Þjóðviljinn - 16.05.1976, Síða 2

2 SÍÐA — ÞJÓDVILJINN Sunnudagur 16. mai 1976.
Umsjón: Vilborg Haröardóttir

©

Ein al lorvigiskonum kvenna-
baráttunnar, Simone de Beau-
voir. sú sem skrifaöi fyrir nokkr-
um áratugum bækur sem mörk-
uðu timamót, um ,,hitt kynið”
hefur nýlega haldið fram, að
mjög litið hafi áunnist i baráttu
kvenna og að konur séu i raun og
veru i dag alveg jafn undirokaðar
og i næstum þvi sömu aðstöðu og
þær voru fyrir 30—40 árum.
Nú myndi efalaust einhver
halda þvi fram, að það sem hafi
skort á i kvennabaráttunni sé, að
hún sé i eðli sinu pólitisk og ná-
skyld stéttabaráttu og að það
verði að viðurkenna og vinna út
frá þeim staðreyndum ef eigi að
fást einhverju áorkað. Slagorðið
,,engin kvennabarátta án stétta-
baráttu” hefurá siðastliðnum ár-
um verið notkþ mikið i kvenna-
baráttunni, en 'það hefur i sjálfu
sér ekki sagt sérstaklega mikið
og litið verið við þgð annað en að
vera ágætt slagorð, þvi hvað felur
slik staðhæfing eiginlega i sér?
Kvennabarátta og
stéttabarátta
Þegar fjallað er um það, að
kvennabaráttan og stéttabarátt-
an séu náskyld fyrirbrigði, þá er
oft bent á, að konur hafi samskon-
ar stéttarlega aðstöðu og til dæm-
is verkamenn, þvi að þessir hópar
séu báðir undirokaðir og eigi sér
einn og sama óvin sem sé auð-
valdsskipulagið. í þessu sam-
bandi er hins vegar sjaldan bent á
að þessi samanburður sé ekki al-
veg réttmætur vegna þess að
undirokun kvennanna er oftast
tvöföld.
Út af þessari tvöföldu undirok-
un hafa konurnar algera sér-
stöðu. Þar sem má halda þvi
fram að verkamenn séu stétt sem
sé undirokuð af þjóðfélaginu sem
sliku. þá eru konur bæði kúgaðar
af þjóðskipulaginu og af þvi fjöl-
skyldumynstri sem rikir innan
kerfisins, sem sé kjarnafjölskyld-
unni, þar sem karlmaðurinn er
hinn rikjandi aðili. Þetta á jafnt
við hvaða stéttir sem mönnum
kann að vera skipt i. Hins vegar
eiga konur margt sameiginlegt
með ýmiskonar minnihlutahóp-
um, þæ.r geta haft samskonar sér-
stöðu og þeir hópar. Þetta kemur
til dæmis oft fram á timum at-
vinnuleysis, þegar sumir hópar
þjóðfélagsins verða harðar úti en
aðrir. Þegar atvinnuleysi rikir
hefur það oft komið i ljós að konur
hafa sérstöðu miðað við karl-
menn. Það eru þær sem verða aö
vikja fyrstar. Þær eru hinir illa
menntuðu og lægst launuðu, og
hafa ekki bundist samtökum i
nægilegum mæli. Þær eru taldar
vera óstöðugur vinnukraftur, og
verða þar með að vikja fyrstar.
1 samræmi við atvinnuleysi eða
efnahagsástand hvers tima legg-
ur hið opinbera einatt niður eða
reisir stofnanir eins og dagheimili
og vöggustofur, eftir þvi hvort
vöntun er á ódýrum vinnukrafti
eða ekki. Eftir þessu hefur það
ýmist verið reynt að hafa konuna
ánægða heima, það sagt henni og
börnum hennar fyrir bestu, eða
reynt að gera hana óánægða með
heimilisstarfið og sagt það börn-
um hennar miklu hollara þegar
fram i sækir að hafa verið a.m.k.
hluta úr deginum á stofnunum
þar sem þau geta verið i tengslum
við önnur börn i stað þess að
hanga daglangt i pilsfaldi móður-
innar. Hvort sem fyrri eða siðari
röksemdafærslunni hefur verið
Guðfinna Eydal:
Konan — karlmaðurinn
beitt, þá hafa visindalegar rann-
sóknir iðulega verið notaðar, eða
réttara sagt misnotaðar, til að
leggja áherslu á það sem er áiitið
æskilegt i hvert skipti.
Takmarkið i sjálfu
sér pólitískt
Það að engin kvennabarátta
verði án stéttabaráttu er eins og
að framan greinir, ágætt sem
slagorð, en ég tel það ekki segja
sérstakíega mikið til um það
hvernig sé hægt að ná lengra i
kvennabaráttunni. Að minum
dómi eru þessi tvö fyrirbrigði
skyld en reynslan sýnir hinsvegar
að slikur skyldleiki hefur ekki
komið að miklu gagni i kvenna-
baráttunni. Það hefur komið vel i
ljós i hinum svokölluðu sósialisku
löndum, ef til vill að Kúbu og Kina
undanteknu, að það hefur ekki
verið tekið tillit til sérstöðu kon-
unnar innan verkamannaflokka,
og að það hefur ekki verið nóg að
breyta hagkerfi landsins til að
konur fengju af sjálfu sér meira
jafnrétti.
Þegar barátta kvenna verður
lengra á veg komin en hún er nú,
kemur að þvi að hún fer að bein-
ast inn á pólitiskari braut, og hún
mun lika snúast um það hvernig
óánægja kvenna um stöðu sina er
orðin tii út frá stéttalegu sam-
hengi. Hið endanlega takmark
kvennabaráttunnar er i sjálfu sér
pólitiskt, af þvi að það snýst um
það hvers konar þjóðfélag menn
æskja að byggja upp. Ef það er
t.d. talið æskilegt að feður taki
vjrkan þátt i uppeldi barna sinna,
og að afkasta- og samkeppnis-
þjóðfélagið sé ósamræmanlegt
markmiðum kvennabaráttunnar,
að hið hefðbundna hlutverk kon-
unnar i þjónustustörfum utan og
innan heimilis sé óæskilegt, þá
verðurað gera grundvallarbreyt-
ingu á þjóðfélaginu, sem er i eðli
sinu pólitisk. Barátta kvenna fyr-
ir jafnrétti þýðir yfirleitt jafnrétti
á við karlmenn. En það hvers
konar jafnrétti er óskað eftir er
pólitiskt atriði.
Konan i dag
Þegar talað er um konuna i dag
og almennt um málefni kvenna er
sjaldan greint á milli aldurshópa.
Þó að konur sem heild eigi mörg
atriði sameiginleg og þó að það sé
hægt að alhæfa mörg atriði
kvennabaráttunnar á konur sem
heild, er oft nauðsynlegt að
greina á milli ungra og eldri
kvenna, af þvi að þessir hópar
eiga við ólik vandamál að striða.
Ungar konur eru i heild betur
meðvitaðar um stöðu sina en hin-
ar eldri, og óhræddari við að
Yfirlit um
ástand kvenna-
baráttunnar
SÍÐARI HLUTI
heyra um og ræða um stöðu sina
en eldri kynslóðin, og það sem
skiptir mestu: þær hafa liklega
meiri tök á að breyta einhverju og
þar með að fá einhverju áorkað
um stöðu sina, af þvi að þær eru
ekki eins bundnar af fortið sinn-i
og eldri kynslóðin.
Þær konur sem hafa verið aldar
upp i að æðsta hlutverk þeirra
hér i tilverunni hafi verið að
hugsa um mann, heimili og börn,
eiga að sjálfsögðu bæði erfitt með
að lita með öðrum augum á, að
hlutverk þeirra hafi getað verið
öðruvisi og lika að gagnrýna það
hlutverk sem þær hafa innt af
hendi. Mörgum konum finnst að
það sé hreinn ósigur að viður-
kenna fyrir öðrum, að þær hafi
ekki verið sérstaklega ánægðar
með sitt hlutskipti og finnst að til-
verugrundvellinum sé kippt und-
an þeim ef þær létu eitthvað af ó-
ánægju sinni i ljósi. Margar konur
eiga lika erfitt með að líta inn á
við og viðurkenna fyrir sjáifum
sér, að þær hefðu viljað að hlut-
irnir hefðu verið öðruvisi, þvi að
það kallar fram hræðslu sem er
þeim óskiljanleg og sem þær ráða
ekki einar við.
Það er hinsvegar mjög mikil-
vægt fyrir kvennabaráttuna að
læra af þessum konum, að fá þær
til að opna sig og láta af varnar-
stöðu sinni og þora að láta ó-
ánægju sina i ljósi. Það gæti
hjálpað kvennabaráttunni eitt
skref áfram og komið i veg fyrir
að sömu skyssurnar væru endur-
teknar frá kynslóð til kynslóðar.
Á öllum timum kvennabarátt-
unnar hafa konur reynt að hjálpa
hver annarri til að komast að
raun um hver af vandamálum
þeirra séu persónulegs eðlis og
hver séu almenns eðlis. Við slfka
sameiginlega sjálfsgreiningu hef-
ur tekist að komast að þvi, að
mörg þeirra vandamála sem kon-
ur fram til þessa hafa álitið vera
sin persónulegu vandamál og al-
gjörlega einstaklingsbundin, séu
I
almenns eðlis og konum sameig-
inleg og að þau eigi rætur sinar að
rekja til félagslegra og sálfræði-
legra afla innan hvers heimilis og
úti i atvinnulifinu.
Skilningur á slikum hlutum hef-
ur aftur haft i för með sér, að kon-
ur hafa gagnrýnt meira og meira
hvað þær hafa hingað tii tekið upp
mikið af leikreglum karlmanna-
samfélagsins, og þær hafa gagn-
rýnt, að þær hafa likt sér við karl-
manninn, tekið upp hugmyndir
hans um hvert sé eðli konunnar
og hvað sé æskilegt liferni. Það
sem hefur einkennt slikar um-
ræður er, að kvenmenn skirskota
ekki sifellt til eðlis karlmannsins i
sambandi við hegðun karlmanna,
heldur reyna að kalla hlutina sinu
rétta nafni með þvi að tala um
karlmanninn sem einskonar
milligöngumann um samfélags-
skapaðar reglur sem kúga kon-
una.
Þannig hefur allt tal um kúgun
kvenna orðið að einskonar vixl-
verkun á milii samfélagsskap-
aðra þarfa og hvernig einstakl-
ingurinn, i þessu tilliti karlmað-
urinn miðlar þeim áfram, svo að
skilja að mörg þeirra afla sem
kúga konuna er að finna i yfir-
byggingu þjóðfélagsins, en þau
komast til skila gegnum undir-
bygginguna.
Börnin og kvenna-
baráttan
Það hefur lengi verið talið eins-
konar náttúrulögmál, að börn
væru á yfirráðasvæði konunnar,
og það er gjarnan bent á, að það
sé eðli konunnar að sjá um börn-
in. Menn hafa i þessu sambandi
talað um að eðli mannsins sé eitt-
hvað sem allir ættu að vita hvað
er og hlut sem sé óumflýjanlegur
og ekki þarft að skilgreina. Þetta
er óbreytt i dag og enn er það kon-
unnar að sjá um börnin, bæði
þeirrar sem vinnur úti og þeirrar
sem vinnur ekki úti. Sá timi er
ekki heidur liðinn, að konur sem
vinna úti hafa sifellt samviskubit
út af þvi að vanrækja börn sin, þvi
að þær bera vist ábyrgðina á
þeim og börnin eru einkamál
þeirra.
Það að börn hafa hingað til ver-
ið einskonar einkamál kvenna,
hefur verið eitt af höfuðatriðum
kvennabaráttunnar. Börn hafa
lika i óhugnanlegum mæli — lika
af konum — verið notuð sem vopn
gegn kvennabaráttunni og þau
hafa verið ein af stærstu hömlum
gegn þvi, að konur gætu notið
frelsis á við karlmenn. Hvað
börnum viðvikur, þá hefur ekki
vantað á, að menn skirskotuðu til
eðlis konunnar i sambandi við
börn og barnauppeldi. Allt þaö tal
um eðli kvenmannsins hefur falið
i sér og verið vel fallið til að hilma
yfir það sem málið hefur i raun og
veru snúist um og það eru hags-
munaárekstrar hinna ýmsu þjóð-
félagshópa, i þessu tilfelli kven-
manna og karlmanna. Að konur
sjái aðallega um uppeldi og öll
störf i sambandi við börn hefur
falið i sér, að þær hafa ekki getað
staðið sig til jafns við karlmenn,
hvorki i atvinnulifinu eða á
menntunarsviðinu. Afleiðingin
hefur orðið sú, að þær hafa orðið
einskonar óvirkir áhorfendur i
samfélagsþróuninni.
Konur hafa lika fram til þessa
orðið að sjá um börnin til þess, að
karlmenn gætu haldið samfélag-
inu i gangi, og þeir hlutir hafa
eins og kunnugt er ekki alveg
samræmst þörfum barna og
barnauppeldi. Hitt er annað mál,
að fæstir karlmenn vildu i dag
taka á sig þau verkefni i alvöru,
þvi hvaða umbun gefur það þeim,
og hvernig myndu þeir þá standa
sig i atvinnulifinu og samkeppn-
inni við kynbræður sina? Það hef-
ur heldur aldrei komið mönnum i
álit að sjá um smábörn og þar
með er málið komið i hring, og
komið að hinum raunverulegu
gagnstæðu hagsmunum kvenna
og karla.
Margar konur hafa vegna
kvennabaráttunnar komist að
raun um, að ef þær ættu að taka
afleiðingum kvennabaráttunnar,
þá yrði vissum frumskilyrðúm að
vera fullnægt og þar koma öll
störf i sambandi við börn og
barnauppeldi efst á blaði. Þess
vegna hafa margar konur farið að
gera þá kröfu á hendur eigin-
mönnum sfnum eða sambýlis-
mönnum, að þeir taki virkan þátt
i uppeldi barna sinna, og á ná-
kvæmlega sama hátt og þær hafa
orðið að gera og það hefur komið
i ljós, að þær hafa orðið að borga
tiltækið dýru verði, þvi að afleið-
ingin hefur oft orðið skilnaður.
Þegar fór að reyna á gagnstæða
hagsmuni og áhugasvið, var
grundvöllurinn fyrir sambúð
horfinn. t slikum tilvikum hefur
ekki verið hægt að nota hið mark-
lausa tal um eðli konunnar i sam-
bandi við barnauppeldi, þvi að
það hefur reynt á raunverulega
og ósamræmanlega árekstra á
milli manna, þar sem sálfræði-
legt eðli hefur ekki skipt máli,
enda er slikt tal oftast notað i um-
ræður til þess að komast hjá
meiri skilningi á hlutunum.
Hvaö varö af barninu?
Af hverju allt þetta tal um börn
og eðli konunnar? 1 lok kvenna-
ársins var þessari spurningu oft
varpað fram: Hvað varð eigin-
lega af barninu á kvennaárinu?
Og menn hafa bent á, að það hafi
gjörsamlega vantað umtal um
eitt af mikilvægustu málefnum
kvennabaráttunnar, en það eru
börn og staða þeirra. Ennfremur
hafa margir bent á, að börnunum
hafi verið sleppt i umræðunum af
þvi að þau komi við kaunin á
málefnum kvennabaráttunnar.
Það er nefnilega svo auðvelt að
nota börn til að selja konur á sinn
stað með þvi að visa til móður-
hvata þeirra. Þeim konum sem
hafa ekki hingað til viljað eiga
börn hefur lika gjarnan verið núið
Framhald á bls. 22
Gleymdist barnið á kvennaári?