Þjóðviljinn - 07.03.1976, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 7. mars 1976.
%■ •;
Áður fyrr, og svo er enn i svo-
kölluðum þriðja heimi, voru börn
foreldrum nauðsyn vegna fram-
færslu eða efnal. öryggis. En nú
munu þeir islendingar næsta fáir,
sem þurfa á börnum að halda sem
vinnuafli — einnig á sveitabæjum
er vinnuframlag þeirra annað en
fyrr. Ekki þurfum við á börnum
að halda til að betla af rikisfólki
eða túristum, og framfærslu-
skyldur barna við aldraða for-
eldra eru mjög i lausu lofti — og
auðvitað allt aðrar en i þeim
snauöum löndum, þar sem mikil
barneign er eina trygging for-
eldra gegn neyð i ellinni. Að sjálf-
sögðu er með slikri upptalningu
ekki verið að harma að slikar
„þarfir” fyrir börn skuli vera að
miklu leyti úr sögunni. En eins og
fyrr segir — af þvi að
samfélagið tekur svo mjög mið af
•arðsemi og hagkvæmni i hugs-
unarhættisinum, þá hlýtur það að
hafa ýmisleg mjög hæpin áhrif,
að börn eru ekki lengur „búbót”,
heldur þvert á móti: Þau eru það
sem kallað er fjárhagsleg byrði.
Enginn barnalifeyrir nægir fyrir
útgjöldum foreldra vegna barna.
Jafnvel fullkomnustu barnastofn-
anir. munu ekki losa foreldra
undan þvi að „eyöa” allmiklu af
tima sinum i börnin. Börn eru
raunverulegur farartálmi þeim
sem eru að klifra upp metorða-
stiga.
Nota bene
Innskot: Hér hefur verið talað
um börn i kapitalisku velferðar-
samfélagi, og vilji einhver gagn-
rýninn lesandi skjóta þvi að i
leiðinni, að ekki bendi mjög lágar
fæðingatölur i rikjum „fyrir aust-
an tjald” til þess að börn séu
alltof velkomin i þann heim, þá er
þvi til að svara, að slik athuga-
semd er réttmæt. Vegna þess
blátt fram, að hagvaxtar- og
neyslumarkmið sovésk-austur-
evrópskra þjóðfélaga eru i reynd
mjög lik þeim sem við þekkjum.
Annaö mál er að barnafjöldinn
einn segir ekki alla söguna — en
það væri efni i aöra grein ef reyna
ætti að rekja hana.
Vond fjárfesting
Það má einnig segja sem svo,
að börn séu heldur hæpin fjár-
festing að þvi er varðar samfé-
lagið i heild. Enda þótt fjöl-
skyldustærð sé á niöurleið hér á
landi, þá stynja hagfróðir menn
yfir þvi, að okkar efnahagskerfi
eins og það er þoli ekki mikið
meiri mannfjölda vandræðalaust.
Og jafnvel þótt eftirspurn eftir
vinnuafli verði mikil, þá er það
dýrt og óskynsamlegt frá hag-
rænu sjónarmiði að ala upp börn
til að sjá landi eins og okkar fyrir
vinnuafli. Við vitum að i mörgum
efnaðri löndum Vestur-Evrópu
eru málin leyst á allt annan hátt
(oe stundum höfum við haft til-
burði I sömu átt sjálfir). Það er
fluttir inn fullorðnir útlendingar,
enda er það miklu skynsamlegri
kapitalisk efnahagspólitik. Það er
hægt að velja þá úr sem best eru á
sig komnir, eins og menn áður
þukluðu á vöðvum þeirra afrisku
þræla sem sjónvarpið hefur verið
að fræða okkur um. Og það er
hægtað senda þá heim þegar þeir
hafa verið nýttir til fulls. Aftur á
móti eru t.d. islensk börn misjöfn
að gæðum sem vinnukraftur og
þau eru dýr i rekstri bæði fyrir
foreldra, riki og bæjarfélag.
Frelsi og ringulreiö
En ef nú má „sanna” með rök-
um sem ekki eru lakari en mörg
þau rök önnur sem notuð eru i
samfélaginu, að t.d. islensk börn
séu hagfræðilega séð samfélaginu
til byrði, þá geta niðurstöðurnar
orðið sem hér segir:
Efnahagslegar þarfir full-
orðinna fyrir börn minnka, verð-
gildi barna i samanburði við aðra
fjárfestingu rýrnar stórlega.
Þetta getur leitt til þess, að menn
hafi minni áhyggjur af börnum en
öðrum þáttum framleiðslu-
kerfisins. Sem kæmi t.d. fram i
þvi hjá foreldrum, að umhyggja
þeirra fyrir börnum þeirra komi
á eftiröðrum þeim fyrirbærum og
hlutum sem bæta stöðu þeirra i
samfélaginu.
Um leið dregur úr þörfum
fullorðinnasamfélagsins fyrir
eftirliti með hegöun barna. Það
skiptir ekki eins miklu máli fyrir
það og áður hvort börn eru hlýðin,
þvi fullorðinnasamfélagið
hefur ekki sömu þörf og áður
fyrir að skipa börnum fyrir til
vinnu og annarrar þjónustu. For-
eldrar þurfa ekki að krefjást
undirgefni af börnum sinum i
samfélagi þar sem kýr eru vel-
mjólkaðar og meira að segja
rjóminn þeyttur i maskinu.
Má vera mönnum finnst þetta
öfgafullt hjal — en reyndar er það
svo, að tilhneigingar i þessa átt
eru fyrir hendi. Og afleiðingarnar
eru annars vegar rótleysi og
ringulreið. Hins vegar aukið
frelsi og sjálfstæði barna.
oþægilegur fill
Hér skal ekki farið út i vanga-
veltur um það, hvernig snúast
mætti við rótleysinu og hvað gott
megi smiða úr frelsinu. Að lokum
skal þvi aðeins bætt við, að auð-
vitað þurfum við hver og einn
ekki lengi að leita að svörum við
þvi, af hverju börn eru djásn og
dýrmæti hvað sem heimsku-
pörum og hagvexti liöur. Þeir
fullorðnu eru án barna innilok-
aðri, önugri, vitlausari, leiðin-
legri en þeir annars væru. Það er
augljóst mál. Og siðan getur hver
og einn bætt við úr persónulegu
minningasafni. Agalega ertu
flinkur, frændi. Pabbu, viltu vera
óþægur fill...
—áb
sunnudags
pi®
Mútur og bölbænir
Glöggur gestur kom til tslands
eftir nokkra fjarveru. Eitt af þvi
sem hann hafði horft á i góðu tómi
voru samskipti barna og mæðra i
götunni þar sem hann var til
húsa. Hann sagðist hafa tekiö
eftir þvi, að tvennskonar skilaboð
voru öðrum algengari. Alltaf öðru
hverju mátti heyra út um glugga
hárri röddu „einhliða tjáskipti”
(svo við höfum fræðilegt yfir-
bragð á þessu), sem hér greinir:
— Geturðu ekki drullast til að
koma þér inn að borða, andskot-
inn þinn!
— Hlaupt-u út i búð fyrir mig,
elskan, ég skal gefa þér kók fyrir!
Fjandskapur
Annars vegar bliðmælgi og
mútur, hinsvegar skammir og
önuglyndi og hvorttveggja i fljót-
heitum og hugsunarleysi. Þetta
fannst honum nokkuð dæmigert
um algenga afstöðu til barna nú
og hér. Menn gæfu sér ekki tima
til að sinna börnum, tala við þau i
ró og næði. Þegar þörf kræfi væru
þau afgreidd með fyrirgangi sem
bentitil mikillar tilfinningalegrar
óvissu: skilaboðin til þeirra eru
hvert öðru andstæð að inntaki.
Ykkar samfélag, sagði hann, er
að verða eða er orðið börnum
fjandsamlegt. Og svo bætti hann
við ýmsu, sem við vitum reyndar
vel af, hvort sem við höfum mikið
hugann við slika hluti eða ekki.
Að þessi borg er annars vegar að
svipta börn miklu af þeim sam-
skiptum sem fyrri tima fjöl-
skyldumynstur gaf þeim. Meðan
hún hins vegar hefur ekki gert
það upp við sig, hvaöskuli koma i
staðinn i skólum og forskóla-
stofnunum. Og þegar hún reynir
það, þá gerist það yfirleitt þegar
búið er að sjá fyrir öðrum þörfum
ibúanna. Einkum og sér i lagi
mikilli bilaáráttu. Og nú væri rétt
einu sinni enn hægt að rifja upp
dæmin um asfaltiö og leikvellina
eða grænu blettina — dæmi sem
þeir velta nokkuð fyrir sér sem
eiga litil börn, en gleyma fljótt
eftir að þau stækka.
Plúsar
Þetta samtal rifjaðist upp þeg-
ar ég i sænskri grein rakst á til-
raun til að lýsa þvi, hvernig hlut-
skipti barns i fjölskyidu og sam-
félagi hefur breyst á svosem ald-
arfjórðungi. (A þeirri grein er
það sem hér fer á eftir að veru-
legu leyti byggt — i bland við
ýmislegar vangaveltur aðrar.)
Fyrst var rakið það sem höfundi
fannst jákvætt við þessar breyt-
ingar. Það var þetta:
— Aukið frelsi og minna
áhrifavald fullorðinna.
— Fleiri feður reyna að axla
sinn hluta af ábyrgð foreldra
(Þetta er reyndar eitt af þvi sem
erfitt væri að sanna svart á
hvitu.).
— Likamlegar refsingar eru
sjaldgæfari (Sum riki i okkar
hluta heims eru reyndar enn
mjög illa á vegi stödd i þessum
efnum, og má þar um visa til um-
ræðu i sæmilegum vestur-þýskum
blöðum um hábölvaða meðferð á
börnum).
— Betri húsakynni.
— Aukin þekking um börn.
— Fleiri og betri möguleikar til
leikja og samskipta við jafnaldra.
— Meira efnahagslegt öryggi.
Mínusar
En þar á móti komu svo ýmis-
konar neikvæðar breytingar. Til
dæmis:
— óljósari hegöunarmynstur,
fyrirmyndir og fyrirmæli um
breytni sem oft stangast á. Þetta
er svo tengt:
Fleiri árekstrum milli fullorö-
inna um hlutverkaskipti i barna-
uppeldi (þarna mun vikið bæði
að breyttum' aðstæöum i fjöl-
skyldum og svo óvissu um það, til
Þetta er ekki ófróðlegur listi, og
sjálfsagt má lengi við hann bæta.
En upptalningar af þessu tagi
svara ekki þeirri spurningu, hvað
það sé, sem mestu skipti að þvi er
varðar breytingu á högum barna í
samfélagi. Er það kannski svo-
kölluð upplausn fjölskyldnanna?
Eða breytt þekking á þroskaferli
barna? Eða heppnaðar og mis-
heppnaðar ráðstafanir samfé-
lagsins i skólamálum og allskon-
ar stofnanasmiðum fyrir börn?
Allt hefur þetta sina þýðingu.
En kannski er þaö allt annaö sem
skiptir mestu i samfélagi af okkar
gerð, sem tekur fyrst af öllu mark
á arðsemi og gróða og hagvexti
og neyslustigi svonefndu.
Borgar sig ekki
Og þar er blátt áfram átt viö
það, að börn hafa miklu minni
efnahagslega þýðingu fyrir sam-
félag fullorðinna en þau áður
höfðu. Og eins og allir vita hefur
kapitaliskt samfélag mikla til-
hneigingu til að láta lönd og leið
allt það sem ekki hefur efnahags-
lega þýðingu. Samanber afdrif
siðgæðisvitundar og heiðarleika i
viðskiptum manna, sem nú sjást
með heldur betur hrikalegum
hættii okkar margslungnu mafiu-
málum.
hvers er ætlast af skólum og
hvers ekki).
— Fleiri slysahættur vegna
umferðar, vélvæðingar, mengun-
ar og annars af þvi tagi.
— Óhagstæöara umhverfi úti
við.
Smærri fjölskyldur, færri syst-
kini.
— Minna sálrænt öryggi, vegna
ringulreiðar i samskiptum for-
eldra.
TIL
HVERS
ERU
BÖRN?