Þjóðviljinn - 23.11.1976, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 23. nóvember 1976 ÞJÓDVILJINN — SÍÐA 7
K DAG8ICRÁ.______
Fyrstá röngunni
—svoá réttunni
Sfðsumars þegar haustlitir
fegruðu lyngið á Þingvöllum og
góðviðrið sveipaði suðurlands-
undirlendið skikkju hinna full-
nægðu vona — ef maður
gleymdi rigningarsumrinu! —
þá átti ég áriægjulegar sam-
vistir við fulltrúa frá fræðslu-
miðstöðvum alýðusamtakanna
á Norðurlöndum sem hér voru
gestir MFA.
Þverstæður
Engir voru þetta pappirsbúk-
ar heldur fólk hinnar hörðu
vinnu sem hafði tekið út þroska
sinn hjá verkalýðshreyfingunni
i skóla félagsstarfsins. Þessir
frændur og vinir hlýddu með
opnum huga á þann fróðleik
sem ég og aðrir bárum á borð
um lifsbjörg og lifsstil hér við
ysta haf. Margs var að spyrja
um það hvernig þessar t fáu
hræðurfæruaðþviað búa sér til
jafn flókið þjóðfélag og miljóna-
þjóðirnar gera og hvernig við
leystum vandamálin. Eða
hvernig við þolum það að leysa
þau ekki: búa við 40 stunda
vinnuviku en vinna samt 10-12-
14stunda vinnudag. Og ætla um
leið að halda uppi virkri verka-
lýðshreyfingu með félags- og
fræðslustarfi.
Vitahringur
Þarflaust er að geta um svar-
leysi mitt við hinni áleitnu
spurningu um vinnuþrælkunina
á Islandi, en mér er nær að
halda að ábyrgðarmönnum i
verkalýðsfélögum hafiekki ver-
ið miklu greiðara um svör. Að
visu má færa fram ýmsar skýr-
ingar á orsökunum, en það ber
okkur sem skipum okkur undir
merki verkalýðshreyfingarinn-
ar ekki fagurt vitni að við skul-
um ekki megna að sundra hinu
flókna kerfi orsaka og afleið-
inga i sambandi við vinnuþræl-
dóminn. Við erum i lokuðum
hring, vitahring: Blómatimar i
atvinnulifinu krefjast mikillar
vinnu af hverjum og einum, all-
ir þurfa að keppast við að
bjarga aflanum. Á timum
kjaraskerðingar verðum við
auðvitað að vinna eins mikið og
við eigum kost á svo að endar
nái saman. Og það eru alltaf
annað hvort blómatimar eða
timar kjararýrnunar.
Gorgeir
„Við sem skipum okkur undir
merki verkalýðshreyfingarinn-
ar” — var þetta ekki óleyfilegur
gorgeir hjá mér, skrifstofu-
manninum, háskólaborgaran-
um? Enn minnist ég sam-
vistanna við fulltrúa frænd-
þjóða: þeim var það greinilega i
blóð borið að lita á fyrirlesara
verkalýðssamtakanna sem sinn
mann, jafnvel þótt hann ætti
ekki aðild að neinu verkalýðs-
félagi. Sá sem talaði þeirra
máli, honum bar sjálfkrafa hið
hlýlega og skuldbindandi heiti,
kammerat eða félagi. Liklega
erauðveldara fyrir dani, svia og
norðmenn að átta sig á þessu en
fyrir okkur, þvi að i löndum
þeirra eru skipulagsleg tengsl á
milli fagsambands verkalýðsins
og stjórnmálasambands hans.
Það er innangengt á milli
verka lýðsfélaga nna og
jafnaðarmannaflokksins. Hér
er þvi öfugt farið: verkalýðs-
flokkur á engin sjálfkrafa itök i
verkalýðsfélögunum, heldur
verður hann á hverri stund að
vinna sig til þeirra metorða sem
felst i heitinu verkalýðsflokkur.
Flokkurinn er verkalýðsins
vegna þess brautargengis sem
launafólk veitir honum og vegna
tryggðar sinnar við hagsmuni
launafólks gegn auðmagni og
arðráni.
Stafkarl
Mælt á þessa
mælistiku er örugglega aðeins
einn verkalýðsflokkur á Islandi,
Alþýðubandalagið. Hins vegar
vitum við að lengi man til litilla
stunda, og þess vegna ættum við
kannske að leyfa Alþýðuflokkn-
um að fljóta með sem verka-
lýðsflokki, þótt hann hafi helsti
lengi troðið stafkarls stig i
þjónustu ihaldsaflanna. Fortið-
in er helsti fjársjóður þess
flokks, en það eru takmörk fyrir
þvi hvað lengi er hægt að reiða
fram fé úr þeim sjóði.
Einkynja
Enginn fær þvi móti mælt að
Sjálfstæðisflokkurinn, flokkur
atvinnurekenda og annarra
gróðaafla, á mikil óðul i verka-
lýðsfélögunum. Er hann þá
verkalýðsflokkur? Nei, svarið
er mjög eindregið og hreint, þvi
að flokkurinn er fjarri þvi að
vera tvikynja, bæði með auð-
valdinu og móti. Sjálfstæðis-
flokkurinn er að öllu eðli f lokkur
auðmagns og stjórnunar i þágu
þess. Verkalýðsforingjar hans
eru i rauninni litið fyrir að villa
á sér heimildir, enda margir
hverjir vænstu menn sem þola
önn fyrir að þeim takist að
rækja hlutverkið of vel.
Tvikynja
Framsóknarflokkurinn hefur
þá millistöðu i stjórnmálum að
hann hefði öll skilyrði til að láta
verkalýðsmál til sin taka á sinn
tvistigandi hátt. Hins vegar vill
svo vel til að flokksforystan
kærir sig ekkert um það og ýtir
þeim mönnum frá sér sem
hugsa um hag verkalýðsins.
Framsókn er dæmigerður sam-
starfsflokkur, en enginn frum-
kvæðisflokkur allra sist I verk-
alýðsmálum.
Þræðir
Einmitt vegna þess að verka-
lýðsfélögin eru hérlendis ekki
skipulagslega bundin á neinn
pólitiskan klafa, er verka-
lýðspólitikin á Islandi vanda-
samari og ofin fleiri þráðum en
áNorðurlöndum. Menn þurfa að
gæta þess að þingmál verka-
lýðsflokksins verða ekki sjálf-
krafa að baráttumáli verka-
lýðsfélaganna heldur þarf sér-
stakt frumkvæði á þeim vett-
vangi lika. Og það er undir hæl-
inn lagt að það takist að finna
málunum það snið sem
hæfir á hvorum vettvanginum
fyrir sig. Sama gildir um mál
sem koma upp i verkalýðsfélög-
unum, það er ekki sjálfgert að
þau rati rétta boðleið inn í póli-
tiskar fulltrúastofnanir þjóð-
félagsins. Þá er það sérstakur
vandi að bandalagspólitikin er
iðulega nokkuð önnur i verka-
lýðsfélögunum heldur en innan
fulltrúalýðræðisins. Og við-
brögð bandamanna jafnt sem
andstæðinga við málum eru
breytileg.
Áfangar
Ætli ég sé að mæla þvi ástandi
bót, sem lauk fyrir hálfum
fjórða tug ára, þegar Alþýðu-
flokkurinn einokaði verkalýðs-
félögin? Fjarri þvi, liðið er liðið
og kemur ekki aftur. Hins vegar
hygg ég að það hafi á margan
hátt verið einfaldara að fá vinn-
ing á spil verkalýðshreyfingar-
innar fyrstu 25 árin af ævitið
Alþýðusambands-Alþýðuflokks
en það varð siðar, miðað við
allsherjarstyrk hreyfingarinn-
ar Það má minna á áfanga eins
og vökulögin, fyrstu trygginga-
lögin og vinnulöggjöfina: hún
var að visu hvort tveggja I senn,
ávinningur og eftirgjöf, en hefur
hins vegar reynst allvel.
Pólitik
Hætti verkalýðshreyfingin að
vera pólitisk þegar skilið var á
Eftir Hjalta
Kristgeirsson
milli stjórnmálaflokksins og
sambands verkalýðsfélaganna?
Ekki hætti hún þvi. Siðan á
striðsárunum hefur verkalýðs-
hreyfingunni einmitt tekist að
koma fram veigamiklum um-
bótúm á þjóðfélaginu, en ef hún
hefði hætt að vera pólitisk, hefði
hún ekki haft áhuga á neinu
nema kaupkröfunum einberum.
Leitast hefur verið við að finna
kerfi sem tryggði fólki orlof
(þannig að orlofsféð væri ekki
bara kaupuppbót i vinnuþrælk-
uninni), myndaður hefur verið
tryggingarsjóður gegn atvinnu-
leysi, gert hefur verið átak i
húsnæðismálum, komið upp visi
að eftirlaunakerfi. Verkalýðs-
félögin sjálf hafa tekið upp æ
meiri fyrirgreiðslu fyrir félags-
menn og sérstaklega ber að lofa
framtak þeirra að byggingu og
rekstri sumarhúsahverfa.
(Alþýðubanka og Alþýðuorlof
get ég ekki nefnt sem jákvæða
áfanga enn sem komið er, þvi að
þar hafa starfshættir einkaauð-
magnsins átt of greiðan að-
gang).
Uppbygging
Þetta er allt pólitík, en ekki
staðnæmist hluttaka hinnar
„faglegu” verkalýðshreyfingar
i landsmálum við þetta. Verka-
lýðsfélögin hafa átt mikinn hlut
að uppbyggingu i þeim undir-
stöðuatvinnuvegi landsmanna
sem hvilir á launavinnu, sjávar-
útveginum. Það hafa þau gert,
bæði með kröfugerð og með
beinni þáttöku i útvegun at-
vinnutækjanna, auk annars
konar aðhalds. Hvað halda
menn að ihaldiðhér i Reykjavik
héldi lengi uppi bæjarútgerð ef
ekki nyti aðhalds frá félagi eins
og Dagsbrún?
Nýsköpun
Skemmst er að minast þess að
á áratugnum milli 1960 og 1970
voru það einmitt alþýðu-
sambandsþingin sem báru fram
með miklum þunga kröfuna um
skuttogara og útfærslu land-
helginnar. Vinstri stjórnin
tryggði henni framgang. Hins
vegar mun enginn geta bent á
dæmi þess að verkalýðsfélögin
hafi nokkru sinni beðið um fleiri
heildsala og stærri verslunar-
hallir. Ofugmæli „viðreisnar-
.innar” áttu enga rót i verka-
lýðsfélögunum. — Gleymum þvi
ekki að á striðsárunum mótaði
miðstjórn Alþýðusambandsins
„stefnuskrá bandalags vinnandi
stétta”, en hún fól i sér kröfur
um nýsköpun þjóðfélagsins (sjá
Vinnuna 1943). Eðlilegt fram-
hald var nýsköpunarstjórnin.
Samkveiking
Ekki dettur mér i hug að
halda að þessar og þvilikar hug-
myndir um stefnumótun i at-
vinnu- og félagsmálum verði til
i einhverju flokkspólitisku
tómarúmi innan verkalýðsfél-
aganna. Þar er hins vegar jarð-
vegur til að láta þær gróa og þar
er einnig uppspretta aflsins.
Óneitanlega ber það vitni um
pólitiskan og félagslegan þroska
verkalýðssamtakanna þegar
þau leggja þunga sinn á mál er
varða sjálfa þjóðfélagsgerðina.
Þarna er semsé mörg dæmi um
ákjósanlega samkveikingu hug-
mynda og átaka hjá verkalýðs-
flokki og verkalýðssamtökum.
Hægri flokkar, þótt óðul eigi
innan verkalýðssamtakanna,
geta aldrei átt hlut að þessu,
heldur hljóta þeir ávallt að
þvælast fyrir.
Ávöxtur
Ekki fæ ég svo skilist við
þessa sundurlausu þanka að ég
minni ekki á pólitiskt frum-
kvæði Alþýðusambandsins að
stofnun Alþýðubandalagsins
fyrir rúmum 20 árum. Þar var
sett af stað pólitisk þróun sem
var 15-20 ár að bera fullan
ávöxt, en þá fyrst var að fullu
bætt fyrir þau vixlspor sem stig-
in voru i kringum 1930. Samein-
ing verkalýðsaflanna kom i stað
sundrungar. Með þessum orð-
um er ég ekki að bjóða upp á
neina kappræðu um Komm-
únistaflokkinn gamla, en auð-
sjáanlega er hann ekki nema
einn þráðurinn af mörgum sem
mynda lampakveikinn i Alþýðu-
bandalaginu.
Nauðsyn
Fortiðinni verður ekki afneit-
að, hvort sem hún liggur i þess-
um jaðri verkalýðshreyfingar-
innar eða hinum, ellegar þá i
fylkingunum miðjum. Misjafnt
mat á „sögulegri nauðsyn”
horfinna tiða kemur ekki i veg
fyrir að við öxlum byrðarnar og
skálmum af stað til framtiðar-
innar þar sem alþýðuvöld hafa
leyst auðvaldið af hólmi. En
hvaðduga nú annars hvatning-
ar og góð áform á meðan vinnu-
þrælkun er unað? Spurningin
er: hvernig á að byrja á þvi
þarfa verki að rétta við rang-
snúið þjóðfélag?
Kjördæmisráð Alþýöubandalagsinsá Vesturlandi:
Um verðbólgugróða
og versnandi kjör
Aðalfundur kjördæmis-
ráðs Alþýðubandalagsins i
Vesturlandskjördæmi var
haldin fyrír skömmu i
Borgarnesi. Fundurinn
ályktaði m.a. að auðstéttin
og verðbólgan, sem hún
skipuleggur, sé helsti skað-
valdurinn í ísl. þjóðlífi,
efnahagslega og siðferði-
lega, og undirrót að gróða-
hyggju og glæpafikn sem
nú tröllriður þjóðfélaginu.
Vantrúin
2. Ein helsta afleiðing gróða-
hyggjunnar er undirgefni ihalds-
aflanna undir erlent auðvald og
hervald og vantrú á framtið þjóð-
legra atvinnuvega.
Verðbólgugróði og
versnandi kjör.
3. Á sama tima og auðstéttin i
landinu rakar að sér verðbólgu-
gróða hafa kjör verkalýðsstéttar
versnað svo að þau eru nú einhver
þau lökustu i Evrópu, þrátt fyrir
þa staðreynd að þjóðartekjur á
mann eru hér meðal hinna hæstu i
heimi.
Eignakönnun nauðsyn.
4. Af þessu má ijóst vera að
brýn þörf er á eignakönnun,
þannig að unnt sé að skattleggja
gróða auðstéttar og létta með
þvi skattbyrði alþýðumanna.
Samningsrétturinn.
5. Fundurinn fordæmir harð-
lega árásir rikisvaldsins á frjáls-
an samningsrétt með setninu
bráðabirgðalaga um kjör sjó-
manna. Einnig mótmælir fundur-
inn drögum að frumvarpi til laga
um breytingar á vinnulöggjöfinni
þar sem réttur verkafólks verður
verulega skertur.
Fundurinn skorar á verkalýðs-
félögin að svara þessum árásum,
með þvi að losa sig við ihaldsöflin
úr forystusveitum verkalýðs-
hreyfingarinnar.
Enga samninga.
6. Fundurinn mótmælir harð-
lega öllum hugmyndum um veiði-
samninga til handa útlendingum
innan isl. fiskveiðilögsögu, enda
eru full og óskoruð yfirráð yfir
henni alger forsenda þess að
fiskimiðin megi nytja á skipu-
legan hátt og án rányrkju.
Úrræöi.
Fundurinn ályktar að eina
raunhæfa leiðin til þess að koma i
veg fyrir óheillavænleg áhrif
verðbólgunnar á tekju- og eigna-
skiptingu i landinu er allsherjar
verðtrygging allra þátta efna-
hagslifsins.