Dagblaðið Vísir - DV - 01.04.1995, Side 31

30
LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995
LAUGARDAGUR 1. APRIL 1995
43
Hefur misst tvö þriggja bama sinna og bamabam í snjóflóðum:
Ég hef alltaf óttast snjó-
flóð og hata snjóinn
- segir Ragna Aðalsteinsdóttir, bóndi á Laugabóli, sem hjálpað hefur bömum og unglingum til betri vegar
Ragna innan um rollurnar sínar sem hún þekkir allar
með nafni.
Komin heim á Laugaból eftir dvöl á sjúkrahúsi.
DV-myndir Brynjar Gauti
„Mér hefur oft verið misboðið um
dagana en aldrei meira en þegar allt
sem minnti á börnin mín var tekið
og ekið í haug án þess að til þess feng-
ist leyfi aðstandenda hinna látnu og
án þess að til þess lægju ástæður.
Þetta er það sem ég kalla að sparka
í hggjandi mann. Þarna er gert út á
sorgir annarra og þetta fyrirgef ég
aldrei. Allt sem ég vildi voru minn-
ingar. Ég mun fylgja því fast eftir að
aht þetta mál verði rannsakað opin-
berlega,“ sagði Ragna Aðalsteins-
dóttir, bóndi á Laugabóli í Laugardal
viö ísafjarðardjúp, sem orðið hefur
fyrir þeirri hræðilegu lífsreynslu að
missa tvö af þremur börnum sínum
í snjóflóðum og barnabarn að auki,
með aðeins 5 ára millibili.
Hún er þarna að vitna til þess að
eigum Bellu dóttur hennar og Petreu
barnabams hennar, sem létust í
snjóflóðinu í Súðvík, var ekið á haug
rétt innan við Súðavík. Blaðamaður
og ljósmyndari DV heimsóttu Rögnu
á Laugabóli og fóru með henni til
Súðavíkur.
Vegið að sálum fólks
Hamfarirnar í Súðavík eiga sér eft-
irmál sem Ragna er ekki sátt við.
Hún hefur sagt opinberlega aö
hreinsunarstarfið í Súðavík hafi ver-
ið framkvæmt af slíku offorsi að það
sé vegið að sálum fólks með þeim
aðförum. Þá segir hún að þetta hafl
verið framkvæmt án þess að leyfi
hafi legið fyrir frá aðstandendum. í
samá streng taka aðrir sem urðu fyr-
ir ástvinamissi í hamforunum.
Skólabók á haugnum
Þegar haugurinn á Langeyri, innan
þorpsins, blasir við er numið staðar
og Ragna segir að hún vilji að menn
sjái þetta með eigin augum. Það hef-
ur verið sólskin í tvo daga og snjór
bráðnað svo hlutir eru að koma í ljós.
Tveir menn hafa þann starfa að tína
hlutina saman jafnóðum og bráðnar
ofan af þeim. Frá veginum blasir við
barnaþríhjól, vatnsrúm og fatnaður
af öllu tæi, meira að segja skólabók
hggur hálfopin á haugnum.
„Ég er fegin að þiö skuhð sjá þetta
með eigin augum. Það er tilhneiging
hjá ráðamönnum að segja að við
syrgjendur séum rugluð af sorg og
ekkert að marka okkur,“ segir
Ragna.
Hún rifjar upp atburðinn í Súðavík
þar sem hún verður í annað sinn á
fimm árum að mæta því að missa
barn sitt vegna snjóflóða.
„Þegar mér var tilkynnt um lát
dóttur minnar og dótturdóttur
hringdi maöur í mig og sagöi: „Þær
eru fundnar og báðar látnar." Mér
sortnaði fyrir augu, rak upp óp og
missti tóhð á gólfið. Þegar ég tók aft-
ur upp símtólið hafði sambandið
rofnað. Ég vissi ekki hverjar voru
látncir; hvort það voru fuhorðnu
manneskjurnar eða mæðgurnar. Það
var rafmagnslaust á bænum og við
vorum gjörscimlega sambandslaus
við umheiminn. Útvarpið gekk
reyndar fyrir rafhlöðum en þær voru
tómar. Ég setti þær á ofn.til að reyna
að hlaða þær svo við gætum heyrt
fréttir af þessum hræðhegu atburð-
um.“
Þannig rifjar Ragna upp mánudag-
inn 16. janúar þegar dóttir hennar,
Beha Vestfjörð, og bamabam,
Petrea, fómst ásamt 12 öðmm Súð-
víkingum.
Var óróleg
á sunnudeginum
Ragna segist hafa verið óróleg allan
sunnudaginn og á mánudagsmorg;
uninn og hafi hringt í marga. Á
mánudagsmorgninum eftir að flóðið
féll reyndi hún að hringja til Bellu
dóttur sinnar og fleiri Súðvíkinga.
„Sirrý systir mín á Strandseljum
hringdi í mig um hádegi á mánudeg-
inum og spurði hvort ég vissi hvað
hefði gerst í Súðavík. Ég neitaði og
sagðist vera að koma frá því að gefa.
Þá sagði hún mér að það hefði fahið
snjóflóð á Súðavík. Ég hringdi strax
í frystihúsið þar og spurði eftir Bellu.
Sá sem varð fyrir svömm sagöist
ekkert vita og að hann væri ókunn-
ugur þama. Nokkuð löngu seinna
hringdi svo maðurinn sem skýrði
mér frá láti þeirra. Ég var í algjörri
óvissu allan mánudaginn og fram á
þriðjudag," segir Ragna.
Hún segist hafa reynt að hringja th
að fá upplýsingar en ekki náð sam-
bandi. Hún náði að kveikja á útvarp-
inu seinnipart þriöjudags og þá
heyrði hún nöfn þeirra sem létust.
„Þegar við höfðum náð að hlaða
rafhlöðumar nógu mikið til þess að
heyra í útvarpinu heyrðum við lesin
upp nöfn þeirra sem létust og þá fékk
ég þær fréttir að þetta væru Beha og
Petrea. Ég hélt að ég myndi ekki rísa
undir þessu áfahi. Næstu daga hírð-
umst við í ísköldu húsinu og ég hélt
að þetta væri mitt síðasta. Ég var
búin að dúða mig í margar peysur
og taka til allar ábreiður sem fund-
ust. Við héldum til þeim megin í
húsinu sem var undan veðri. En allt
kom fyrir ekki - kuldinn og sorgin
nístu mig í gegnum merg og bein.
Þegar Bjarki fórst á Óshlíðinni 8.
mars 1989 heyröi ég það hka í útvarp-
inu. Það var sagt að tveir menn hefðu
farist og ég vissi að Bjarki var á ferð-
inni á þessum tíma.“
Sóttmeö þyrlu
Ragna dvaldist á Laugabóli eftir
slysið þar til þyrla Landhelgisgæsl-
unnar sótti hana fjórum dögum eftir
að mæðgumar létust. Þá hafði geisað
stórviðri í allt að viku og bærinn var
enn rafmagnslaus.
„Það er í mínum huga ljóst að það
mátti ekki tæpara standa. Ég var al-
gjörlega örvilnuð og það var ískuldi
í húsinu. Ég veit ekki hvort hefði
bugað mig á undan, sorgin eða kuld-
inn. Við lifðum á súrmat vegna þess
að ekkert var hægt að hita. Þetta
voru daprir dagar. Við vorum þrjú í
heimhi, tæplega áttrætt gamalmenni
og annar fullorðinn maður. Það var
ekki fyrr en á fimmtudeginum að
hjónin á Birnustöðum, næsta bæ,
náðu að brjótast að Laugabóh með
heitt kaffi. Það var mikhl léttir þegar
þyrlan kom með Þorstein yfirlækni
innanborðs og ég var flutt á sjúkra-
húsið á ísafirði.“
Sonur Rögnu, Gunnar Bjarki, fórst
við annan mann í Óshlíð, mhli Bol-
ungarvíkur og Hnífsdals, fyrir
nokkrum árum þegar hann var á
leiðinni frá Bolungarvík til vinnu á
ísafirði.
„Ég átti mjög erfitt eftir að Bjarki
dó. Við höfðum ákveðið að hann
flytti að Laugabóh með konu og tvö
börn og tæki við búinu. Hann ætlaði
bara að klára veturinn og koma svo.
Ég tel að Þorsteinn yfirlæknir á
sjúkrahúsinu á ísafirði hafi bjargað
mér í erfiðleikum mínum og frá því
að fara yfir um, bæði eftir að Bjarki
féh frá og svo nú þegar Bella og
Petrea létust. Hann hefur sýnt mér
einstaka vináttu og alúð og án hans
væri ég ekki þessa heims lengur. Ég
fuhyrði það.“
Hefur alltaf
óttast snjóflóð
Dauðsfoll Bellu, Bjarka og Petreu
eru ekki þau einu sem orðið hafa
vegna snjóflóða í ætt Rögnu. Afi
hennar fórst í snjóflóði fyrir norðan
sem ungur maður. Hún segir að það
hafi haft þau áhrif á afkomendur
hans að óttinn við snjóflóð sé viðvar-
andi.
„Mér væri alveg sama þótt ég flytti
th útlanda þar sem ég sæi aldrei snjó.
Mér hefur ahtaf þótt hann leiðinleg-
ur en núna hata ég snjóinn. Snjórinn
er búinn að hrifsa frá mér þrjú börn.
Hún Petrea litla var reyndar barna-
barn mitt en hún var meira og minna
hjá mér allt frá því hún fæddist. Það
er kannski það sárasta við þetta allt
saman að ég hef ahtaf óttast snjóflóð
og þetta innrætti ég börnum mínum.
Bæði Beha og Bjarki óttuðust snjó-
flóðin."
Sjálfstæð móðir
fremur en einstæð
Ragna hefur-verið bóndi á Lauga-
bóh í 40 ár. Áður en hún tók við
búinu, við lát föður síns, bjó hún um
tíma í Reykjavík og Hafnarfirði þar
sem hún stundaði m.a. sjó um tíma
og reri þá með þekktum aflamanni,
Jóhanni Símonarsyni, sem nú er
skipstjóri á Bessa frá Súðavík. Hún
hefur alla tíð verið einhleyp og hefur
sjálf staðið fyrir búi sínu ein og úr
alfaraleið. Hún er þó-ekki með neinn
barlóm og það hnussar í henni þegar
hún er spurð hvort ekki hafi verið
erfitt að vera einstæð móðir.
Hef aldrei
þurftneinn karl
„Ég hef aldrei þurft neinn karl th
að segja mér fyrir verkum, ég er allt-
of frek og skapstór th að þaö geti
gengið. Ég sakna þess ekki og hef
ahtaf verið sjálfri mér nóg. Ég hef
heldur aldrei þurft neina samúð
vegna þess að ég var ein með þrjú
börn, reyndar er ég bara stolt af því.
Ég hef sjálf séð um mitt og mína og
vil ekki meina að ég hafi verið ein-
stæð móðir. Ég vh heldur segja að
ég hafi verið sjálfstæð móðir. Eg hef
lítið þurft að sækja til annarra, sem
betur fer.“
Ragna segir að þrátt fyrir að það
hafi orðið viðhorfsbreyting á síðari
árum gagnvart þeim mæðrum sem
fæða börn utan hjónabands hafi á
árum áður oft verið stutt í niðurlæg-
inguna.
Endurgreiðslu hafnað
vegna hjúskaparstöðu
„Það er mér í fersku minni þegar
Bella, sem var elst barna minna,
veiktist iha. Ég þurfti að fara með
hana rúmlega ársgamla 13 kílómetra
leið á hestbaki, vaföa inn í sæng. Síð-
an var farið meö bát th ísafjarðar og
áfram með flugi th Reykjavíkur.
Þetta voru þó smámunir hjá þeirri
niðurlægingu sem ég varð fyrir þeg-
ar ég framvísaði reikningnum fyrir
læknisaðstoðina. Mér var sagt að ég
fengi þetta ekki endurgreitt vegna
þess að hún væri ekki hjónabands-
bam. Mér er annað dæmi ofarlega í
huga sem einnig varðar Behu dóttur
mína. Eftir að hún lauk námi á
Hvanneyri og útskrifaðist sem bú-
fræðingur vildi hún fá jörðina
Þernuvík th ábúðar. Hreppsnefndin
neitaði henni um jörðina á þeim for-
sendum að hún væri ekki gift. Henni
var meira að segja tvisvar neitað."
Vegurinn lokaður
svo vikum skiptir
Laugaból er inni í Laugardal í ísa-
fjarðardjúpi. Ragna rekur þar bland-
að bú, er með 150 kindur og 9 kýr.
Hún hefur verið mikið frá búinu í
vetur og reyndar allt frá því hún
missti son sinn. Síðan Súðavíkur-
slysið varð hefur hún meira og
minna dvahð á sjúkrahúsinu á
ísafirði. Á meðan sér einn „gömlu“
sumardrengjanna hennar um búið.
Þrátt fyrir flarvistir Rögnu er bærinn
hvítskúraður út úr dyrum. Hún seg-
ist ekki þurfa að hafa áhyggjur þótt
hún sé að heiman.
„Ég þarf ekki að hafa áhyggjur af
búinu á meðan ég er í burtu því
drengurinn sér um það. Ég á erfitt
með að vera hér innan um minning-
amar. Ég gæti kannski unaö hér ef
ekki væri lokaður vegurinn fram eft-
ir svo vikum skiptir. Ég þoh ekki
einangrunina og innilokunina. Mér
finnst verst að heimamenn skuh vhja
halda þessum vegarspotta lokuðum.
Ég vh ekki vera lokuð svona inni.
Mér hður svo iha að ég get hreinlega
ekki verið héma undir þessum
kringumstæðum."
Alla tíð umdeild
Ragna á Laugabóli á marga vini
þótt margir séu thbúnir að hnýta í
hana. Hún segist vera sér þess með-
vitandi að ekki sé öllum hlýtt til
hennar.
„Það er eitt sem fer óskaplega í
taugarnar á mér og það er vald-
niðsla. Ég hef alla tíð verið mjög
umdeild og þaö stafar trúlega af því
að ég hef farið mínar eigin leiöir án
thlits th þess hvað öðrum finnst. Ég
hef staðið í stríði og það er kannski
þess vegna sem ég hef ekki verið tal-
in gjaldgeng í neinu félagsstarfi. Ég
hef ekki legið á skoðunum mínum
og látið þær fara beint út í loftið. Ég
á fáa vini en það eru góðir vinir og
ég held fast utan um þá.“
Ragna hefur verið með fjölda barna
og unghnga í vist í gegnum tíðina og
flest halda þau sambandi við hana.
Mörg þeirra komu að Laugabóli á
erfiðleikatímabhi í hfi hennar. Ragna
segist ahtaf hafa getað umgengist
unglinga, hversu baldnir sem þeir
hafi verið. Hún segist ekki vita annað
en að ahir sem hjá henni hafa dvalið
hafi komist til manns. Það má eigin-
lega segja að hún hafi rekið alhliða
unghngameðferðarstofnun og náð
árangri.
Þörffyrir að
hjálpa unglingum
„Öh þau 72 börn og unglingar sem
dvahð hafa hjá mér í gegnum tíðina
eru vinir mínir. Ég hef ahtaf um-
gengist þau eins og hvert annað fólk
en auðvitað hafa þau orðið að fylgja
ákveðnum reglum. Það hafa verið
hjá mér börn aht niður í þriggja ára
gömul og ég hef ekki tekið þau th að
fá fyrir það peninga - ég hef aldrei
tekið krónu fyrir. Ég hef haft þörf
fyrir að hjálpa þessum krökkum.
Mörg hafa verið afvegaleidd og átt
mjög erfitt þegar þau komu th min.
Sum hafa verið í vandræðum vegna
áfengis eða lyfjaneyslu. Ég veit ekki
betur en að þessir vinir mínir séu
ahir á réttum khi í dag.“
Rögnu er heitt í hamsi þegar hún
talar um þær lausnir sem boðið er
upp á í dag þegar börn og unglingar
fara út af sporinu.
„Þau halda flest sambandi við mig
og það létu fjögur þeirra heita í höf-
uðið á mér. Nútíminn krefst lausna
á borð við geðdehdir og meðferðar-
heimhi sem sjaldnast skila árangri.
Mínar lausnir eru fólgnar í því að
tala við unglinga, vera sanngjörn við
þá og veita þeim nauðsynlegan aga.
Ég hef aldrei þurft néinar töfralausn-
ir byggðar á innhokun og formúlum.
Ég var og er félagi þeirra og vinur.
Það er fyrsta og síðasta boðorðið. Nú
þykir ekki lengur nógu gott að senda
börn í sveit sem er langhehbrigðasta
lausnin. Þetta byggist á því að leysa
málin á mannlegum nótum og á per-
sónulegan hátt. Venjuleg víxlspor hjá
unglingum verða ekki læknuð með
innlögn á geðdeild eða með því að
loka þá inni í fangelsi."
Það hefur ekki ahtaf verið flókinn
aðdragandi að því að fólk hefur kom-
ið í vist til Rögnu um lengri eða
skemmri tíma. Hún rifjar upp dæmi
um slíkt.
„Það var ungur maður sem var
búinn að lenda í ýmsum hremming-
um og átti erfitt; hann hringdi í mig
og spurði hvort mig vantaði vinnu-
mann. Ég hafði aldrei heyrt manninn
nefndan en spurði hvort hann ætti
bíl. Hann játaði því og þá sagði ég
honum að taka koddann sinn og
sængina, setja í bíhnn og koma.
Svona réð ég þennan mann og við
erum vinir í dag.”
Bændur á
fátæktarmörkum
Það er sól í Laugardal þennan
marsdag þegar DV er þar á ferð.
Ragna er ekki komin til að vera held-
ur aðeins í heimsókn. Það er undar-
legt að koma með henni í fjárhúsin.
Þar eru vinnumennirnir hennar,
Hahdór Ólafsson og Einar Ásgeirs-
son, að störfum. Reyndar eru þrír
karlmenn á heimhinu. Þarna er líka
gamah maður sem er danskur í aðra
ættina og þýskur í hina. Ragna segist
hafa fengið pláss fyrir hann á elli-
heimili en honum hafi leiðst svo mik-
ið að hún hafi ákveðið að taka hann
aftur heim. Þegar Ragna birtist horfa
hundrað kindur á hana og fagna
henni. Hún talar um kindurnar sfnar
og það er hlýja í röddinni.
„Ég þekki þær ahar með nafni og
get sagt ykkur sögu þeirra ahra.
Þarna er hún Ryðja sem ber nafn
sitt af því hún ruddist alltaf fram
fyrir, þarna er Fjallarós og þetta er
Nettla. Það sem mér finnst sárast er
að það er búið að gera fólki ókleift
að lifa af þessum smærri búum. Ég
er búin að stunda þetta í yfir 40 ár
og mér rennur th rhja hversu marg-
ir bændur eru komnir niður á fá-
tæktarmörk. Sú stefna sem rekin er
gagnvart bændum í þessu landi er
hrein útrýmingarstefna. Ég er alin
upp í þeim sið að eyða ekki meiru
en ég afla. Á mínum tekjum hef ég
Til Bellu
Ef aö bjátar eitthvað á
og ætlar gleöi aö dvína,
ljúfi Jesú, leiddu þá
litlu Bellu mína.
Til Smára
Guð þig leiöi, Garðar miirn,
gleðji þig eftir þörfum.
Lýsi þér ótal ljósgeislar
og lán fylgi þínum störfum.
Ragna Aðalsteinsdóttir á Laugabóli hefur misst tvö barna sinna og barnabarn i snjóflóðum á aðeins 4 árum. Hún segir Þorstein Jóhannesson yfirlækni
á sjúkrahúsinu á ísafirði hafa bjargað sér í raunum sínum. Hann fór með þyrlu að Laugabóli á föstudeginum eftir Súðavíkurslysið og sótti Rögnu.
ahð upp fjögur börn og komið þeim
th mennta. Þær tekjur sem þessi bú
gefa af sér í dag bjóða ekki upp á
neitt nema fátækt. Núna er ég með
tvo menn í vinnu við það sem ég er
vön að gera sjálf og búið ber það
ekki. Ég verð að borga með búinu til
að geta þetta. Það verður að hafa sinn
gang vegna þess að ég verð að vera
á spítala.”
Brennivín verra
en krabbamein
Á heimili Rögnu má strax sjá uppi
á vegg áskoranir sem beint er gegn
Bakkusi konungi, t.d. „Ö1 er böl“ og
„Áfengi er mesta böl aldarinnar".
Það er greinilegt að Bakkus á ekki
ítök í stjómsýslu þessa heimhis.
„Það er brennivínsbann heima hjá
mér. Krabbamein er vont en brenni-
vínið er verra. Ég hef smakkað vín
í hófi en mér finnst það vont. Þótt
mér fyndist það gott mundi ég ekki
drekka það vegna þess hversu ægi-
legar afleiðingarnar eru. Ég mundi
aldrei nokkurn tíma bjóöa börnum
að vera á bænum hjá mér ef það
væri drukkið þar. Mér finnst það
ekki passa."
Seilst í sveitarsjóði
„Ef það á að pína mig th að vera
Súðvíkingur ætla ég að hætta að búa
og fara héðan. Þessi sameining sveit-
arfélaganna við Djúp felur í sér
valdníðslu. Þessi sveitarfélög voru
vel stæð og með sameiningunni er
verið að seilast í þessa sveitarsjóði.
Það má sjá hvers virði við erum hér;
Vegagerðin vhdi moka héma fram
eftir en sveitarstjórnin neitaði því af
því það kostar einhveija peninga.
Það stendur ábygghega ekki á því að
moka þegar þarf að kjósa. Það er
margt sem hefur breyst hér. Það er
sárt að horfa upp á hvern bæinn af
öðmm fara í eyði. Ég finn þó mest
fyrir tómleikanum héma á bænum
vegna þess að maður veit ekki lengur
af börnunum sínum í fjarska. Þótt
þau séu flutt veit maður ahtaf af
þeim. Núna er þetta allt öðm vísi og
þau horfin úr þessum heimi.“
Bella Vestfjörð var elst barna
Rögnu. Næstur kemur Garðar Smári
Vestfjörð sem er lærður húsasmíða-
meistari. Hann er sá eini af börnum
Rögnu sem lifir og er bóndi og hrepp-
stjóri norður í Þingeyjarsýslu. Yngst-
ur bama Rögnu var Gunnar Bjarki
Vestfjörð. Hann var vélvirki. Að auki
ólst Hjörvar Helgason upp hjá henni
frá 10 ára aldri.
Ragna haföi einn sið þegar börn
hennar fóru að heiman fulltíöa. Hún
gaf þeim gjöf hverju fyrir sig. Gjöfin
kostaði ekkert annað en vinnu fyrir
Rögnu. Hún orti th hvers þeirra vísu
sem hún afhenti þeim. Ragna segir
þau hafa geymt vísumar sínar eins
og helga gripi.
Ragna á Laugabóli er beygð undan
þessum áfóhum en hún er enn ekki
brotin. Hún segist ætla að beriast
áfram á jörðinni sinni.
„Ég ætla aö vinna mig út úr sorg-
inni. Ég geri það líklega best með því
að halda áfram að sinna búinu mínu
og reyna að koma þeim unglingum
th hjálpar sem th min leita. Ég veit
ekki hvort ég þrauka héma lengi
áfram en ég er að minnsta kosti ekki
farin enn. Það er kannski þijóskan
sem ræður því,“ segir Ragna á
Laugabóli. -rt
Til Bjarka
Lánið þér fylgi og leiði þig, Bjarki,
létti þér störfín hvert sem þig ber.
Hugdjarfur gakk fram hjá hættum og
slarki,
haf umfrarn allt Jesú í verki með þér.