Þjóðviljinn - 16.05.1976, Blaðsíða 6

(i StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. mai 1976.
Enginn islendingur hefur á sið-
ustu mánuðum komist hjá þvi að
leiða hugann að þeirri auðlind,
sjávaraflanum, sem gert hefur
okkur bjargálna og suma vel
megandi á nokkrum áratugum.
Minnkandi afli þrátt fyrir vax-
andi sókn og tæknivæðingu og
óvissan um ástand og fram-
leiðslugetu fiskstofnanna á næstu
árum undirstrikar nauðsyn þess,
að þjóðin nái tökum á meðferð
þessarar auðlindar, út á við með
fullum umráðarétti yfir miðunum
og inn á við með þeirri sóknar-
temprun, sem tryggi eðlilegan
viðgang og arðsemi fiskstofnanna
um langa framtið.
Það ætti að vera fremsta
viðfangsefni stjórnvalda i iandinu
þessa dagana að beita öllum til-
tækum ráðum til að bægja frá
þeirri hættu, sem efnahag okkar
stafar af áframhaldandi sókn út-
lendinga i sjávarafla við landið,
þvi að á meðan að vörn landhelg-
innar er ekki unnið á sannfærandi
hátt, er erfitt um vik að knýja
fram þá sjálfsögun, sem
nauðsynleg er á meðan fiskstofn-
arnir eru að rétta við.
Þrátt fyrir deiga rikisstjórn,
sem nú situr, hljótum við aö
treysta þvi, að er til lengdar lætur
reynumst við menn til að halda
svo á fiskveiðilögsögumálum
okkar i heild, að sjávarútveg-
urinn nái að blómgast og verða
áfram undirstöðugrein i þjóðar-
búskapnum. En jafnframt
þurfum við að hyggja að öðrum
auðlindum og landkostum og hag-
nýta þá til að renna fleiri stoðum
undir islenskt efnahagslif með
skynsamlegri samþættingu við
hefðbundna atvinnuvegi. Þar ber
hæst orkulindir landsins, sem
ásamt lifrænúm auðlindum eiga
að geta tryggt gróandi þjóðlif á
tslandi um langa framtið, ef rétt
er á haldið.
Landhelgi
orkulindanna
Kostir þessara auðlinda, lif-
keðju hafsins, frjómagns moldar,
vatnsafls og jarðvarma, eru ekki
sist i þvi fólgnir að þær endur -
nýjast á stuttum tima, lúta
náttúrubundnu hringferli og þola
nýtingu að vissu marki, hver með
sinum hætti, án þess hringrásin
raskist eða rofni. Þjóð sem býr
við siika kosti og kann að færa sér
þá i nyt af hófsemi er betur sett til
lengdar en sú, sem reisir efnahag
sinn á þverranlegum auðlindum,
eldsneyti og hráefnum, eins og nú
erum flest iðnriki. Það eru þessir
kostir ásamt skynsamlegri fólks-
fjölgun i landinu horft til langs
tima, sem við islendingar þurfum
að þróa, en það gerum við þvi
aðeins að við ráðum þessum
gæðum sjálfir og höfum fulla
stjórn á ráðstöfun þeirra.
Þvi er á þetta minnt hér, að
mörgum vill gleymast i hita
núverandi baráttu, að landhelgi
okkar taki yfir annað og fleira en
hafsvæðin að 200 milum og ásókn
útlendinga takmarkist við fisk-
veiðar. Þar er ásóknin auðsæ og
dæmið einfalt. Hitt má ekki
gleymast, að sókn útlendinga I þá
auðlind, sem næst gengur fisk-
stofnunum, vatnsafl og jarð-
varma, er þegar hafin og úr þeirri
átt verður efnahagslegu sjálf-
stæði okkar fyrst og fremst hætta
búin eftir að innlend yfirráð eru
tryggð yfir fiskimiðunum og eðli-
leg nýting þeirra.
Varsla orkulindanna gegn er-
lendri ásókn samhliða hag-
nýtingu þeirra er fióknara og lik-
lega vandasamara verkefni i
reynd en að gæta hafsvæðanna
eftir að þau innan skamms verða
komin örugglega undir okkar lög-
sögu. Veiðiþjófarnir i Iandhelgi
orkulindanna birtast ekki á
afmörkuðum fleytum með net
sin, farvegir þeirra liggja um
duldar leiðir og kima i völundar-
húsi fjármálalifs og fjölþjóða-
hringa, þar sem vandratað er
fyrir gæslumenn smáþjóðar.
Samningarnir við Alusuisse um
álverið við Straumsvik (ISAL),
bæði fyrr og siðar, bera órækan
HJORLEIFUR GUTTORMSSON:
Orkumál og samþætt
nýting auðlinda
Stóriðjuverkefni, sem nýtt gætu innlend aðföng (orku og hráefni)
Hráefni Framleiðslu- Orkubörf Starfs-
Framleiðsla nagn t/ári rafafl MW jarðvarmi t/klst lið
itburður, innanl.þörf Sjdefnavinnsla: vatn,loft 35
Salt, NaCl jarðsjór 250 000 1 250 130
Kals íumklorf ð,kalí jarðsjdr 85 000
Mapnesíumkldríð Sddi, Na^COj salt,sjdr,skeljs sanduj magnesfumklóríð Í~110 000 120 000 3 150 150
Natríumkldrat salt 20 000 15 20 85
Kldr salt 90 000 ' 40
Kldrkolvetni (PVC) kldr, olía 200 000 90 XÍ6I2 400
Magne s íummálmur mágnesíumklóríð 27 000 60 480
Natríum-málmur salt 20 000 30 20 250
Goaefni perlust.,basalt 4 390
Ylrækt,33,5 ha. land,áburður 14 1000 260
Graskögglar,6000 ha. land,áburður 20 000 30 ?
Heyþurrkun/fiskimjöl ?
Þungt vatn vath 400 40 370 130
Vetni .larðsufur?. vatn?
Alls skv.áætlunum: 322 MW 1850 t/klst 2275 manns
Meginheimild:. Skýrsla Iðnþrdunarnefndar,júní 1975.
Aætiaöur stofnkostnaöur nefndra verksmiö.ja gæti samtals veriö á
bilinu 75 - loo miljaröar icróna á mfverandi gengi.
Stóriðjuverkefni, sem nýtt gætu innlend aðföng (orku og hráefni)
vott um að oddvitar innlendrar
borgarastéttar eru ekki einu sinni
færir um að gæta einfaldra fjár-
málalegra hagsmuna okkar, eins
og ákvæði þeirra samninga um
orkuverð eru ljósast dæmi um,
þótt á þeim hafi fengist nokkur
ieiðrétting nýlega. Með álverinu
haslaöi sér völl hér i fyrsta sinn
erlent stórfyrirtæki, sem hefur
sérstöðu gagnvart islenskum
lögum i veigamiklum atriðum og
lýtur ekki islenskum dóms-
stólum, ef á reynir. Fjölþjóða-
hringur þessi, sem breiöir yfir sig
sakleysislegt nafn smárikis
(Sviss), hyggst engan veginn láta
staðar numið við Straumsvik,
eins og ferðir sérfræðinga á hans
vegum um virkjunarsvæði á
Austurlandi sl. sumar bera m.a.
vott um, og tengsl umboðsmanna
hans við innlenda valdamenn
kunna að vera orðin nánari en
hollt er smáriki.
Vinstri stjórn og
orkumál
A árum vinstri stjórnar
1971—74 var undir forystu Magn-
úsar Kjartanssonar, iðnaðarráð-
herra, breytt um stefnu i orku- og
iðnaðarmálum I veigamiklum
atriðum, þótt ekki tækist að lög-
festa nema hluta af þeim merku
nýmælum, sem Alþýðubanda-
lagið átti þá frumkvæði að og
flutti inn á Alþing.
Samkvæmt málefnasamningi
og siðari stefnumótun vinstri
stjórnarinnar skyldi hagnýta inn-
1enda orkugjafa þar sem við væri
komið, jafnt til húshitunar,
almennra nota og i atvinnu-
rekstri. — Stefnt skyldi að sam-
tengingu raforkukerfa i öllum
landshlutum og að öll meginraf-
orkuvinnsla og raforkuflutningur
yrði i höndum eins aðila. —
Hugsanlegur orkufrekur iðnaður
skyldi að meirihluta verða i eigu
islenska rikisins og viðkomandi
fyrirtæki lúta islenskri lögsögu,
jafnframt þvi sem raforka yrði
seld á arðbæru verði og þaö
aðeins bundiö til skamms tima. —
Stefnt skyldi að jöfnun raforku-
verös og unnið samkvæmt áætlun
að rafvæðingu i sveitum. —
Komið var á samstarfi opinberra
aðila (Iðnaðarráðuneytis og
náttúruverndarráðs) um könnun
á umhverfisáhrifum orku- og
iðjuvera á undirbúningsstigi. —
Þá störfuðu ýmsar nefndir á
vegum iðnaðarráðuneytisins að
könnun á innlendum hráefnum til
nýiðnaðar og sérstök iðnþróunar-
nefnd vann mikið starf.
Ýmis þessara atriða hlutu
óbliðar viðtökur þáverandi
stjórnarandstöðu, einkum Sjálf-
stæðisflokksins, og þá ekki sist
fyrirhuguð samtenging raforku-
kerfa milli landshluta, sem
hamast var gegn. Nokkur mikils-
verð mál dagaði hins vegar uppi
vegna andstöðu eða tregðu sam-
starfsflokkanna, svo sem stefnu-
markandi þingsályktunaritllaga
um raforkumál (202. mál
1971— 72), tillaga um breytingu á
orkulögum, sem tryggja átti
rikinu rétt til umráða og hag-
nýtingar jarðhita á háhita-
svæðum landsins (flutt tvivegis
1972— 74 og siðar) og frumvarp
um Iðntæknistofnun Islands.
Uppkast að samningi um járn-
blendiverksmiðju i Hvalfirði með
þátttöku auðfélagsins Union Car-
bide kom ekki til lokaafgreiðslu á
tima vinstri stjórnarinnar, en um
það voru um skeið deildar mein-
ingar innan Alþýðubandalagsins.
Snerist flokkurinn alfarið gegn
frumvarpi um járnblendiverk-
smiðju, er það kom til kasta
Alþingis 1975, m.a. vegna brýnni
verkefna i þágu húshitunar með
innlendum orkugjöfum og sam-
tengingar orkuveitusvæða, sem
hafa ættu forgang um fjármagn
og orku. — Hins vegar voru lögin
um járnblendiverkmsiðjuna
sniðin eftir þeim grundvallar-
sjónarmiðum um orkufrekan
iðnað, sem vinstri stjórnin hafði
markað, og þannig hafði stefnu-
mótun hennar i þessu efni
ákvarðandi þýðingu til hins betra,
ekki sist ef borið er saman við
samninginn um álverið við
Straumsvik.
Handahóf hægri
stjórnar
Handahóf og skipulagsleysi
núverandi ihaldsstjórnar á sviði
orku- og iðnaðarmála þarfnast
ekki sérstakrar kynningar hér,
svo rækilega sem sú málsmeðferð
hefur verið gagnrýnd á opin-
berum vettvangi að undanförnu
af ýmsum stjórnarsinnum ekki
siður en stjórnarandstöðu svo og
forsvarsmönnum iðnrekenda.
Kröfur um breytt vinnubrögð á
þessu sviöi eiga þannig ríkan
hljómgrunn með þjóðinni, og
þrengri fjárhagur hins opinbera
og samdráttur i sjávarútvegi um
skeið undirstrikar nauðsyn þess
að haldið sé af fyllstu hagsýni á
þessum málum og fram haldið
þeirri iðnþróunarstefnu, sem
markvisst var undirbúin á valda-
skeiöi vinstri stjórnarinnar.
Víötæk stefnu-
mótun undirbúin
Eftir að Alþýðubandalagið
hvarf úr rikisstjórn hefur verið
unnið áfram að upplýsingasöfnun
og stefnumótun um orkumál og
orkunýtingu á vegum flokksins og
munu tillögur þar að lútandi
verða til umfjöllunar i stofnunum
flokksins siðar á þessu ári, en
nokkrar meginhugmyndir hafa
þegar verið kynntar i miðstjórn
hans. Hér verður vikið að
fáeinum atriðum, sem rædd hafa
verið i orkunefnd Alþýðubanda-
lagsins og miklu varða fyrir
þróun þessara mála, en flokk-
urinn heur þó ekki tekið formlega
afstöðu til þeirra enn sem komið
er:
1. Orkulindir landsmanna, vatns-
afi og jarðvarmi, verði
almannaeign, en nýtingar-
réttur landaeigenda takmarkist
við fjárhagsgetu og eigin
rekstur.
2. Orkulindirnar verði hagnýttar
af landsmönnum sjálfum en
ekki ráðstafað til útlendra
fyrirtækja.
3. Rikt tillit verði tekið til um-
hverfisverndar við orkuvinnslu
og iðnað (innra og ytra
umhverfi) og framtiðarþarfa
Framhald á bls. 22