Þjóðviljinn - 16.03.1975, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. marz 1975.
Guðbergur
Bergsson
skrifar frá
Portúgal
Guðbergur Bergsson.
Gárungarnir sögðu, eftir mis-
heppnuðu by11 i ngart i 1 raun
óþolinmóðu liðþjálfanna i Caldas
da Rainha, sem merkir
Drottningarlind, að meydómur
hinnar fögru Lissabon væri ósigr-
andi, að borgin yrði aldrei tekin
með valdi. Orðaleikurinn um
nauðgunina, meydóminn og lið-
þjálfana, var sprottinn af þvi, að
á gulmáluðum ruslakössum
Lissabon stendur skráð litið ljóð,
þar sem skáldið likir borg sinni
við unga stúlku og hreina, sem
yfirvöldin 'vildu ekki að yrði
spjölluð með rusli. Valdið er
hreinlegt. Og svo var hitt, að
sveitafólk i héruðum i kringum
heilsulindirnar i Caldas da
Rainha hefur um aldaraðir
dýrkað völsa, sem það mótar i
leir, skreytir hann fagurlega og
herðir i ofnum. Alþýðulistin og
trúin á frjósemistáknið er flestum
Portúgölum kunn, og stoltur hani
er tákn Portúgals. Þótt trúin hafi
þurft að fara leynt, og kaþólskan
og fasisminn, með meydóm
Mariu Meyjar i fararbroddi, hafi
hundelt tillann og viljað gera út-
rækan, lifir völsi engu að siður
góðu lifi hjá alþýðunni, og ýmsir,
bæði konur og karlar, kunna vel
að meta listrænt og annað gildi
hans, þegar leitað er lækninga i
yndislegum laufskálum hjá
ölkeldum Drottningarlindar-
innar: i myrkrinu á kvöldin læða
bændastúlkurnar og strákarnir
völsa i lófa hinna sjúku, og hefur
hann oft meiri lækningarmátt en
lind drottningarinnar.
En Maia trúði ekki á ósigrandi
meydóm Lissabon, þegar hann
lagði af stað frá Santarem og hóf
byltinguna. „Ég hafði mestar
áhyggjur af skriðdrekunum
minum,” sagði hann. „Þetta voru
gamlir jálkar og gjarnir á að
bila”
Santarem var fyrsta höfuðborg
Portúgals, og sagt er, að þeim
seni hafa lykla hennar í höndun-
um, standi hlið Lissabon opin,
þótt ekki geti Snorri þess i Heims-
kringlu, að vikingar hafi tekið
hana, áður en þeir sigruðu
Lissabon og Sintra.
Maia liðþjálfi steig upp i skrið-
dreka, og fylgdarlið hans lagði af
stað til Lissabon, Liljunnar friðu,
eða Lisboa, eins og hún heitir á
portúgölsku. Maia ók á 80 km
hraða, sem er of hratt ekið fyrir
skriðdreka. Santarem er i 75 km
fjarlægð, og það undarlega
gerðist, eins og alRaf i byltingu,
að enginn dreki bilaði á leiðinni.
Maia liðþjálfi átti varla orð til að
lýsa hrifningu sinni og aðdáun á
drekunum sinum: „Þeir fundu að
nú var nauðsyn, og þeir brugðust
mér ekki.”
Klukkan eitt að nóttu 25. dags.
aprilmánaðar i fyrra starfaði allt
byRingarkerfið eins og nýsmurð
vél. Og klukkan þrjú um nóttina
hafði herinn tekið sér stöðu á
Séð af Praca do Comercio yfir Tajo. 1 baksýn sést skipasmiðastöðin Lisnave, sem heilagir svlar stjórna.
Um Lisnave fjallaði ég i Ijóðhljóði frá Lissavon á sýningu í SÚM fyrir þremur árum.
Terreiro do Paco, Hallartorginu,
eða Praca de Comercio,
Verslunartorginu, eins og það
heitir i daglegu tali. Torgið
stendur við fljótið Tajo, og þar
eru öll helstu ráðuneytin. Um
svipað leyti féllu aðrir hernaðar-
lega mikilvægir staðir i hendur
uppreinsarmanna: útvarpsstöðv-
arnar, flugvöllurinn og
sjónvarpið.
Fyrsta verk liðþjálfanna var
að afnema bannið á „cantares
proibitos”, bönnuðu söngvunum,
og bregða þeim öllum á fóninn.
Þannig hófst tjáningarfrelsið, rit-
skoðuninni var aflétt.
Á milli þess sem Luis Felipe
Costa brá plötum á fóninn i sam-
fleytt 48 klukkustundir, ,sendi
hann út tilkynningar frá hernum.
„Þaðhefði veriðvel þess virði að
deyja úr þreytu fyrir jafn háa
hugsjón,” sagði Costa.
Tilkynningar hersins hvöttu
fólk til að gæta stillingar og fara
ekki út úr húsi. „Við vildum ekki,
að byltingin lenti i höndum göt-
unnar,” sagði Maia. Felipe Costa
hafði enga hugmynd um i
þjónustu hverrar hreyfingar hann
hafði drifið sig upp úr rúminu og
farið niður i útvarp klukkan fimm
að morgni, en ég vissi að sér-
hver hreyfing gegn stjórninni
hlyti að vera góð.” Og þegar
hann átti að lesa tilkynninguna
um uppgjöf Caetano kom hann
ekki upp orði fyrir gráti, svo
glaður var hann. Og þekktur rit-
höfundur dó úr gleði i kaffi-
klúbbnum i bókabúðinni i
Opiniao, þar sem hver maður
lagar sitt kaffi sjálfur og ræðir
um greinar i Tel Quel, Marx og
hvað portúgalskar listir séu
hræðilega lélegar.
Meðan Felipe Costa lék enda-
laust rauðsokkalög um stofu-
stúlkuna, sem neitar að hlýðnast
frúnni og um þorpið Grandola i
sveit bræðralagsins, féllu allir
hernaðarlega mikiivægir staðir
Liljunnar frfðu i hendur liðþjálf
anna, þeirra á meðal kristlik-
neskjan mikla, sem gnæfir uppi á
hæðinni handan fljótsins Tajo og
horfir með útbreiddan faðminn til
borgarinnar. Konungurinn
Kristur heitir likneskjan og var
heljarmikil trúar- og herbæki-
stöð. Kristur breiddi ekki aðeins
út faðminn móti borginni, hann
átti einnig að geta fretað á hana
úr fallbyssum og jafnvel spúið
eiturgasi úr munninum.
Enn hafði engu skoti verið
hleypt af. Portúgölsk riddara-
mennska kemur fagurlega fram i
orðum Assuncao flokksforingja,
að allir strákarnir hafi lært i
skólanum sömu bókina um
beitingu riddaraliðs i hernaði — e
cavalaria nao ataca cavalaria —
„og riddaralið ræðst ekki á
riddaralið,” sagði hann. Þetta
hlýtur að hljóma furðulega i eyr-
um herfróðra og natosinnaðra
manna, en reglan hefur gilt til
þessa i portúgölskum stjórnmál-
um. Þegar herinn ætlaði að beita
hermönnum gegn verkfallsmönn-
um, sem höfðu tuldrað i barminn i
hálfa öld: þetta getur ekki gengið,
þetta er ekki hægt, eins og best
gerist á islenskum vinnustöðum,
þegar hægra ihaldið er við stjórn,
en það vinstra veit ekki sitt rjúk-
andiráð, þá sögðu hermennirnir:
„Synir verkamanna brjóta ekki
niður verkfall feðra sinna.” En
merking orðanna er raunveru-
lega sú, að hermennirnir neituðu
að gera það i heimalandinu, sem
þeim hafði mistekist i nýlendun-
um.
Alvarlegasti „árekstur” bylt-
ingarinnar varð skammt frá
Terreiro do Paco, klukkan hálf
niu að morgni, þegar fimm skrið-
drekar af gerðinni Patton, og tólf
heréppar, tóku sér stöðu undir
yfirstjórn Reis i hundrað metra
fjarlægð frá uppreisnarmönnum
Maia. Maia sendi Assuncao til
fundar við fasistann Reis, og
rifust þeir án árangurs i heila
klukkustund með miklu pois,
pois, pois, að portúgölskum sið.
Reis þverneitaði að ganga i liö
með byltingaröflunum, benti á
Natoskipin gáttaður og var hinn
reiðasti. t orðasennunni rak hann
Assuncao kinnhest, en riddarinn
Assuncao rétti Reis aðeins hina
kinnina, og bað hann að stilla sig,
hlýða yfirmanni sinum og gefast
upp, þvi að þótt Nato sjái gegnum
holt og hæðir, sér það ekki
gegnum fyrrverandi konungs-
hallir, enda stóðu þeir félagar á
bak við hana. Þessu neitaði
Reis og hvarf aftur til skriðdreka
sinna ogheréppa. Þar varð hann
þess visari, að hermennirnir
höfðu læðst úr éppum og drekum,
hlaupið kringum höllina, gengið i
lið með kunningjum si'num úr ný-
lendustriðinu, og stóðu nú á
hallartorginu og gerðu hróp að
fyrrverandi farartækjum sinum
og foringja. Þótt Reis sæti einn i
éppa, með aðstoðarmann sinn,
Anselmo, sér við hlið, neitaði
hann að gefast upp. Og Maia
neitaði að beita hann valdi,
riddari ræðst ekki á riddara, en
þá fór Anselmo úr éppanum og
gafst upp fyrirhönd beggja. Hann
veifaði hvitum vasaklút, og eftir
uppgjöfina grét hann i klútinn og
snýtti sér. Þá lá leiðin opin og
greið upp I borgina.
I sama mund seig floti Nato út
úr mynni fljótsins Tajo og fór
kanadisk freigáta siðust. Nú vissi
Nato að fyrrverandi vinir voru úr
sögunni, þegar væntanlegir vinir
runnu upp götuna Largo do
Carmo i skriðdrekum að höfuð-
stöðvum Þjóðvarnarliðs
lýðveldisins, en önnur herdeild
skreið að aðsetri öryggislögregl-
unnar i götunni Antonio Maria
Cardoso.
Marcelo Caetano hafði leitað
hælis i bækistöð Þjóðvarnarliðs
lýðveidisins á Carmotorgi. Um
kvöldið átti hann að vera i „beinni
linu” i sjónvarpinu, sem var
reyndar ekki bein lina, þvi að
hann gaf vinum sinum ekkert
tækifæri til að spyrja „Halló,
Lúlli, þekkirðu ekki röddina, sæll
vertu, jú, þetta er Jón, þú þekkir
kallinn?”, heldur nefndi hann
þáttinn t faðmi fjölskyldunnarog
ræddi hann þar reglulega við
portúgölsku fjölskylduna svart-
klæddur i svörtum leðurstól.
Þrátt fyrir aðvaranir foringja
hersins, og það að Costa brá
stöðugt nýrri plötu á fóninn, svo
að fólk sæti kyrrt heima, hafði
talsverður hópur manna safnast
saman á Carmo, og það var farið
að hrópa: Fora! Se for preciso,
vamos lá nós buscá-los a mao!
Sem merkir: „Út! Sé þess þörf,
förum við sjáif og rekum þá út
með eigin hendi.” Þá skreið Maia
upp á skriðdreka með gjallarhorn
i hendi og mælti til fjöldans: „Við
erum hér i nafni frelsisins, og
enginn má taka vald i sinar
hendur i nafni frelsis.”
Þótt Maia væri aðeins 29 ára,
átti hann mikla reynslu að baki,
sem hann hafði öðlast i nýlend-
unum Mozambique og Guineu.
Maia var lýðskrumari af guðs náð
og þekkti lögmál fjarstæðunnar,
hvað alþýðan fellur auðveldlega
fyrir fáránleikanum : Mai var að
taka valdið i sinar hendur i nafni
réttlætisins, svo að alþýðan tæki
það ekki i sinar i nafni... einhvers
fjarlægs og gufukennds hugtaks,
sem frelsið er jafnan i huga fólks.
Við orð nýja valdsins þagnaði
fólkið, enda liggur það alltaf
hundflatt fyrir valdi.
En róttæk æskan og öfgasinnar
börðust fyrir framan höfuð-
Fyrstu mánuöina eftir byltinguna voru portúgalir fúsir aö láta ljós-
mynda sig og segja sannleikann. Hún sagöi: „Ég betla. Ég skammast
min ekkert fyrir aö segja þaö, af þvi aö þaö er sannleikur”.
Sunnudagur 16. marz 1975. ÞJÓÐVILJINN — SIDA 9
Veggspjald frá Lissabon. Nazisminn
heldur verndarhendi yfir Caetano og
Americo Tómas
Viö Praca do Comercio, Verslunartorgiö. „Ég er verkamaö-
ur, lögreglan gelti mig.”
stöðvar öryggislögreglunnar.
Herinn varði bygginguna og fékk
næstum þvi við ekkert ráðið. Þá
greip öryggislögreglan til vopna
og skaut og myrti fjóra. Margir af
helstu foringjum lögreglunnar
voru „af tilviljun” staddir
erlendis, en hún þurfti að fá tæki-
færi til að taka til i húsinu.
Skammt er á milli gatnanna
Largo do Carmo og Antonio
Maria Cardoso. Og þegar fólkið á
siðar nefnda staðnum heyrði
skothvelli og frétti af árás æsku-
lýðsins, þrýsti það á menn Maia.
Klukkan var orðin tvö. Og
klukkan hálf fjögur var það farið
að öskra: „Mál er að fara inn að
sækja morðingjana!” Maia gaf
Þjóðvarnarliði lýðveldisins tiu
minútna frest til uppgjafar.
Rétt fyrir klukkan fjögur kom
Feytor Pinto á vettvang. Pinto
starfaði i upplýsingamálaráðu-
neytinu og hafði meðferðis til-
kynningu til Caetano. Maia fylgdi
Pinto að aðaldyrunum, og Pinto
fór inn. Hann dvaldi inni i tuttugu
minútur. Siðan steig hann inn i
bifreið og ók heim til Spinola.
Spinola hafði ekki sofið heima
hjá sér um nóttina, eins og látið
var i veðri vaka, hann hafði leitað
hælis i bústað „vinveitts” sendi-
ráðs, þótt um morguninn hefðu
spænskir fréttamenn farið heim
til hans i götunni Rafael de
Andrade, og eiginkonan sagt að
hershöfðinginn svæfi og það
mætti ekki raska ró hans. Portú-
galska byltingin er full af
skemmtilegum skripalátum.
Þegar Pinto gekk inn um aðal
dyrnar, fór Spinola gegnum bak-
dyrnar, dreif sig i skrúðann og tók
á móti Pinto i setustofunni, eins
og það ætti að taka af honum for-
seta- eða fjölskyldumyndina.
Spinola stóð við hlið konu sinnar,
pipraðrar frænku, aðstoðar-
manns sins, Ramos, frænda sins,
einkaritara, og þar var einnig
liðþjálfinn Lima. Tavora frá
Diario de Noticias, Frétta-
blaðinu, stærsta dagblaði
landsins, elti Pinto, og hann segir
frá þvi, að Caetano hafi sagt i til-
kynningu sinni til Spinola, sem
Pinto færði, að hann afhenti hers-
höfðingjanum stjórnvölinn, „svo
að gatan hrifsaði ekki völdin”.
Spinola kvað bréfið vera falsað,
hann þekkti rithönd Caetano.
„Hönd hans skalf,” sagði Pinto.
En Spinola trúði þvi ekki. Að svo
búnu fór hann i simann og hringdi
til Caetano, sem staðfesti bréfið.
Spinola tjáði þá Caetano, að sér
væri ekki unnt að taka við
völdum, vegna þess að hann væri
i engum tengslum við Hreyfingu
hersins. Eftir simtalið lét Spinola
þau orð falla við Pinto, að sem
hershöfðingi gæti hann ekki tekið
við boðum eða útnefningu frá
liðþjálfum. Þá vandaðist málið,
þvi að liðsforingjar stóðu að bylt-
ingunni.
Eftir mikið pois, pois, sagði
Pinto, að i byltingu væri ekki
hægt að virða hirðsiði. Spinola
leiðrétti hann. Hér væri um að
ræða tignarstöður innan hersins
og Portúgalar væru riddarar yst
sem innst bæði i byltingu og undir
fasisma. Þar við sat. Og Pinto
snautaði út úr húsi Spinola klukk-
an fimm.
í stað þess að fara til Carmo til
fundar við Maia, ók Pinto til
Pontinha, höfuðstöðva Hreyfing-
arinnar. Hershöfðingjarnir
hringdu þegar i stað til Spinola og
afhentu honum völdin, jafnframt
tilkynntu þeir Maia útnefninguna
i gegnum stuttbylgjustöð. Þá
hrópaði Maia i gjallarhornið til
fjöldans: „Innan skamms verður
skipt um völd i landinu og þau af-
hent Spinola, hershöfðingjanum
okkar.”
Fólkið lét ekki á sér standa,
heldur fór að gráta. Og meðan
tárin runnu niður brattar götur
Lissabon hóf það að syngja þjóð-
sönginn. Rétt I þvi fóru mellur
hverfisins að bera mat i her-
mennina, sem þær höfðu svo oft
þjónað. Daginn eftir kölluðu dag-
blöðin þær „dætur alþýðunnar”,
sem þær voru að sjálfsögðu.
Flestar höfðu látið á sig svuntu
með hana á vasanum, sem hylur
nárann, eins og portúgalskar
húsmæður gera.
Við komu dætra alþýðunnar
hófst næstum algert öngþveiti, og
vildu margir fá fleira en mat hjá
góðhjörtuðu stúlkunum, sem óðar
buðust að gera allt fyrir ekki neitt
i tilefni dagsins. Það var þvi auð-
velt fyrir brynvörðu bifreiðina,
Búla, en það merkir páfabréf eða
lygi, að aka inn i forgarð bæki-
stöðvanna við Carmo og sækja
Caetano. Dætur alþýðunnar sáu
um að sefa ofsann i húsunum i
Barrio alto, og brottreið erki-
fjandans, Caetano, fór þvi fram
hjá stórum hluta karlkynsins,
sem stundaði aðra. Þó stóðu all-
margir hermenn eftir á
Carmo, auk fjölda grátandi
fisksölukerlinga, sem reyndu að
syngja þjóðsönginn, en runnu
með tárunum út af laginu og
kunnu ekki textann, svo að þær
grétu bara i staðinn.
Dætur alþýðunnar höfðu engin
áhrif á öfgasinnana i götu Antonio
Maria Cardoso, þótt þær kæmu
þangað með banana, brauð og
saltfisk i tómatsósu. Aðrar komu
með nellikur og gáfu öllum. Það
voru blómasölukerlingarnar sem
höfðu misst völdin i Barrio alto,
en studdu völd æsku og ástar með
rauðum nellikum. Þær stungu
blómunum inn i byssuhlaup her-
mannanna. Þær kunnu táknmál-
ið, þótt gamlar væru, og rautt
blóm i velsmurðu byssuhlaupi
varð þegar i stað að tákni bylting-
arinnar með blómið i byssuhlaup-
inu. Og það tákn skilur hver
Portúgalí, án þess að hafa nokk-
urn tima litið i bók eftir Marcuse.
Litið er vitað með vissu um,
hvar forsetinn, Americo Tómas,
dvaldi á meðan þessu fór fram.
Ekkert var hirt um Tómas, enda
var hann orðlagður fyrir heimsku
og var ihaldssemi hans i stil við
hana. Tómas var handsamaður
daginn eftir á heimili si'nu, þar
sem hann dvaldi i faðmi fjöl-
skyldunnar. Sú skrýtla gekk um
bæinn, að Tómas hafi verið hand-
samaður svona seint, vegna þess
að hann skildi ekki merkingu
orðsins bylting. En þótt Tómas
væri heimskari en naut, var hann
riddari fram i fingurgóma.
Það féll i hlut Almeida Bruno að
handtaka Tómas, nokkrum
klukkustundum eftir að Bruno
hafði verið sleppt úr fangelsinu i
Trafaria. Meðan Tómas var að
átta sig á furðufrétt handtökunn-
ar, bað Bruno um leyfi til að
reykja. Þá sagði Tómas: „Ég ætti
heldur að biðja yður um leyfi til
að reykja meðan ég átta mig á
málinu.” „Ég er liðþjálfi,” sagði
Bruno, „en þér flotaforingi, og
skylt er að halda i heiðri metorð
hersins jafnvel á þessari stundu.”
„Hvers vegna eruð þér þá að
handtaka mig, sem er bæði flota-
foringi og forseti?” Þá sussaði
einkaritarinn á Tómas, og hann
var fluttur út á flugvöll til fundar
við Caetano, sem setið hafði uppi
alla nóttina i sófa, þvi að hann af-
þakkaði boð Lopes, liðþjálfa, að
leggjast útaf i rúm hans. „Ég
leggst ekki f rúm liðþjálfa,” sagði
Caetano.
Þegar klukkuna vantaði 20
minútur i átta að morgni þess 26.
april 1974, flugu félagarnir
Ameríco Tómas og Marcelo Cae-
tano með flugvél af gerðinni DC-6
.áleiðis til Madeira. Um svipað
leyti gafst Oryggislögreglan upp,
en margir dólgar hennar höfðu
sloppið gegnum leynigöng.
Oryggislögreglan i Portúgal
var kölluð Pide, og hér verður
ekki hægt að rekja sögu stofnun-
arinnar né greina frá hugvitsam-
legum aðferðum hennar við að
pina fólk, heldur gripið örlitið
dæmi:
t fyrrahaust fór að bera á mikl-
um úlfafaraldri á norðurhluta
Spánar. tJlfar hafa verið nokkuð
algengir i Galisiu, en þeir höfðu
aðeins lagst á lömb og fénað, en
látið börn og fullorðna i friði. Úlf-
ar Galisiu eru þö að mestu friðað-
ir, vegna þess að stofninn er tal-
inn vera litill og þvi hætta á út-
rýmingu. En svo fór að lokum, að
fólk til sveita þoldi ekki varginn,
og skaut bóndi einn, enda fannst
honum þetta vera undarleg dýr
og öðruvisi en hann átti að venj-
ast. Athugun á dýrinu leiddi i ljós,
að úlfurinn virtist vera af áður
óþekktri tegund, og varð það til
þess að ráðherrann de La Fuente
bannaði að fleiri dýr yrðu skotin.
La fuente er mikill áhugamaður
um náttúruvernd, og fannst hon-
um þvi vera gleðitiðindi, ef rétt
reyndist að Spánn hefði skyndi-
lega eignast nýja dýrategund.
Doktor Castroviejo var sendur út
af örkinni til að rannsaka fyrir-
brigðið. Auga þess gamla er
glöggt og sá hann þegar i stað að
dýrið var ekki af tegund úlfa,
heldur var það úlfhundur, eða
lögregluhundur. Kom þá á daginn
að Pide hafði sieppt hundum sin-
um yfir til Spánar, eins og þar
væri einhver hörgull á þannig
dýrum. Eftir atburðinn herti
spænska stjórnin eftirlit á landa-
mærum, þviaðhún vildi hvorki fá
Pide né hundahjarðir hennar. La
Fuente sagði um málið: „Slfkum
hundum hefur verið innrætt að
maðurinn sé óvinur, og fái hund-
arnir frelsi, eða gangi þeir lausir,
verða þeir miklu grimmari en
rándýr, þvi að maðurinn hefur
kennt þeim og gefið þeim visst
mannsvit.”
Vegna þess hve lengi hafði ver-
ið setið um höfuðstöðvar Pide
gafst lögreglunni tóm til að eyði-
leggja skrár sinar yfir „sam-
starfsmenn”, sem öfgamenn
höfðu fullan hug á að komast yfir,
þannig að hægt yrði að ganga úr
skugga um, hverjir höfðu raun-
verulega stutt fasismann. En nú
var sá sannleikur úr sögunni og
getgátur komu i staðinn. Þess
vegna sá almenningur næstu
daga á eftir byltingunni Pide og
samstarfsmenn hennar hvert
sem augað leit, og miklar og al-
mennar ofsóknir hófust. Sérhver
skrifstofumaður með pidesvip
var umsvifalaust laminn i göt-
una. Pidesvipur er svipur ósköp
venjulegs skriffinnskumanns,
sem hlýðnast yfirboðurum,
„vegna þess að ég hef fyrir konu
ogbörnum að sjá”. Það er eins og
allir kvalarar heimsins og mann-
leysur skelli allri skuldinni á konu
sina og börn og afsaki mannleysi
sitt með þeirri karlmennsku að
eiga konu og krakka, og hvað þeir
séu „ósköp venjulegir og heil-
brigðir”. En hvað er svona hræði-
legt við það að vera venjulegur
maður og eiga konu og börn?
Mánuðum saman fylltu dag-
blöðin svohljóðandi auglýsingar:
„Ég, Joao Martins Simoes, hef
aldrei verið i stjórnmálasamtök-
um eða veitt upplýsingar um
stjórnmálaskoðanir annarra.”
Tilkynningunni fylgdi mynd af
Joao, svo að fólk þekkti hann og
lemdi hann ekki. Fátækara fólk,
eða sparsamara, hengdi auglýs
inguna á hús sin. í lögregluriki
Portúgals báru allir hreinan
skjöld eftir byltinguna. Það var
eins og fasisminn hefði setið að
völdum fyrir guðs náð i hálfa öld,
en ekki vegna pólitiskrar eymdar
þjóðarinnar.
En þótt Pide hefði tekist að
eyðileggja skrár yfir hvislara
sina, fannst ýmislegt fróðlegt i
fórum hennar, svo sem verðmæt-
ar og ómetanlegar skrár yfir
starfsemi CIA og brauk Nato.
Skjalasöfnin voru flutt i skyndi á
öruggan stað i höllinni Ajuda. Þar
átti að athuga þau i góðu tómi.
Nokkrum mánuðum siðar kvikn-
aði á dularfullan hátt i höllinni.
Að sögn sagnfræðingsins Oliveira
Marques brann ekki nema lítill
hluti skjalanna um starfsemi CIA
og Nato. Hins vegar urðu fræg
listaverk eldinum að bráð, þeirra
á meðal verk eftir Rúbens.
Eftir skjalafundinn varð CIA að
breyta kerfi sínu bæði i Evrópu og
viðar, og Nato neitaði að leyfa
portúgölsku stjórninni að fá að-
gang að gögnum um herbúnað
sinn og hafði að átyllu að komm-
únistar ættu ráðherra i bráða-
birgðastjórninni. En hvaða heil-
vita manni dettur i hug að halda,
að portúgölsku kommarnir tveir
séu hættulegri en Lúðvik og
Magnús, þegar þeir sátu i vinstri-
stjó rninni? Engum. Ekki einu
sinni heilbrigðri skynsemi Vel
vakanda og húsmæðraliði hans.
I höfuðstöðvum Pide fannst
einnig skrá yfir og upplýsingar
um hvert mannsbarn i Portúgal,
einnig um Pideana sjálfa. Hvilik-
ur auður fyrir sagnfræðinga
framtiðarinnar! Marques sagði,
að þar hafi Pide unnið betur að
skráningu portúgalskrar sögu en
nokkur sagnfræðingur Coimbra,
betur en sjálfur Herculano forð-
um daga. Og i ljósi Pidefræðanna
varð hann sjálfur að endurskoða
seinna bindið af hinni miklu Sögu
Portúgals, sem hann hafði skráð,
en var bönnuð. Marques saup
hveljur og saup munnvatnið, sem
safnast fyrir i habsborgarlegu
neðri vörinni, og hann likti skrán-
um við „heimildasöfnun” rann-
sóknarréttarins á miðöldum.
Að lokum má geta þess til gam-
ans, að hjá Pide fannst llklega
besta klámbókasafn i heimi, auk
allra þeirra tækja, sem hugvits-
menn Kaupmannahafnar og
Kyoto hafa fundið upp til að létta
fólki ástariðkanir, svo og mikið
og veglegt safn kvenbuxna,
brjósthalda og dömubinda, sem
siðferðislögreglan lék sér við. En
á vegg safnsins hékk innrammað-
ur Oður til Mariu Meyjar, sem
Salazar hafði ort, þegar hann var
tólf ára, og var rimið i alla staði
rétt.Enþvimiðurgetégekki þýtt
óðinn, enda kann ég ekki að rima,
en hann er vel þess virði að vera
birtur á kvennaári, þótt portú-
galskir rauðsokkar séu ekki
gæddir nægilegu skopskyni til
þess að hafa óðinn á spjaldinu
sinu.en þar eru einkar karlmann-
legar konur að troða á karl-
mannsrindlum. En sú er oft
höfuðsynd vinstrisinna, að hversu
oft sem þeir tönnlast á húmor, eru
þeir flestir svo þrautleiðinlegir að
maður fær fyrir brjóstið.