Þjóðviljinn - 16.10.1977, Blaðsíða 11

Sunnudagur 16. október 1977. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11
Uppi á bókasafni Raunvísindastofn-
unarinnar situr löngum stundum roskinn
maöur og rýnir þar í vísindarit. Hógvær
og hljóðlátur handleikur hann bækurnar,
flettir þeim, les, ritar gjarnan niður eitt
og annað, kannski athugasemdir,
kannski minnispunkta, þvi hann er alltaf
að læra. Alltaf að velta fyrir sér ein-
hverjum vísindalegum viðfangsefnum.
Alltaf að hlynna með einum eða öðrum
hætti að þeirri stofnun, sem hann hefur
tekið ástfóstri við: Raunvísindastofnun-
inni. Þar er hann loksins kominn heim til
sin, eftir langa og litríka dvöl meðal
framandi þjóða, lengstaf í Bandaríkjun-
um.
Hann hefur ýmsum störfum sinnt um
dagana. Hann hef ur verið bílstjóri austur
á Héraði, flugmaður í Þýskalandi og
Bandaríkjunum en fyrst og fremst held
ég að hann sé þó sjálf menntaður vísinda-
maður.
Hver er hann, þessi maður? Eggert V.
Briem heitir hann, fæddur í Goðdölum í
Skagafirði á öldinni sem leið. Líklega
vita ekki ýkja margir íslendingar veru-
leg deili á honum , utan Raunvísindá-
stofnunarinnar. En hún á þar hauk í
horni.
Þegar ég spurði Eggert V. Briem að
því, hvort ég mætti eiga við hann stutt
viðtal þá tók hann því vinsamlega. — Ég
get svo sem sagt þér eitthvað f rá mínum
æviferli, sagði hann, — en ég efast um að
sú frásögn verði mikill blaðamatur.
í þessu samtali okkar er stiklað á
stóru. Lítið farið undir yfirborðið. Ef til
vill eigum við Eggert V. Briem eftir að
tala betur saman seinna.
VIÐTAL VIÐ EGGERT V. BRIEM
Er bara að vinna
að áhugamálum
Uppruni og æska
Ég byrja á þvl aö forvitnast
um ætt Eggerts og uppruna.
— Ég fæddist árið 1895 i Goö-
dölum i Vesturdal í Skagafiröi.
Foreldrar minir voru séra Vil-
hjálmur Briem, sonur Eggerts
Briem, sýslumanns siöast á
Reynistað og Steinunn Péturs-
dóttir bónda á Alfgeirsvöllum á
Efri-byggð i Skagafiröi.
A f jór öa ári fór ég til móöur-
bróöur mins, Pálma Pétursson-
ar þá bónda á Sjávarborg og var
ástæðan til þess sú, að foreldrar
minir fóru utan, pabbi að leita
sér lækningar viö lungnatær-
ingu og mamma til frekari
menntunar. Mig grunar, að sú
menntunarviðleitni hennar hafi
átt að gera hana færari til þess
að ala mig upp og sjá fyrir mér
einsömul þvi lungnatæring var
skæð á þeim árum og tvisýnt
þótti hvort pabbi ætti aftur-
kvæmt. Svo fór nú samt, að
hann fékk bata og tók við prests
skap á Staðastað 1901. Þar ólst
ég svo að mestu upp.
— Hvernig var námi þinu
háttað á bernsku- og æskuárun-
um?
— Ég fór aldrei i barnaskóla.
1 þess stað setti pabbi okkur
strákunum fyrir til vikunnar en
við réðum þvi sjálfir hvenær við
lærðum vikuskammtinn, og
auðvitað fór það eftir veðri,
þvi þegar veður var
gott lásum við auðvitað
ekkert. Þar fyrir vanrækt-
um við ekki námið, þvi við
vissum, að ef við ekki lærðum
lexiurnar fyrir tilsettan tima þá
yrðum við seinna að sitja við
lestur hvernig sem viðraði.
Þetta blessaðist furðanlega og
nægði mér til að standast próf i
fyrsta bekk menntaskólans.
Ekki varð þó úr að ég tæki
stúdentspróf. Ég lauk aðeins
gagnfræðadeildinni og fór að þvi
búnu i tækniskólann i Mittwida i
Þýskalandi. Ég hafði mikinn
áhuga á vélfræði og þarna var
aðeins þrággja ára nám sem
hentaði mér vel þvi nú hafði
pabbi látið af prestsskap vegna
heilsubrests og framtiðin óviss.
— Þú hefur svo lokið námi
þarna við tækniskólann?
— Nei, það gerði ég nú reynd-
ar ekki. Aður en ég fór að heim-
an tók mamma af mér loforð
um að ég kæmi aftur ef ófriður
brytist út i Evrópu en það lá
raunar i loftinu að svo yrði þeg-
ar ég fór. Þetta olli þvi, að ég
lauk ekki námi viö skólann i
Mittwida.
Bandaríkjaför
— Hvarfstu þá alveg frá frek-
ara vélfræðinámi?
— Nei, ég var engan veginn
afhuga þvi þótt svona tækist til I
Þýskalandi. Vorið 1915 fór ég til
Bandarikjanna i leit að tilsvar-
andi skóla þar og hafnaði i
North Dakota Agricultural
College i.Fargo. Það réði miklu
að ég kynntist stúdentum þaðan
af islenskum ættum og að
sumarhlé var svo langt og at-
vinna næg til þess að ég gæti að
mestu unnið fyrir mér á þeim
tima.
Lykkja á leiö
En margt fer öðru visi en ætl-
að er. Vegna hernaðar og póst-
skoðunar, bæði i Bandarikjun-
um og Bretlandi voru póstsam-
göngur óábyggilegar. Mamma
var sifellt hrædd um að ég
mundi lenda I einhverjum erfið-
leikum þar út i þeim stóra og
ótrygga heimi og fékk þvi til
leiðar komið, að stjórnin kallaði
mig heim. Trúlega hefði eftir-
grennslan yfirvalda um mina
hagi verið fullnægjandi en ég
hafði svo sem ekkert á móti þvi
að skjótast heim og fara svo
fljótlega aftur vestur og ljúka
námi. En það fór á annan veg.
Ég fékk inflúensuna , (spönsku
veikina), 1918, á leiðinni til skips
og var að mestu meðvitundar-
laus frá Chicago til New-York.
Þó rámar mig i að hafa rumsk-
að og heyrst fólk undrast það,
hvað ég svæfi mikið. Vegna her-
flutninga og veikinda þurfti
ekkert að furða sig á þó að eng-
inn skipti sér af mér. Það er
merkilegt, að þetta skyldi ekki
verða mitt siðasta þegar þess er
gætt, að þá viku hafðist ekki
undan að jarða þá, sem dóu i
yfirfullum spitölum og annars-
staðar.
Ég komst nú samt heim, en
eftirköstin, sérstaklega þrálátt
lungnakvef, gerði mig að út-
haldslitlum aumingja i mörg ár.
Læknir ráðlagði mér legur en
það gagnaði ekki. Mér leið best
ef ég var á rjátli úti i náttúrunni
svo ég rölti bara um og skoðaði
hana. Ég hafði minni áhuga á
náttúrufegurðinni en náttúru-
öflunum, sem mótuðu landið og
þvi hagaði ég ferðum minum
þannig, að ég sæi þau og kynnt-
ist þeim sem best og hirti þá
auðvitað ekki um neina alfara-
vegi. En vélfræðinámið var far-
ið sina leið.
Bifreiðastjórn
og flugnám
— Hvað tókstu þér svo fyrir
hendur þegar þú varst orðinn
það hress að geta unnið á nýjan
leik?
— Þá brá ég mér nú austur á
Hérað. Það var 1925. Þar vant-
aði þá einhvern til þess að taka
að sér vöruflutninga um Fagra-
dal svo ég gerðist bilstjóri og ók
þar eystra næstu tvö ár.
Og viti menn, við þessa úti-
vist og bilstjórnarbras hresstist
ég svo að nú þóttist ég fær i
flestan sjó. Að þvi kom, að aðrir
voru til með að taka við flutn-
ingunum um Fagradalinn. Ég
hafði nú ekki ætlað mér að gera
þá að ævistarfi svo ég lét þá
lausa.
— Og hvað tók þá við?
— Þá var það, sem mér datt i
hug að hefja hér flugþjónustu,
helst eitthvað i likingu við þá,
sem Björn heitinn Pálsson rak
siðar. Alexander heitinn Jó-
hannesson var mikill áhuga-
maður um flugmál, eins og
kunnugt er, og að hans ráði fór
ég til Þýskalands i þvi skyni að
læra flug.
Er ég hafði lokið einkaflug-
prófi sá ég fram á að mér mundi
ekki endast fé til þess að ég gæti
lokið prófi i atvinnuflugi. Ég var
þó engan veginn afhuga þvi. Af
fyrri reynsiu þótti mér liklegt,
að ég gæti unnið fyrir mér með-
an á atvinnuflugnámi stæði i
Bandarikjunum og fór þvi þang-
að á ný. Og það tókst en tók sinn
tima og nú var kreppan mikla i
aðsigi. Ég vissi, að almennur
áhugi á flugmálum var litill á
Islandi og við þær aðstæður
þóttist ég litið erindi eiga þang-
að.
Það var mikið atvinnuleysi
vestra meðan kreppan stóð en
mér tókst þó að hafa ofanaf fyr-
ir mér, enda þarfirnar litlar.
Áhugi á eölisfræði
— Og svo ilentistu vestra.
Hvað kom einkum til þess?
ik
Eggert V. Briem; frá þvlég fyrst man eftir mérhefi ég haft áhuga á
eðlisfræði...
— Frá þvi að ég man fyrst
eftir mér hef ég haft áhuga á
þvi, sem ég veit nú að kallast
eðlisfræði. Þegar mér var skip-
að að liggja i rúminu upp úr
inflúensunni 1918 hugsaði ég
mikið um eðlisfræði en mig
vantaði bókakost. Nú hafði ég
hinsvegar bæði nógan tima og
aðgang að bókum. Bókasafnið i
næsta bæ hafði talsvert af bók-
um, sem mig fýsti að lesa og ef
mig langaði til að fá bók, sem
það safn hafði ekki, grennslaðist
það eftir henni i bókasöfnum
innan rikisins. Ef hana var ekki
þar að fá var leitað til Library
of Congress i Washington D.C.
Og það var þessi ódýri og svo til
ótakmarkaði bókakostur, sem
réði miklu um að ég settist að i
Bandarikjunum.
Af þvi að ég naut ekki aðstoð-
ar við val á lesefni gerði ég mér
minar hugmyndir um hugtök og
hugtakasambönd og leitaði svo
bóka, sem mér þótti liklegt að
ég gæti ráðið af gæði og hagnýti
hugmynda minna. Eðlilega
komst ég oftast að þeirri niður-
stöðu, að hugmundir minar
væru gallaðar en þó kom það
fyrir, að mér þótti þær allteins
góðar og tilsvarandi hugmynd-
ir, sem voru viðurkenndar.
Mig langaði til þess aö fá úr
þessu skorið af fróðum mönnum
en komst þá að þvi, að ég hafði
ekki nægilegt vald á viður-
kenndum tjáningarkerfum til
þess að geta skýrt hugmundir
minar það vel að aðrir gætu
gripið þær og þá voru þær
einfaldlega dæmdar rugl.
Og ég átti ekki hægt um vik að
bæta úr þessari vanþekkingu.
Mig skorti fé og ég var orðinn
full gamall. En i rauninni gat ég
haldið áfram að skemmta mér
við þetta „rugl” i einrúmi til
dauðadags.
Þegar önnur heimsstyrjöldin
skall á varð yfirdrifið að gera og
þá lagöi ég draumórana að
mestu á hilluna i hartnær 20 ár.
Horfið heim
t
— Og nú ertu kominn heim.
Hvað réði þeirri ráðabreyttni?
— Um 1958 fór að bera á
atvinnuleysi vestra og mér þótti
aðrir hafa meiri þörf þeirrar
atvinnu, sem bauðst en ég. Svo
ég tók mér fri og heimsótti
foreldra mina. Þá frétti ég, mér
til óblandinnar ánægju, að eðlis-
fræðideild hafði verið stofnuð
við Háskóla Islands. Mér þótti
ekki ósennilegt að þessa ungu
visindadeild mundi vanhaga um
ýmis rannsóknartæki og vildi
. gjarnan reyna að bæta nokkuð
úr þeim skorti þvi þarna var
unnið að minum áhugamálum.
Og nú er best að fara fljótt yfir
sögu. Ég leitaði á fund forstöðu-
manns eðlisfræðideildarinnar
og hitti þá prófessor Þorbjörn
Sigurgeirsson.
1 samræðum okkar kom fljótt
i ljós, að Þorbjörn er þeim
fágæta hæfileika gæddur, að
skilja hugsanir annara þótt
óljóst sé frá þeim sagt. Og nú
lifnuðu við gamlar hugmyndir
hjá mér, sem litið höfðu látið á
sér bæra i 20 ár. Og afleiðingin
varð sú að hér hef ég verið
meira og minna á hverju ári sið-
an og kynnst mörgum ágætis-
mönnum, sem vilja hlusta á eft-
'ir minum áhugamálum.
Já, Raunvisindastófnunin á
sannarlega hauk i horni þar sem
Eggert V. Briem er. Hann hefur
ekki látið sitt eftir liggja i þvi að
bæta úr skorti á rannsóknar-
tækjum. Sum hefur hann útveg-
að, önnur hefur hann gefið.
Ahugi hans beinist þó ekki hvað
sist að þvi að efla stofnunina til
smiða á eigin tækjum og i þvi
skyni færði hann henni fyrir
nokkru eina miljón kr. að gjöf.
Hann lætur sig ekkert muna um
það, að iauna einn starfsmann,
sem þar vinnur.
— Já, þvi skyldi ég ekki gera
það, segir Eggert V. Briem á
sinn yfirlætislausa hátt, — ég er
bara að vinna að minúm áhuga-
málum.