konurnar
þyrftu sjálfar að bera og því væru
þeim nánast allir vegir lokaðir. í
mörgum tilfellum yrði að fara
með konur, er orðið hefðu fyrir
þessari ógæfu, sem annarskonar
sjúklinga til að villa um hvað
raunverulega hefði komið fyrir.
Þessar konur væru fyrirlitnar.
Þær væru ekki taldar gjaldgengar
á hjónabandsmarkaði og eigin-
menn giftra kvenna, er nauðgað
hefur verið, vildu skilja við þær
þar sem þær væru óhreinar. Þótt
reynt hafi verið að bregðast við
þessu með þeim boðskap að líta
beri á konur er orðið hafi fyrir
nauðgunum sem stríðshetjur, séu
margar þeirra á varðbergi og
treysti ekki að það sjónarmið
verði ríkjandi gagnvart þeim.
Lúterska heimssambandið hefur aðstoðað eigendur um 100 húsa í þorpi
nálægt Sisak í Króatíu við að endurbyggja híbýli sín. Maðurinn til vinstri er
einn þeirra. Með honum á myndinni eru bæjarstjórinn í bænum og Johan
Wood, starfsmaður Lúterska heimssambandsins.
Eyðileggingin blasir hvarvetna við á stríðssvæðunum á Balkanskaga.
Hið gróna múslimska samfélag
muni ekki líta þær réttu auga og
refsa þeim fyrir hluti er þær gátu
á engan hátt að gert eða varast.
Lög banna ættleiðingar -
börnin á uppeldisstofnanir
Margar þessara kvenna hafa orð-
ið ófrískar og vegna þessara
aðstæðna vilja fæstar þeirra vita
neitt af börnum sínum - jafnvel
ekki sjá þau eftir fæðinguna. Jón-
as sagði að samkvæmt þarlendum
lögum megi ekki gefa börn og því
sé ekki hægt að verða við óskum
margra Vesturlandabúa er vilji
ættleiða börn er orðið hafi til
með þessum hætti. Börnunum sé
nú komið fyrir á sérstökum stofn-
unum þar sem þau alist upp án
foreldra - að minnsta kosti enn
sem komið er og á engan hátt sé
unnt að sjá fyrir hvað verði um
þau í framtíðinni.
Sérstök áhersla á að eyði-
leggja menningarverðmæti
Þótt svívirðilegt ofbeldi gagnvart
konum sé það sem umheimurinn
stendur á öndinni yfir þegar
málefni Balkanskaga ber á góma,
þá hafa aðrar hörmungar og eyði-
legging einnig gengið yfir íbúa
þessara svæða. Jónas Þórisson
sagði eyðilegginguna af völdum
stríðsins vera mikla. Mörg mann-
virki - híbýli fólks og heimili hafi
verið eyðilögð og einnig beri
mikið á eyðileggingu sérstakra
menningarverðmæta á borð við
táknrænar og listrænar bygging-
ar. í heild sé talið að meiri menn-
ingarverðmæti hafi þegar verið
eyðilögð í þessu stríði á Balkan-
skaga en í Þýskalandi í allri síðari
heimsstyrjöldinni. Svo virðist sem
skipulögð eyðileggingarstarfsemi
fari fram og búið sé að stór-
skemma eða eyða yfir 800 bygg-
ingum og öðru er til menningar-
verðmæta geti talist.
Margvíslegt hjálpar-
starf nauðsynlegt
Tilgangurinn með ferð Jónasar
Þórissonar til Bosníu og Króatíu
var fyrst og fremst sá að fylgjast
með að aðstoð frá Hjálparstofn-
un kirkjunnar og íslenska ríkinu
hefði komist á leiðarenda og orð-
ið að tilætluðu gagni. Hann sagði
að enda þótt greinargóðar upp-
lýsingar hefðu legið fyrir um
hjálpargögnin þá væri nauðsyn-
legt að einhver fulltrúi héðan að
heiman færi og sæi með eigin
augum á hvern hátt framlögum
héðan væri varið. Ýmiskonar
hjálparstarf færi nú fram er
íslendingar hefðu lagt fjármuni
til. Mætti þar meðal annars nefna
aðstoð við fólk til að gera híbýli
sín íbúðarhæf að nýju auk þess
sem unnið er að byggingu há-
skóla. Þá hafa matvæli og fatnað-
ur verið send héðan til átaka-
svæðanna á Balkanskaga.
Sérfræðiþörf skortir auk
lyfja og tækjabúnaðar
Þrátt fyrir hinar miklu hörmung-
ar sem fólk hefur mátt þola af
völdum stríðsins eru málefni
þeirra kvenna er orðið hafa fórn-
arlömb þess með viðbjóðslegum
hætti efst í huga kirkjunnar
manna. Alkirkjuráðið hefur nú
stofnað sjóð sem fjármagna á
aðstoð við þessar konur og börn
þeirra. Áformað er að reyna að
breyta almenningsálitinu í þá
veru að fjölskyldur kvennanna og
samfélag þeirra líti ekki niður á
þær fyrir jjað sem þær hafa mátt
þola heldur líti upp til þeirra. Það
er erfitt verk og ljóst að miklum
tíma og sérfræðiaðstoð þarf að
verja til að gera þessum konum
lífið bærilegt að nýju. Mest er
þörfin fyrir menntaða lækna, sál-
fræðinga og félagsráðgjafa auk
lyfja. Jónas Þórisson sagði að
vestrænir fræðingar á þessum
sviðum væru nauðsynlegir til að
aðstoða starfsbræður sína á Balk-
anskaga og veita þeim ráð. Auk
þess væri mikill skortur á lyfjum
og önnur hjálpargögn séu einnig
af skornum skammti. Þá væri
mjög mikið álag á öllu heilbrigð-
iskerfinu í hinni gömlu Júgóslavfu
og væri ástandið einna erfiðast í
Króatíu.
Króatía virðist hafa fallið
í skuggann og gleymst
Jónas kvaðst hafa orðið var við
að eftir að styrjöldin í Bosníu
hafi brotist út hafi Króatía fallið í
skuggann og gleymst. Svo virðist
sem margir haldi að átökum sé
lokið á þeim svæðum og allt í
góðu gengi. Svo sé þó víðsfjarri
þótt kastljós fjölmiðlanna hafi
fremur beinst að hinum óhugnan-
legu atburðum í Bosníu að und-
anförnu. Hann kvaðst hafa hitt
aðstoðarráðherr;|_ í ríkisstjórn
Króatíu að máli og þótt hann hafi
verið mjög önnum kafinn hafi
reynst auðvelt að fá viðtal við
hann þegar hann frétti að þar
færu forstöðumaður Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar og blaða-
maður frá íslandi. íslendingar
hafi verið fyrsta þjóðin til að
viðurkenna sjálfstæði Króatíu
líkt og Litháen og væru Króatar
vel meðvitaðir um þann stuðning.
Meira þurfi þó til því Króatar búi
við margháttuð vandamál og
langt sé frá að stríðinu sé lokið á
þeim hluta Balkanskagans.
Páskasöfnun Hjálpar-
stofnunar - til kaupa á
varahlutum í lækningatæki
í Zagreb
Páskasöfnun Hjálparstofnunar
kirkjunar er nú að hefjast. Að
þessu sinni verður sjónum beint
að þeim konum er þolað hafa
mátt svívirðingar af völdum
stríðsins og eiga nú við ómælda
erfiðleika að stríða - bæði sálar-
lega, samfélagslega og líkamlega.
Jónas Þórisson sagði að á kven-
lækningadeild Holy Spirit
Maternity Hospital í Zagreb í
Króatíu fari nú fram umfangs-
mikil meðferð kvenna er orðið
hefðu fyrir nauðgunum. Af þeim
sökum sé mikilvægt að spítalinn
hafi yfir að ráða góðum tækja-
búnaði til rannsóknarstarfa. Þar
vanti nú varahluti í sónartæki
sem notað sé til alhliða skoðunar
á legi, leggöngum og eggjastokk-
um, til að ganga nákvæmlega úr
skugga um ástand móðurlífs.
Spítalinn hafi ekki fé til að kaupa
umræddan varahlut í þetta tæki,
sem sé þó mjög nauðsynlegt til
þess að það nýtist sem skyldi.
Hjálparstofnun kirkjunnar hygg-
ur nú á að kaupa þennan hlut er
orðið getur til þess að fjöldi
kvenna, er nú þjáist af ýmsum
sjúkdómum í móðurlífi fái bót
meina sinna. ÞI