Dagblaðið Vísir - DV - 11.02.1995, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 11. FEBRÚAR 1995
15
Fyrrum höfuðstöðvar Stasi í austurhluta Berlínar.
Allan sannleikann
fram í dagsljósið!
Sunnudaginn 25. júní 1989 fór
einhver í skjalageymslur austur-
þýsku leyniþjónustunnar, Stasi, í
höfuðstöðvum hennar í Austur-
Berlín og fjarlægði skjöl í möppu
sem merkt var nafni Svavars
Gestssonar alþingismanns, þáver-
andi menntamálaráðherra. Skjölin
virðast síðan hafa verið eyðilögð
því í möppunni er nú aðeins að
finna blað sem á er ritað „Akten
gelöscht", þ.e. skjölunum eytt.
Núverandi umsjónarmenn Stasi-
skjalanna geta enga skýringu gefið
á atvikinu, enda kommúnistar enn
við völd þegar þetta gerðist og eng-
ir aðrir en starfsmenn og háttsettir
ráðamenn höfðu þá aðgang að
skjalageymslum Stasi. Eyðilegging
skjalanna er því ráðgáta enn um
sinn en vel má vera að á henni fá-
ist skýring þegar fram líða stundir.
í þjónustu Stasi
Frá þessu var skýrt í sjónvarps-
þættinum í nafni sósíalismans sem
sýndur var á sunnudaginn og vakið
hefur mikla athygli og orðið tilefni
blaðaskrifa, frétta og heitra um-
ræðna á Alþingi. Enn einu sinni
hefur kastljósinu vcrið beint að
fortíð Alþýðubandalagsins og
nokkurra helstu forystumanna
flokksins. Upplýst var í þættinum
að fyrsti formaður Alþýðubanda-
lagsins í Reykjavík, Guðmundur
Ágústsson, njósnaði fyrir Stasi á
námsárum sínum í Austur-Þýska-
landi og leyniþjónustan vann að
því að fá fleiri námsmenn, sem síð-
ar uröu áhrifamenn í flokknum og
áberandi í íslensku þjóðlífi, til
starfa fyrir sig. Þá kom fram að
Austur-Þjóðverjar veittu íslensk-
um sósíalistum, flokki þeirra, ein-
staklingum og fyrirtækjum á veg-
um flokksins íjárhagslegan stuðn-
ing og fyrirgreiðslu.
Sumt af þessu hafði raunar kom-
ið fram í bókinni Liösmenn
Moskvu sem höfundar sjónvarps-
þáttarins, Árni Snævarr og Valur
Ingimundarson, gáfu út fyrir
tveimur árum og furðu litla athygh
vakti þá. En efnið er íjarri því að
vera tæmt, því Þór Whitehead
sagnfræðiprófessor. sem manna
best þekkir til þessara mála, telur
að hér sé aðeins um „toppinn á
ísjakanum" að ræða. Bendir hann
á að flest skjöl sem varða njósnir
Stasi og trúnaðarmenn erlendis, þ.
á m. á íslandi, hafi verið flutt til
Moskvu þegar Berlínarmúrinn
hrundi haustið 1989. Hvort og hve-
nær þau skjöl verða aögengileg er
ekki vitað nú.
Dauðans alvara
Þótt Stasi sé ekki lengur til er
starfsemi hennar ekkert til að
brosa að eða hafa að gamanmálum
frekar en t.d. starfsemi Gestapo eða
SS-sveitanna fyrr á árum. Stasi er
einhver illræmdasta leyniþjónusta
sem sögur fara af og tengist fleiri
ódæðisverkum um heim allan en
nokkur sambærileg stofnun í
kommúnistaríkjunum fyrrver-
andi. Meðal annars tók Stasi þátt í
þjálfun hermdarverkamanna Irska
lýðveldishersins og Palestínu-
araba. Starfsemi hennar gekk út á
það að grafa undan vestrænu þjóð-
skipulagi. Þeir sem gengu á mála
hjá Stasi voru sannarlega í þjón-
ustu illvirkja.
í ljósi þessa kemur það manni á
óvart hvernig ýmsir hér á landi
vilja taka á nýjum uppljóstrunum
um tengsl Stasi við Islendinga.
Jafnvel starfsmenn sumra fjöl-
miðla þykjast geta ýtt þessum frétt-
um til hliöar sem ómerkilegum leif-
um kalda stríðsins eða gert grín að
þeim eins og óhugsandi sé að htla
ísland tengist alvörumálum sam-
tímans.
Sannleikurinn er sá að málefni
Stasi, fyrr og síðar, eru nánast dag-
lega til umíjöllunar í erlendum
Laugardags-
pistillinn
Guðmundur Magnússon
fréttastjóri
fjölmiðlum. Sífellt koma fram nýjar
upplýsingar og þær hafa orðið th-
efni sviptinga í stjómmálum í Evr-
ópu og m.a. leitt til afsagnar manna
í áhrifastöðum. Um síöustu helgi
birti t.d. Sunday Times viðtal við
enskan háskólakennara, David
Childs að nafni, sem greindi frá því
hvernig Stasi níósnaði um hann.
Childs, sem er sérfræðingur í mál-
efnum Austur-Þýskalands, kvaðst
hafa komist yfir Stasi-skjöl um sig
þar sem fram kom að útsendarar
leyniþjónustunnar höfðu jafnvel
skráð niöur efni fyrirlestra hans. í
hópi snuðraranna var m.a. breskur
háskólakennari sem gekk undir
dulnefni hjá Stasi en Chhds telur
sig nú vita hver var án þess að
hann vilji að svo stöddu greina frá
nafni hans.
Undanbrögð Svavars
Ekki er höfundur þessa pistils
trúaður á það að Svavar Gestsson
hafi sjálfur haft eitthvaö með það
að gera að skjöhn um hann voru
eyðhögð. Sjálfur segist hann ekki
einu sinni hafa vitað að þau voru
th. Fram hefur komiö að hann var
á ferðalagi um Evrópu í júní og
júlí 1989, en kveðst ekki hafa komiö
til Þýskalands, hvað þá í höfuð-
stöðvar Stasi í Austur-Berlín.
Óneitanlega er það hins vegar
undarlegt að hann skuh ekki, þrátt
fyrir ítrekaðar fyrirspurnir DV,
vilja svara því hvar hann var ná-
kvæmlega sunnudaginn 25. júní
1989. Slík undanbrögð gefa aðeins
gróusögum og slúöri undir fótinn
og eru sannast sagna óskiljanleg
þegar í hlut á maður sem kveðst
ekkert hafa að fela. Mér er kunn-
ugt um það að Svavar hefur haft
vitneskju um það í nær fimm mán-
uði að hann yrði spurður um dag-
setninguna 25. júní 1989. Hvers
vegna í ósköpunum afgreiðir hann
máhð ekki út úr heiminum með því
að leggja fram vegabréf sitt eða far-
seðla og önnur gögn? Vel má vera
að Svavari finnist tortryggnin sem
býr að baki spurningunni óþol-
andi, en hafa ber í huga að það er
hann sfálfur sem skapað hefur
þessa tortryggni með vinnubrögð-
um sínum og framkomu um árabh.
Þörf á uppgjöri
í umræðum á Alþingi á fimmtu-
daginn hvatti Bjöm Bjarnason al-
þýðubandalagsmenn th að gera
upp við fortíðina. Undir það skal
tekiö hér. Þeir forystumenn flokks-
ins sem tengdir hafa verið Sovét-
ríkjunum og Austur-Evrópu verða
að leggja sphin á borðið. Þeir eru
ekki búnir að þvi eins og Ólafur
Ragnar Grímsson vill að menn
haldi. Svavar Gestsson getur t.d.
lagt gögn Sósíahstaflokksins fram.
Og áhrifamenn í flpkknum, eins og
t.d. Guðmundur Ágústsson, ættu
að segja frá samskiptum sínum við
sendiráð Austur-Þjóðverja í stað
þess að bíða þess að ný skjöl komi
fram.
Að sönnu er framtíðin þaö sem
mestu skiptir í nútímanum og þaö
á við í stjórnmálum sem á öðrum
sviðum. En eins og allir vita geta
óuppgerð mál og draugar fortíðar-
innar sphlt fyrir mönnum og komið
í veg fyrir að menn nái árangri. Það
mundi hreinsa andrúmsloft ís-
lenskra stjórnmála mikið ef al-
þýðubandalagsmenn sýndu það
hugrekki aö segja söguna alla eins
pg hún var og draga ekkert undan.
í öðrum löndum þykir þetta sjálf-
sagður hlutur ef vafi leikur á ein-
hverju í fortíð manna. Má í því
sambandi benda á nýlegt frum-
kvæði Mitterrands Frakklandsfor-
seta að rekja svartan kafla í ævi-
sögu sinni er varðar tengsl hans
við leppstjórn nasista í Frakklandi.
Menn ræða mjög um siðferöi í
íslenskum stjómmálum um þessar
mundir. Stasimálið. og fortíð ís-
lenskra sósíahsta er eitt stærsta
siðferðismálið sem sett hefur verið
á dagskrá íslenskra stjómmála. Og
nú er að sjá hvort íslenskir stjóm-
málamenn og fjölmiðlar treysta sér
til að halda því vakandi og fá allan
sannleikann fram í dagsljósið.