Dagblaðið Vísir - DV - 01.04.1995, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995
11
Horft til stjarna himinsins. Vísindamenn hafa nú hafið skipulega leit að útvarpsbylgjum frá öðrum sólkerfum.
Einir í heiminum?
Fyrsti apríl hefur löngum þótt vel
til þess fallinn að gabba náungann
- láta hann hlaupa apríl eins og þaö
heitir í gamankvæði stórskáldsins
Jóns á Bægisá frá átjándu öld.
Það er því við hæfi að þessi dagur
lendir nú í miðri kosningabaráttu
stjómmálamanna sem rembast við
að sannfæra landsmenn um að þeir
séu, hver fyrir sig, allra manna
færastir unt að leysa vandamál
þjóðarinnar - vanda sem þjóðin
veit innst inni að þeir munu ekki
'leysa. Það á ekki síst við um at-
vinnuleysið sem er orðið varanlegt
þjóðfélágsböl á íslandi.
Slagur flokkanna nú einkennist
annars af því hversu örðugt er orð-
ið að sjá raunverulegan mun á
stefnumálum helstu framboða.
Þess vegna munu kosningamar
snúast öðm fremur um flokksfor-
ingja - um menn en ekki málefni.
í kjörklefanum munu kjósendur
nefnilega í óvenjuríkum mæh velja
flokk þess formanns sem þeir hafa
mest traust á.
Leitin mikla
Vegna þess hve stjómmálaflokk-
amir hafa nálgast hver annan á
miðjunni hin síðari ár munu úrsht
alþingiskosninganna htlu breyta
um gang mála á komandi árum.
Ekki er víst aö þaö sama verði
sagt um stórmerkilegar vísinda-
rannsóknir sem hófust fyrir nokkr-
um dögum hinum megin á hnettin-
um - í Ástrahu.
Þar lögðu vísindamenn upp í
langferð um himingeiminn - í óeig-
inlegum skilningi - með skipulegri
leit að merkjum um líf í öðrum
sólkerfum vetrarbrautarinnar
okkar.
Þótt margir séu þeirrar skoðunar
að þessar rannsóknir séu fyrirfram
dæmdar til að mistakast eru þær
engu að síður staðfesting þess að
leitin mikla aö vitsmunalífi úti í
geimnum er loksins hafin með
kerfisbundnum, vísindalegum
hætti. Niðurstaðan, hver sem hún
endanlega verður, gæti haft mikil
áhrif á viðhorf jarðarbúa til eigin
tilveru.
Er einhver þarna úti?
Erum við ein í heiminum? Eða
er líf á öðrum hnöttum - einhvers
staðar?
Mannkynið hefur velt þessum
spurningum fyrir sér aht frá þeim
degi er manninum varð ljóst aö
hann bjó á aðeins einni af nær ótelj-
andi stjömum himingeimsins.
Þekking á þessu umhverfi okkar
hefur verið af skomum skammti -
og svo er enn þrátt fyrir miklar
framfarir hin síðari ár. Þess vegna
hefur óskhyggja og fijótt ímyndun-
arafl ráðið miklu um viðhorf
manna.
Þannig er ekki langt síðan jafnvel
vísindamenn töldu yfirgnæfand:
likur á því að líf væri að finna á
öðrum reikistjömum í okkar eigir
sólkerfi. Mars var eftirlætisplánetc
þeirra sem þessu trúðu.
Laugardags-
pistiJl
David Packard (Hewlett Packard),
Gordon Moore (Intel Corporation)
og Paul Allen (Microsoft).
Fönix-áætlunin
Um leið var áætlunin sjálf endur-
skoöuð og hún fékk nýtt nafn í
höfuðið á þeim sögufræga fugh
Fönix - „Project Phoenix“.
Hugsunin á bak við þessa áætlun
er sú að þróaðar vitsmunaverur,
hvar sem er í heiminum, séu líkleg-
ar til að ráða yfir þekkingu til að
senda frá sér útvarpsbylgjur. Nú-
tímatækni gerir manninum kleift
að fylgjast með og meta slíkar „út-
sendingar" frá öðrum hnöttum í
vetrarbrautinni.
Hópur þrettán vísindamanna,
undir forystu dr. Jill Tarter, hóf
skipulega leit að slíkum útvarps-
bylgjum á dögunum. Hópurinn
fékk til verkefnisins stærstu mót-
tökustöð fyrir útvarpsbylgjur á
suðurhveh jarðar - útvarpssjána
eða -sjónaukann í Parkes í Ástrahu.
Þar er 64 metra breiðum diski nú
beint út í geiminn til að nema hljóð
sem berast frá stjörnum sem eru í
tuga ljósára fjarlægð frá jörðinni.
Þessi rannsókn mun standa yfir í
fimm mánuði en þá færist leitin um
set - yfir á norðurhvel jarðar.
Vísindamennirnir ráða yfir bún-
aði sem getur tekið á móti útvarps-
bylgjum á 28 milljónum rása sam-
tímis.
Vandi þeirra verður að meta
hvort eitthvað af þeim mikla og
margbreytilega „hávaða" sem
berst um himingeiminn sé annað
og meira en eðlileg náttúruhljóð.
Beintað
2I2stjömum
Tahð er að í vetrarbrautinni séu
um 250 þúsund milljónir stjama.
Fönix-hópurinn hefur vahð úr
þessum mikla fjölda 212 stjömur
sem diskinum mikla í Parkes verð-
ur beint að með skipulegum hætti
næstu mánuðina. Þær em valdar
vegna þess að þær eiga að vera á
svipuðu þróunarstigi og okkar eig-
ið sólkerfi.
Leitin mun ná til þeirrar stjörnu
sem er næst jörðinni, þrístirnisins
alpha Centauri (sem er 4,5 ljósár í
burtu), og annarra stjama í okkar
eigin vetrarbraut sem eru í innan
við 150 ljósára fjarlægð og nógu
gamlar til að hafa kólnað álíka
mikið og sóhn okkar, segir dr. Seth
Shostak, einn vísindamannanna, í
nýlegu blaðaviðtali. Þeir munu
einnig beina útvarpssjánni að
miðju vetrarbrautarinnar en þang-
að eru um 25 þúsund ljósár.
Fyrsta stjaman senl útvarpssjón-
aukinn „hleraði" með þessum
hætti heitir „nu Phoenicis" og er í
Fönix-stjörnuþokunni. Það skýrir
reyndar að hluta til nafn þessa
viðamikla verkefnis.
Félagsskapur
eða einsemd?
Vísindamenn hafa mjög skiptar
skoðanir á því hvort líklegt sé aö
Fönix-áætlunin skih einhveijum
árangri. Arthur C. Clarke, sem er
einn af áköfustu stuðningsmönn-
um verkefnisins, gerir því tfi dæm-
is skóna að hér kunni að vera um
að ræða hógvært upphaf langvar-
andi leitar sem muni jafnvel standa
áratugum saman.
Á meðan engar sannanir hggja
fyrir um líf eða ekki líf utan jarðar-
innar hefur mannfólkið einungis
eigin trú og ímyndunarafl tfi að
byggja á skoðanir sínar þar að lút-
andi.
Þekking okkar á alheiminum er
þrátt fyrir allt enn svo takmörkuð
að því má einna helst Ukja við hina
frægu dæmisögu Platós um fólkið
í hellinum og skuggana á veggnum
sem það taldi hina einu sönnu ver-
öld.
Kannski leiða rannsóknir vís-
indamanna að lokum tfi þess aö
jarðarbúar komist út úr helhnum
að þessu leyti. Fari svo er auðvitað
allsendis óvíst hvort við þeim muni
blasa í alheiminum félagsskapur í
órafjarlægð eða æpandi einsemd
jarðarinnar bama.
Almenningsahtið var á sama
máh. Þess vegna greip hræðslar
mikla um sig í Bandaríkjunum áriC
1938 þegar Orson Welles útvarpaði
leikritinu „War of the Worlds" með
slíkum raunsæisbrag að hlustend-
ur töldu víst að Marsbúar hefðu
gert innrás á jörðina.
Visindarannsóknir síöustu ára-
tuga hafa gert þessa trú að engu.
Niðurstöður ítarlegra kannana
benda tfi þess að engar líkur séu á
að líf finnist á öörum hnöttum í
okkar sólkerfi.
En þótt jarðarbúar - í víðtækustu
merkingu þess orðs - séu líklega
einu lífverumar í sólkerfinu gefur
sú niðurstaða auðvitað ekkert svar
við spurningunni um líf annars
staðar í alheiminum.
Fjármagnað
aftölvurisum
Þótt visindamenn viðurkenni að
það sé eins og að leita að nál í risa-
vöxnum heystakki að ætla að
greina merki um vitsmunalíf ann-
ars staðar í vetrarbrautinni okkar
dettur þeim ekki annað í hug en
að reyna.
Um nokkurt árabfi hefur hópur
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
spjallra vísinda- og fræðimanna
(þeirra á meðal Carl Sagan og Art-
hur C. Clarke) lagt áherslu á kerfis-
bundna leit að lífi á öðrum hnött-
um. Þessi hópur hefur barist fyrir
áætlun sem bar heitið SETI (The
Search for Extraterrestrial Intelh-
gence).
Bandaríska geimferðastofnunin,
NASA, tók þetta verkefni upp á
sína arma. Stofnunin var loksins
reiðubúin að hefja framkvæmdir
fyrir alvöru þegar bandaríska
þingið ákvaö skyndfiega árið 1993
aö fella niður allar flárveitingar tfi
SETI.
Þar með var þessi stórhuga áætl-
un þó engan veginn úr sögunni.
Talsmenn hennar sneru sér tfi
einkaaðila um flármögnun og sú
söfnun gekk vel. Nú þegar hefur
nær átta milljónum Bandaríkja-
dala (um 500 milljónum íslenskra
króna) verið heitið til verkefnisins.
Hæstu flárframlögin hafa komið
frá eigendum frægra tölvufyrir-
tækja svo sem Bill Hewlett og