Þjóðviljinn - 24.12.1958, Qupperneq 19

Þegar þetta kemur fyrir augu
lesenda má búast við því að eld-
flaug hafi verið skotið frá jörð-
inni í námunda við tunglið og
ef til vill hefur tunglið fengið
gervitungl sem hringsólar um-
hverfis það. alveg eins og það
sjálft snýst í sífellu umhverfis
jörðina okkar. Það er a. m. k.
skamms tíma að yfirborð
tunglsins væri naktir klettar og
storknað hraun. Menn töldu að
gígarnir á tunglinu, sem vel má
greina í jafnvel iitlum sjón-
aukum, væru eldgígar sem spú-
ið hefðu úr sér glóandi lirauni
endur fyrir löngu.
Fáir hallast nú að þessari
ur fært rök fyrir því að gígarnir
á tunglinu stafi frá loftsteinum
sem fallið hafa á það með ógn-
arkrafti. Þessir loftsteinar hafa
sumir hverjir ekki verið nein
smástykki, þar sem sumir gíg-
arnir eru margir kílómetrar í
þvermál.
Hafa verður í huga að loft-
Nú líður ekki á löngu þar til íyrstu mennirnir
íara til tunglsins. — Enn veit enginn með neinni
vissu hvað þeirra bíður þar.
vist að ekki'mun líða á löngu
þar til okkur gefst kostur á að
kynnast þessum förunauti okk-
ar um geiminn betur en full-
komnustu tæki hafa'hingað til
gert okkur kleift.
Við vitum annars heilmikið
um tunglið. Við þekkjum stærð
þess (þvermálið 3476 km eða
rúmlega V4 af þvermáli jarðar),
efnismagn þess (um 0,012 af efn-
ismagni jarðar), fjarlægð þess
frá jörðu (356.000 — 407.000 km,
að meðaltali 384.000 km) snún-
ingshraða þess um sjálft sig og
umhverfis jörðu (27.32 sólar-
hringar) o. s. frv. Við þekkjum
einnig allvel yfirborð þess
helmings tunglsins sem ævin-
lega snýr að jörðu og segja má
að nú hafi hver blettur þess
verið kortlagður og lionum gef-
ið nafn.
Engu að síður eru enn ótal
mörg atriði sem enginn veit
full skil á. Yfirborð tunglsins er
u.þ.b. jafnmikið að flatarmáli og
Afríka og Ástralía eða um 38,5
milljónir ferkílómetra. Það hef-
ur verið haft fyrir satt til
skoðun. Þegar árið 1949 héldu
tveir ástralskir stjörnufræðing-
ar, Piddington og Minnet, því
fram að hinar miklu hitasveifl-
ur á yfirborði tunglsins, sem
hægt er að mæla með tækjum
hér á jörðinni, gætu ekki stafað
einvörðungu af því að tunglið
snýst^svo hægt um möndul sinn.
Sem áður segir fer tunglið eina
umferð um sjálft sig á rúmum
27 sólarhringum. Hver dagur
á tunglinu svarar því til um
14 daga á jörðinni og sama máli
gegnir um næturnar. Þetta á-
samt því að ekkert gufuhvolf
er á tunglinu til að jafna niðui’
hitanum og draga úr hitasveifl-
unum töldu menn nægilega
skýringu á því að hitinn kemst
upp í allt að 100 stigum á Celsí-
us og niður í allt að 100 mínus-
stigum. Hinir áströlsku stjörnu-
fræðingar töldu sig hinsvegar
geta sannað að á yfirborði
tunglsins hlyti að vera hitaein-
angrandi ryklag.
Um þessa kenningu hafa síð-
an staðið miklar deilur. Brezki
. prófessorinn Thomas Gold hef-
steinarnir falla til tunglsins í
heilu líki, þar sem þeir verða
ekki fyrjr neinni mótstöðu að
heita má á leiðinni. Öðru máli
gegnir um þá loftsteina sem
falla til jarðar, þeir eyðast flest-
ir upp á leið sinni gegnum gufu-
kvolfið. Prófessor Gold hefur
reiknað út að loftsteinarnir hitti
yfirborð tunglsins með a. m. k.
50 km hraða á sekundu og
brjótist langt niður undir það.
Við þrýstinginn myndast mörg
hundruð þúsund stiga hili sem
bræðir og eimir bex-gmassann.
Gold gefur þá skýrgingu á því
að gígskálai-nar eru þrátt fyrir
ógnai'lu’aft loftsteinanna tiltölu-
lega grunnar þannig, að aðeins
þunnt lag á yfirborði tunglsins
sé úr hörðu grjóti. Þegar ioft-
steinninn springur með ofsa-
ki-afti langt undir yfirborðinu,
sýgst linari massinn inn að
sprengistaðnum og aðeins í
miðjum gígnum myndast lítil
keila.
Ryklagið á tunglinu á einnig
að stafa frá loftsteinum, að áliti
Golds. Loftsteinunum rignir í
sífellu yfir það, stórurn og smá-
um, milljónir steina á hverjum
degi. Flestir þeix'ra eru að vísu
svo smáir að þeir geta eiginlega
ekki kallast steinar, miklu
fremur rykkoi’n, 1—2 millimeti'-
ar í þvermál. En þegar rykkorn
sem er eitt gramm fellur á yfir-
borð tunglsins með 50 lcm hraða
á sekúndu samsvarar það því
að 2,5 kg byssuskot falli á yfir-
borð jarðai'.
Það haía verið taidir um
44.000 gígar á yfirborði tungls-
ins, sumir eru aðeins nokkrir
metrar, aðrir hundruð kíló-
melra í þvermál. Þetta er eng-
inn óskaplegur fjöldi, þegar
þess er gætt að loftsteinar hafa
verið að falla á tunglið í 2—-3
milljarða ára. Athuganir með
ratsjám hafa leitt í Ijós að
10.000 ,,loftsteinar“ a. m. k.
vei’ða að stjörnuhröpum í gufu-
hvolfi jarðar — á sekúndu!
Þessi rykkorn eimast svo fljótt
og svo hátt uppi, að aðeins
„aska“ þeirra berst til jarðar,
en einstaka stærri loftsteinar
komast þó alla leið. Talið er
að þungi jarðar hafi frá örófi
alda aukizt á þennan hátt um
eitthvað nálægt einum milljarði
lesta.
Nokkrir hinna stæi'stu loft-
steina sem fallið hafa á jörðina
hafa reyndar myndað hér gíga
sem svipar mjög til þeirra sem
eru á tunglinu. Með athugunum
úr lofti hefur þannig fundizt
hringlaga dæld í Norður-Ame-
Tunglið, teikning eftir tékkneska stjörnufi-æðinginn J Klepesta.
Hinir ótal gígar sjást greinilega.
ríku, nærri því hálfur annar
kílómeti'i í þvermál og urn 200
metra djúp, og þykir ekki vafi
á að loftsteinn hafi myndað
hana.
Flestir vísindamenn munu nú
hallast að því að ryklagið á yfir-
borði tunglsins sé staðreynd, en
hitt eru þeir ekki sammála um
hve þykkt það er. Prófessor
Gold og ýmsir aði'ir halda því
fi-am að það sé margir metrar
á þykkt. Sé það rétt myndi
enn ein hættan bætast við á
ferðalagi jarðarbúa til tungls-
ins. Þeir myndu beinlinis
sökkva á kaf í rykið.
En aðrir eru þeirrar skoðun-
ar að ryklagið sé aðeins nokki'ir
millimetrar eða í hæsta lagi
tveir—þrír sentimetrar á þykkt.
í því sambandi benda þeir á
mælingar sem gerðar hafa verið
á sólarljósinu sem tunglið end-
urkastar. Hætt er við að ekki
verði fyllilega gengið úr skugga
um hvorir hafi rétt fyrir sér
fyrr en fyrsti maðurinn hefur
stigið fæti á tunglið.
Hvenær vei'ður það? Vísinda-
menn eru ekki vanir að fullyrða
meira en þeir þykjast geta stað-
ið við og þess vegna er víst ó-
hætt að trúa þeim þegar þeir
segja að ekki muni líða meira
en nokkur ár þangað til hægt
verður að senda meixn til tungls-
ins. Þýzki geimfarafræðingur-
inn, prófecsor Eugen Sangér,
hefur nýlega bent á að allar lík-
ur séu á því að í Sovétrílcjunum
sé nú mest kapp lagt á að und-
irbúa geimfárir manna. Það sé
sennilega skýringin á því að
sovézkir vísindamenn hafi ekki
reynt að verða á undan banda-
rískum starfsfélögum sínum að
senda ómannaða eldflaug til
tunglsins.
Annað dæmi um bjai-tsýni
vísindamanna er að pi'ófessor
Sánger telur engan vafa á því
að eldílaug verði skotið til ann-
ai'ra reikistjarna, Marz eða Ven-
usai’, alveg á næstu árum. Það
væi'i sennilega of mikil bjart-
sýni að halda að það yrði nú
fyi’ir áramót, en mikið lengur
myndi það ekki dragast. Hins
vegar dró hann ekki dul á að
óskaplega crfitt myndi að stýi'a
þeim eldflaugum með sjálfvii'k-
um tækjum eða með boðum frá
jörðinni, og hann var þeirrar
skoðunar að í rauninni myndi
ekki hægt að reiða sig á slík
geimför nema þau gætu borið
menn sem stjórnuðu ferð þeii'ra.
Þess vegna.er 1 Sovétríkjunum
lögð megináherzla á undirbún-
ing slíkra geinxferða.
En snúum okkur aftur að
tungiförunum. í hinum mikla
sjónauka á Palomarfjalli í
Bandaríkjunum getum við hæg-
lega skoðað yfirborð tunglsins.
Ljósið sem frá tunglinu bei'st
magnast svo í sjónaukanum að
það er sem við lítum það berurn
augum í 37 krn fjarlægð. Þetta
er þó ekki alveg i'étt, vegna
þeii’ra truflana sem Ijósið verð-
ur fyrir á leið sinni gegnum
gufuhvolf jai’ðar. Fullk’omna
mynd af yfirborði tungisiris get-
um við þá fyrst gert okkur þeg-
ar þeii'ra truflana gætir ekki
lengur. En íunglið vei'ður sjálft
í framtíðinni einhver ákjósan-
legasti staður til athugana á ná-
lægum og íjarlægum stjörnum,
einmitt vegna þess að umhverf-
is það er ekkert gufuhvolf. Efn-
ismagn tunglsins er svo lítið og
aðdráttarkraftur þess því svo
veikur að lofttegundir haldast
ekki við þar. Þess vegna er held-
ur ekkert vatn á tungiinu, það
myndi þegar gufa upp og „rjúka
út í veður csg vind“, eða í'éttara
sagt út í geiminn. Það er því
næsta ólíklegt að nokkur merki
lífs finnist á tunglinu.
En vísindamenn fara sem ságt
varlega í sakirnar og þeir vilja
ekki fullyrða of mikið. Það get-
ur leynzt líf á tunglinu. Það er
ekki með öllu óhugsandi að þar
séu til svonefndar anaerobískar
bakteríur, en þær geta dafnað
án ildis (súrefnis). Gg enginn
treystir sér til að segja fyrir
með neinr.i vissu hvað er á
þeim 3/7 hiutum tunglsins sem
mannleg augu hafa aldi’ei litið.
Flestir vísjndamenn búast að
vísu ekki við að þar liti mjög
öði’U vísi út en á þeirri hliðinni
sem að okkur snýr, — en hvec
veit? ,