Þjóðviljinn - 25.01.1976, Qupperneq 5

Sunnudagur. 25. janúar 1976. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Norðurlandaráðsverðlaun sigla
til tslands hraðbyri á þessum
stormasögu dögum : Ólafur
Jóhann hlaut bókmenntaverð-
laun, Atli Heimir tónskáldaverð-
laun. Fyrir Konsert fyrir flautu
og hljómsveit.
t viðtali sem blaðið átti við Atla
Heimi var hann fyrst að þvi
spurður, hvað honum fyndist um
verðlaun sem þau erhann nú fær,
hverju hlutverki þau gegndu.
— Bg held að þessi verðlaun
hafi orðið til þess að vekja athygli
á mönnum og löndum. Skapa
nánara samband og efla upplýs-
ingastreymi — allavega á
Norðurlöndum sjálfum. Þetta er
ótviræð þýðing verðlaunanna.
Annars veit ég ekki hvaða
afleiðingar þessi verðlaun kunna
að hafa. Ef að þau vekja athygli á
þvi starfi sem hefur verið unnið
hér á undanförnum árum, þá er
það gott.
Verðlaunaverkið
— Hvernig varð verðlauna-
verkið til?
— Forsagan er sú, að ég fékk
utanfararstyrk frá Mentamála-
ráði. Mig langaði til að fara út i
elektrónik og hélt til Kanada og
vann i elektróniskri vinnustofu
þar sumarið 1973. Ég var viðloð-
andi hjá Robert Aitken, sem
hefur oft komið hingað og hefur
bersýnilega ánægju af þvi. Hann
er með albestu flautuleikurum
sem nú eru uppi. Ég hafði skrifað
fyrir hann og trio sem hann er
með og kallar Lyric Arts Trio.
(Það var reyndar einu sinni fyrir 4
misskilning kynnt sem Lonely
Hearts Trio og hefur það nafn
loðað við hjá kunningjum.) Verk
þetta, Bizzarerics, hafði verið
flutt i Kanada og gekk vel. Við
höfðum þá nokkuð góðan tima,
hann sýndi mér flautusafn sitt,
sem er mikið og gott, við fórum
saman i flaututækni og upp úr
þessu fór ég aðskrifa. Um haustið
gat ég sent honurh flauturöddina
og verkið var svo frumflutt um
veturinn þegar Robert kom
hingað. Ég stjórnaði hljómsveit-
inni sjálfur. Verkið hefur ekki
verið flutt aftur. Ég er haldinn
einskonar endurskoðunaræði og
vildi gjarna breyta ýmsu áður en
af þvi yrði.
Ég er kannski ekki rétti mað-
urinn til að lýsa þessu verki. Mér
finnst að þarna komi vissir hlutir
fram sem hafa loðað við mig
siðan — viss austurlensk áhrif
einkum undir lokin — þá lék
Robert á bambusflautu sem hann
hafði látiðsmiða fyrir sig, verkið
deyr hægt og hægt út. 1 samtali
við Róbert heitinn Abrahams
komumst við að þeirri niðurstöðu,
að kannski væri þetta verk i
klassisku formi, nema hvað þvi
hefði verið snúið við — hápunkt-
urinn kæmi fyrst — og þá aðdrag-
andinn siðast.
Snillingar
ýmiss konar
— Þetta verk er skrifað fyrir
snilling, virtuós, ekki satt? En þú
hefur ekki alltaf verið sérstak-
lega hrifinn af virtúósum?
— Það er ýmislegt að athuga í
þvi sambandi. Það eru til menn
Viötal við
Atla Heimi
Sveinsson
tónskáld
sem eru litið annað en fingra-
fimin, allt annað virðist hverfa i
skuggann fyrir henni. En aðrir
menn ráða bæði yfir fingrafimi og
músfktilfinningu og þeir eru auð-
vitað þeir bestu flytjendur.
Robert Aitken er einn af þeim. Ég
ætlaði að skrifa mjög erfitt verk,
en það var sama upp á hverju ég
fann, hann lék sér að þvi öllu.
Robert er jafnvigur á alla tónlist.
Og hann er að þvi leyti sjaldgæf
manngerð, að hann setur sér
mjög erfið prógrömm, gerir
mikið af þvi að frumflytja verk.
Hann hefur t.d. unnið allmikið
með islenskum tónlistarmönnum,
flutt verk bæði eftir mig og Þorkel
Sigurbjörnsson. Það má geta
nærri að þetta er óhem juleg vinna
— að sinna svo mjög frumflutn-
ingi, æfa upp verk, og menn sem
gera þetta eru sannarlega ekki of
margir.
Aö sveifla sprota
— Þú stjórnaðir sjálfur hljóm-
sveitinni þegar konsertinn var
frumfluttur. Stundum heyrir
maður tónskáld segja sem svo, að
þeim finnist eiginlega merkilegra
að stjórna hljómsveit en skrifa
fyrir hana.
—■ Sjálfur hefi ég enganmetnað
sem hljómsveitarstjóri. En þegar
égvar viðnám iÞýskalandi lærði
ég svoli'tið i hljómsveitarstjórn.
Ég lauk þvi námi ekki, en ég hafði
mjög gott af þvi. Maður kynnist
hinum praktisku hlutum, stendur
i návigi við öll þessi flutnings-
vandamál. Sem kannski vilja
gleymast hjá tónskáldi meðan
hann er bundinn við sitt skrifborð.
Tónskáldið heyrir ekki hvað hann
hefur gert fyrr en i flutningi — og
ég hefi heyrt kollega láta i ljós
skiljanlega öfund i garð t.d.
málara sem sjá árangurinn jafn-
hraðan, af þvi sem þeir eru að
gera.
Nú hafa tónskáld oft stjórnað
flutningi verka sinna — reyndar
með mjögmisjöfnum árangri. Ef
að tónsmiðurinn er þvi verki
vaxinn, þá er hann kannski besti
stjórnandi sem völ er á. En aðrir
reyna þetta — og kunna blátt
áfram ekki fagið. Ég er þarna
einhversstaðar mitt á milli, held
ég. Það er gaman að bregða
þessu fyrir sig, og áreiðanlega
hollt.
Uppákomur
— Sjálfsagt eru margir vanir
þvi að tengja nafn þitt við
uppákomur og glannaskap i
músiklifi. Það er ljóst að verk
yngri kynslóðar tónskálda hafa
verið mjög erfið fólki með venju-
lega músikreynslu. Finnst þér
undirtektir þær sem ný tónlist
hefur fengið hér séu dræmari en
annarsstaðar i kringum okkur,
sambandsörðugleikarnir meiri?
— Það held ég ekki. Vib Þorkell
Sigurbjörnsson vorum reyndar á
dögunum að tala um umsögn eftir
Sigursvein i Þjóðviljanum. Þar
segir á þá leið aðtónskáld islensk
séu farin að höfða meira til
almennings og að það sé vel — og
er vitað til Albumblatt eftir
Þorkel sem flutt var á siðustu
sinfóniutónleikum. Ég held að
þetta sé rétt — að við höfum
breyst. Þessi kynslóð okkar og
Leifs Þórarinssonar og fleiri lenti
i því sem mætti kalla „hug-
þrautarstil”, við bjuggum til
tyrfna músik, sem var ekki
aðgengileg nema fyrir litinn hóp.
Þetta þótti fint þá, um 1960. Við
urðum fyrir áhrifum frá þessu.
En ég held að þeir sem voru við
þetta hafi sjálfir orðið leiðir á þvi
að vera i þeirri aðstöðu að höfða
aðeins til litils hóps. Og menn
fara, hér og annrsstaðar, að leita
nýrra leiða til að brúa bilið. En
þvi má þá ekki gleyma heldur, að
áheyrendur hafa lika breyst og
kannski meira en tónskáldin.
Ómstriðir hljómar, elektrónisk
hljóð hafa komið inn i músikina,
einnig i poppið, og eru orðin hluti
af okkar umhverfi. Það mætti
segja mér, að verk eins og
Albumblatt eftir Þorkel hefði þótt
hneyksli fyrir 10—15 árum. A
föstudaginn var flutt eftir mig
verk fyrir flautu og pianó i
Norræna húsinu, og það fékk
góðar og hlýlegar viðtökur — það
hefði áreiðanlega alls ekki átt svo
greiðan aðgang að fólki fyrir
svosem áratug. Flytjendurnir
hafa lika breyst, sýna nýjum
hlutum meiri áhuga og skilning.
Það var
þó ekki pípt
Þegar þessi kynslóð sem ég var
að tala um kemur skyndilega á
vettvang þá er almenningur ekki
undir slik ósköp búinn. Ef við
litum á prógröm frá þeim tima, á
hljómleikum, i útvarpi, þá finnst
manni, að það hafi vantað þennan
eðlilega hlekk sem tengdi
nitjándu öldina við hina róttæku
eftirstriðsmúsik. Vantað að menn
þekktu vel menn eins og Strav-
inski, Bartók og fleiri. Það var
ekki nema von að menn yrðu
hissa.
Og það má lika koma fram, að i
raun og veru voru viðbrögðin hér
svipuð og annarsstaðar. Þessi
músfk var heilmikil bylting i
Evrópu. Ég man þá tið i Þýska-
landi um 1960, að Stockhausen
vakti mikla reiði manna og fékk
yfir sig niðursallandi skrif.
Viðbrögðin hér heima voru ósköp
eðlileg og að þvi leyti stilltari en
sumsstaðar annarsstaðar, að hér
taka menn ekki upp á þvi að púa
niður verk á tónleikum.
Fjölbreytni
En það var annað sem ég hjó
eftir i grein Sigursveins. Hann
sagði réttilega að hljómsveitin
hefði staðið sig vel i þvi að flytja
nýja islenska tónlist i vetur. Og
hann bætti þvi við ab sér fyndust
verkin hvertöðru lik. Út frá þessu
tali okkar Þorkels, kom þar að
okkur fyndist það einmitt ein-
kenni islensks tónlistarlifs hve
ólikir menn væru. Það er mikið
samið og margt vel, en mér finnst
að sameiginleg einkenni séu
heldur fá. Þetta er liklega tengt
þvi, að allir hafa farið út að læra
og leitað viða fanga: Bandarikin,
Þýskaland, Holland, England.
Svipaö má einnig segja um eldri
menni við eigum fulltrúa allra
helstu strauma. Mér finnst fjöl-
breytnin miklu sterkari en sam-
eiginleg einkenni.
— Manstu einhvern sérstakan
vanda i músiklifi sem væri öðrum
brýnna að leysa?
— Nei. Þaðhefurt.d. tekist gott
samband milli höfunda og
flytjenda.betra en verið hafði um
hrið. Flytjendur hafa i vaxandi
mæli tekið það upp hjá sjálfum
sér að fá islensk verk til flutnings,
jafnvel láta skrifa fyrir sig bein-
linis. Þetta er mjög jákvætt.
Þá og nú
— Hvenær gerðir þú þér grein
fyrir þvi, að þú myndJr smiða
tónverk?
— Ég byrjaði reyndar snemma
að pára eitthvað, og lærði pianó-
leik með menntaskóla. En ætli
það hafi ekki verið með mig eins
og marga aöra, að ákvörðun um
ævistarf verður til um tvitugt.
— Hvað var fyrsta verkið sem
var flutt eftir þig opinberlega?
— Það var Hlými, sem fluttvar
fyrst i Köln, en svo hjá Musica
Nova, ég held 1963.
— Þú átt það til að bregða þér i
ýmissa kvikinda liki, t.d. með
leikhúsmúsik?
— Það er bakteria sem loðir i
manni, að hafa gaman af að þefa
svolitið af leikhúsheiminum. Það
er lika góður skóli — ég tala nú
ekki um ef ég ætti eftir að lenda i
þvi að semja óperu. Þetta er
lika holl æfing i fjölbreytni, i þvi
að skrifa mismunandi stil.
Útkoman er ef til vill ekki merki-
leg músík, en passar vonándi vel
á stund og stað.
— Hvað um verkið sem þú ert
að vinna að?
— Það er eiginiega of snemmt
að tala um það, nema þetta á að
verba meiriháttar verk fyrir kór,
einsöngvara og hljómsveit. Þvi
hefur ekki miðað áfram sem
skyldi. Sumpart vegna anna,
sumpart vegna þess að ég vissi
ekki sjálfur hvað ég vildi. En það
átti nú að taka sprett i þessu
bráðlega. Eftir að manni er ljóst
hvað maður vill, þá getur út-
færsluvinnan gengið mjög greið-
lega.
Mig hefur oft undrað hve miklu
margir kollegar minir hafa
afkastað — þegar hugsað er til
þess hve önnum kafnir þeir eru.
við kennslu og annað. Nefnum til
dæmis Jón Ásgeirsson — hann fær
smáfri og fyrr en varir er heil
ópera orðin til. Og mörg dæmi
önnur mætti nefna. Það er alveg
undravert hvað menn hafa
komist yfir.
A.B.
Atli Heimir er fæddur i Reykjavik 1938. Stundaði
nám i pianóleik hjá Rögnvaldi Sigurjónssyni við
Tónlistarskólann. Var við nám i pianóleik og
tónsmiðum i Köln og Darmstadt 1959—62 og i
elektróniskri músik i Hollandi 1964. Hefur samið
fjölda verka fyrir hljómsveit (Tengsl, Flower
Shower ofl.) kammermúsik (Fansanir, Hlými),
verk fyrir einleikshljóðfæri og segulband (Nótt i
Dómkirkjunni) elektróniska músik (Búr), tónlist
fyrir kvikmyndir, leikhús ofl. Höfundur margra
útvarpsþátta um tónlist.