Þjóðviljinn - 29.01.1978, Side 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 29. janúar 1978.
A Kálfholti I Holtum hefur veriö gerö tilraun meö sambeit sauöfjár og nautgripa.
Skipuleg landgrædsla
A siöastliönu sumri var dr.
Ólafur R. Dýrmundsson ráö-
inn landnýtingarráöunautur
hjá Búnaöarfélagi tslands.
Er hér um aö ræöa nýtt starf
hjá Búnaöarfélaginu og dr.
Ólafur þvi fyrsti maöurinn,
sem gegnir þvi hérlendis.
Dr. ólafur R. Dýrmunds-
son er fæddur 1944. Stúdent
frá Menntaskólanum i
Reykjavik 1964. Tók próf i
forspjallavisindum viö Há-
skóla íslands 1965. Búfræöi-
kandidat frá Landbúnaöar-
háskólanum i Aberystwyth i
Wales 1969. Lauk doktors-
prófi (Ph.D.) frá sömu
stofnun 1972. Yfirkennari við
fram haldsdeildina, nú búvis-
indadeildin á Hvanneyri frá
1972. Vann á námsárunum
viö landbúnaö. t tilraunaráöi
landbúnaöarins frá 1974. A
Hvanneyri hefur dr. óiafur,
auk kennslustarfa, einkum
iagt stund á rannsóknir i
æxlunarfræöi og frjósemi
sauöfjár. Einnig hefur hann
haft umsjón meö beitartil-
raunum meö sauöfé og naut-
gripi, sem i gangi eru á
Hvanneyri.
Dr. Ólafur R. Dýrmunds-
son er kvæntur Svanfrföi Sig-
urlaugu kennara óskars-
dóttur.og eiga þau tvö börn.
Fyrir skömmu skundaöi
undirritaöur á fund dr, ólafs
og lagöi fyrir hann nokkrar
spurningar um hiö nýja starf
hans og ýmsa þætti, er aö þvi
lúta.
Starf i mótun
— Hvenær tókst þú við
starfi landnýtingarráðu-
nautar, Olaiur?
— Ég tók viö starfinu 1.
júli 1977, en það er ný staða
hjá Búnaðarfélagi Islands,
stofnuð samkvæmt tillögum
landnýtingar- og land-
græðslunefndar (sbr. land-
græðsluáætlun frá 1974).
— 1 hver ju er starfið eink-
um fólgiö?
— Þar sem um nýtt starf
er að ræða er það i mótun.
Þaöer einkum fólgið i þvi aö
leggja á ráöin með forráða-
mönnum fjallaskilmála og
gróðurverndarnefnda um
skynsamlega meöferð og
nýtingu beitilands ibyggð og
á afréttum. Er þvi um mjög
fjölþætt starfssvið að ræöa,
er snertir flestar þær bú-
greinar, sem stundaðar eru
hér á landi. Mitt starfssvið
tengist raunar starfssviöum
margra annarra ráðunauta
Búnaðarfélags Islands, svo
og héraðsráðunauta. Einnig
eru tengsl við sveitarstjórn-
ir, bændur og fleiri aðila og
samvinna um ýmis mál við
stofnanir, svo sem Land-
græðslu rikisins og Rann-
sóknarstofnun landbúnaðar-
ins og félagssamtiSc, svo sem
Landvernd.
Ýmsir hafa sinnt
þessum verkefnum
áður
— Nú hefur sitthvaö áður
verið unnið á þessu sviði,
hvað er það helst?
— Svo sem áöur var getið
um hefur sérstakur ráðu-
nautur ekki starfaö áöur á
þessu sviöi, en ráðunautar,
einkum I búfjárrækt og jarð-
rækt, svo og starfsmenn
Landgræöslunnar og RALA
hafa sinnt verkefnum, sem
falla að hluta undir mitt
starfssvið eöa tengjast þvi
náið. Má þar t.d. nefna gerð
itölu og aðgerðir á ýmsum
stöðum til aö draga úr beit-
arálagi og stuðla aö upp-
græðslu allviöa á afréttum.
— Hefur ekki komiö I ljós
árangur af þvi?
— Jú, töluverður og i sum-
um tilvikum mjög góður ár-
angur hefur oröið af sliku
starfi, i samvinnu við bænd-
ur á viðkomandi svæöum.
Mætti nefna áburðardreif-
ingu á afréttiá Suðurlandi og
viðar, friðun einstakra
svæða vegna uppgræöslu-
framkvæmda og takmörkun
eða bann við upprekstri
hrossa á afrétti, sem taldir
hafa verið of þétt setnir búfé,
einkum á Suður- og Suö-vest-
urlandi.
Fyrst og fremst
starfsmaður bænda
— Telur þú þörf á sérstök-
um ráöunaut um þessi mál?
— Já, ég til að þörf sé fyrir
hann. Bæði er, að ýmsum
verkefnum landnýtingar
þarf að sinna meira en gert
hefur verið, og einnig er vert
aöhafa i huga, að þeir aðilar
eru all-margir, sem sinna
gróöurverndar- og landnýt-
ingarmálefnum, og ætti það
að vera bændum til hagræðis
að geta leitað til ákveðins
' ráðunautar, er fjailar sér-
staklega um þessi málefni og
er
þjódar-
nauðsyn
Auðnin grædd.
hefur tengsl viö alla aðila,
sem málin varðar. Reyndar
er ég fyrst og fremst starfs-
maður bænda. Ég tel að
miða eigi val búgreina og
uppbyggingu á jörðum
meira við stærð og gæði
heimalands og afréttar,
heldur en gert hefur verið til
þessa. Til dæmis geta marg-
ar landlitlar jarðir með góð
ræktunarskilyrði hentað vel
til m jólkurframleiðslu og
jafnvel kjötframleiðslu af
nautgripum, en alls ekki til
verulegs fjárbúskapar. Leiö-
beiningar i þessa átt hafa ef-
laust nokkur áhrif, t.d. þegar
fólk er að hefja búskap, en
sumir telja, að þarna verði,
laust nokkur áhrif, t.d. þegar-
fólk er að hefja búskap, en
sumir telja, að þarna verði
að koma meira til, það er að
segja, að meira verði tekið
tillit til búskaparskilyrða
hverrar jarðar við lána- og
styrkveitingar til bygginga
og annarra fjárfestinga.
Athugun á afréttum
— Nú ert þú nýtekinn við
þessustarfi. Ahvað leggurðu
mesta áherslu nú i upphafi?
— Fyrst i stað hef ég lagt
mesta áherslu á aö afla mér
sem bestra upplýsinga og
gagna, er varöa starfið, og
kynna mér viðhorf og starf-
semi hinna ýmsu aðila, sem
hafa með höndum gróður-
verndar-, landnýtingar- og
náttúruverndarmál. Ég vil
reyna a ð öðlast sem gleggsta
yfirsýn, bæði frá fræðilegum
og hagnýtum sjónarhóli séð.
Tengsl við bændur tel ég
mjög veigamikil.
Sá málaflokkur, sem ég
hefi einkum sinnt þessa
fyrstu mánuöi, er afréttar-
málefni, og byrjaði ég að
feröast nokkuð um, einkum á
Suður- Suövestur- og Norð-
vesturlandi siðastliðið sum-
ar og haust. Leitast við að
mynda sambönd við gróður-
verndarnefndir i hinum
ýmsu héruöum og er nú aö
vinna að könnun á skiptingu
sauðf jár og hrossa á milli af-
rétta og heimahaga, svo og
athugun á nýtingu vetrar-
beitar, i öllum sveitarfélög-
um landsins.
Þörf á samstöðu
— Telur þú okkur standa
illa að vigi við gróðurvernd-
araðgerðir, miðað við aðrar
þjóðir?
— Ég tel erfitt að gera
raunhæfan samanburð I
þessu tilliti við aðrar þjóöir
og get ekki gefið ákveðið
svar. Ljóst er, aö viða er að-
gerða þörf, og er skilningur á
þessum málum að aukast.
Ofarlega i huga eru þau stór-
virki, sem Landgræösla rik-
isins (áður Sandgræðslan),
hefur unnið á sviði gróður-
verndar og uppgræðslu.og á-
hugamannasamtök, svo sem
Landvernd, hafa nú þegar
sannað gildi sitt. Fámenn
þjóð, sem býr i „erfiðu”
landi þarf aö standa sem
best saman um aðgeröir i
gróðurverndarmálum og
reyna að samræma hin ýmsu
sjónarmið, er varöa nýtingu
landsins. En áhugi og góöur
vilji er ekki nóg. Miklum
fjármunum þarf aö verja til
slikrar starfeemi, ef vel á að
vera.
Aburðardreifing á
afrétti lofar góðu
— Hvers hefurðu orðið
vfearium gróðurfarið við at-
huganir þinar I sumar og
haust?
— A þeim svæðum, sem ég
fór um i sumar og haust.virt-
ist ástand gróðurs yfirleitt
fremur gott, enda árferði
hagstætt. I sumum tilvikum
virðist ástand gróöurlanda
fara batnandi, t.d. á Mos-
fells- og Hellisheiöi, en þar
hefur dregið úr beitarálagi
siðusju árin. A sumum af-
réttum ereinkum hætta á óf-
beit á svæöum innan við af-
réttargirðingar, og i nokkr-
um sveitum t.d. i Húna-
vatnssýslum, reynist nauð-
synlegt að draga úr beitará-
lagi með þvi að smala næst
girðingunum og reka til
byggða tveim til þrem vikum
fyrir réttir. Athygli vekur á-
gætur árangur áburðadreif-
ingar á ógirt afréttarsvæði,
t.d. neðarlega i Biskups-
tungnaafrétti.
Hvað heimalönd varðar
virtust þau yfirleitt mjög
grösug i haust og hóflega
nýtt I flestum tilvikum. Um
mikla beit var helst að ræöa i
sumum hestagirðingum.
Ætla má, að slik meðferö
valdi óhóflega miklu álagi á
gfóður, a.m.k. þar sem land
er viðkvæmt fyrir miklum á-
gangi. Aftur á móti getur
hófleg hrossabeit veriö hags-
bót á grösugu landi, svo sem
á mýrum, sem t.d. sauðfé
nýtir ekki nægilega vel.
mhg ræöir vid dr. ÓLAF R. DÝRMUNDSSON,
landnýtingarráöunautur. landnýtingarrádunaut
Sunnudagur 29. janúar 1978. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
Frð Steinasandi I A-Skaftafellssýslu.
Sauöfé f nátthaga við Undirfellsrétt I Vatnsdal.
Dilkar úr beitartilraun á Auðkúluheiði haustið 1977.
ÍTTTf
Auðkúluheiðardilkarnir fluttir á bil til byggða.
Hvað vetrarbeit varöar er
hún viða nytjuð fyrir hross,
en mjög lltið og sumsstaðar
ekkert fyrir sauöfé. Einnig
er farið betur með land á
vorin en áður tiðkaðist,
vegna betri fóðrunar og
notkunar ræktaðs lands. Tel
ég muna verulega um þessar
breytingar i búskaparhátt-
um i sambandi viö beitará-
lag og meðferö beitilands,
a.mJc. i heimahögum.
Afréttarbeitin þýð-
ingarmikil
— Telurðu ekki að sums
staðar mættinýta land betur
en gert er, auka beit og
hlifa þá öðrum svæðum um
sinn?
— Jú, viða i heimalöndum
er eróður illa nýttur, t.d.
mýrlendi. Sauðfé eitt nýtir
þetta land ekki nægilega vel,
og binda margir vonir við
aukna stórgriparækt, eink-
um holdanautgripi. Viða, t.d.
á Suðurlandi, gengur reynd-
ar meiri hluti sauðfjárins i
heimalöndum sumarlangt,
en aöeins hluti þess er fluttur
á afrétt. I þeim sveitum, þar
sem afréttir eru taldir fúll-
nýttir, verður að beita
heimahagana, ræktaða sem
óræktaða, æ meira aö sum-
arlagi. Reyndar er beitar-
timi i sumum afréttum orð-
inn mun styttri en áður tiðk-
aöist, og viða er hrossabeit á
afrétti takmörkuð að mestu
eöa öllu leyti.
Umfangsmiklar beitartil-
raunir sýna, að afréttabeitin
er ákafaflega mikils viröi
fyrir sauðféð, i flestum til-
vikum mun betri en einhæf
beit i byggð. Þvi er mikil-
vægt að koma I veg fyrir of-
beitog vinna stöðugt að upp-
græðslu á gróðursnauðum
svæðum.
Mörgum hættir til að
„stimpla” heilar sýsiur,
jafnvel heila landshluta, sem
ofbeitarsvæði. Slikt tel ég
ýkjur og einhliða málflutn-
ing. Ég hygg, að nærri sanni
sé, að ræða um einstaka
hreppa eða afmörkuð svæöi i
þessu sambandi, það sést
best þegar farið er um land-
iö. En eins og ég gat um áður
þyrfti að stuðla að heppilegri
dreifingu búfjár með tilliti til
landagræöa, t.d. er talið aö á
Austurlandi mætti nýta
suma afréttina meira til
beitar en gert er nú.
Góður árangur
Landgræðslustarf s-
ins
— Hverja möguleika tel-
urðu á uppgræðslu á hálend-
inu?
— Það virðast miklir
möguleikar á uppgræðslu á
afréttarlöndum, svo sem til-
raunir og reynsla hafa sýnt.
Rannsóknarstofnun land-
búnaðarins og fleiri stofnan-
ir vinna stöðugt að ýmiss
konar rannsóknum á þessum
sviðum. Kostnaður viö slikar
aðgerðir er aö visu mikill, og
t.d. er ekki nóg að bera áburö
aöeins einu sinni á landið.
Þótt ég hafi enn tiltölulega
takmörkuö kynni af upp-
græðslustarfinu, þá tel ég ár-
angur Landgræðslunnar,
Landverndar o.fl. aðila til-
tölulega góðan, og hygg, að
fjármunum til skipulegrar
uppgræðslu sé vel variö.
Reyndar vil ég kveða svo
sterkt að orði, að slik starf-
semi sé þjóðarnauösyn og
beri að efla markvisst.
— Er unnið að einhverjum
sérstökum verkefnum á
þessu sviði nú, og hvað er á
döfinni?
— Já, það er stöðugt unnið
aö slikum verkefnum, bæði á
girtu og ógirtu landi, i flest-
um tilvikum á uppblásnum
eða gróöursnauöum svæöum
viða um land, svo sem upp af
Grimsnesi, Laugardal, Bisk-
upstungum og Hreppum. En
ég hefi ekki enn i höndum
upplýsingar um hvaða verk-
efni eru fyrirhuguð á næsta
sumri. Landgræðslan hefur
mest af þeim framkvæmd-
um meö höndum.
Ómaklegar ásakanir
— Nú eru bændur atyrtir
af sumum fyrir að þeir séu
landeyðingarmenn. Hvert er
álit þitt á þvi?
— Ég álit, að sú gagnrýni
sé I flestum tilvikum ósann-
gjörn, oft vegna vanþekking-
ar á búskaparháttum. Sifellt
er alið á einhæfum fúllyrö-
ingum og aðdróttunum, að
þvi er viröist I þeim tilgangi,
að gera islenska bændur og
búskaparhætti sem tor-
tryggilegasta I augum al-
mennings. Ofbeitartalið er
þannig stundum notað sem
liður I þeim skaðlega áróðri
gegn landbúnaðinum, sem
mikiö hefur boriö á siðustu
árin. Hugsandi fólk verður
að kynna sér alla málavöxtu
og láta ekki glepjast. I flest-
um tilvikum farabændur vel
meö landiö, þeir hafa unnið
stórvirki I ræktun, og það er
ljóst, að góðar afuröir fást
ekki af búfénaði nema hann
gangi á góðu haglendi. Svo er
vert að hafa i huga, að ofbeit
er reyndar aðeins einn af
mörgum skaövöldum á beiti-
landi. Til dæmis er akstur ut-
an vega á hálendinu og viðar
oft mjög skaðlegur gróður-
hulunni.
Þótt ég hafi aöeins verið
stuttan tima i þessu starfi
hef ég nú þegarorðiö var við
mikinn skilning á gróður-
vernd i hópi bænda. Þetta
kom m.a. i ljós þegar ég fór i
réttir I haust og i samtöí-
um við gróðurverndarnefnd-
armenn, en þeir eru flestir
bændur. Ég ber mikið traust
til bænda I þessum málum og
er þvi vongóður um aö takast
megi að varðveita og bæta
gæði landsins I framtiðinni.
Þótt það sé e.t.v. ekki i
beinu sambandi við efni
spurningarinnar langar mig
til að geta þess, að hinn ný-
skipaöi skógræktarstjóri
hefur sett fram athyglis-
verðar hugmyndir um aukin
tengsl milli heföbundins
landbúnaðar og skógræktar,
m.a. rætt um beitarskóga
þar sem skilyrði eru hag-
stæö, svo sem á Austurlandi.
Vörumst viti ann-
arra þjóða
— Alituröu ekki einboðiö
aö taka verulegt mið af gróð-
ur- og náttúruverndarsjón-
armiöum i sambandi viö
virkjunarframkvæmdir og
mannvirkjagerö yfirleitt?
— Það tel ég alveg tvil-
laust.og vonandi er að aukast
skilningur á þessu. Þó finnst
mér oft skorta á samræmi i
gildismati manna. Á sama
tima og veriö er aö mála með
sterkum litum ofbeitar-
vandamál eru mæld út við-
áttumikil svæði, oft vel gró-
in, og dæmd til eyöilegging-
ar, t.d. i sambandi viö bygg-
ingu virkjana, eða að reist
eru stóriðjuver, sem af getur
stafað mikil mengunar-
hætta. Ég tel að við verðum
aö gæta þess aö fórna sem
allra minnstum landgæðum
þegar unnið er við ýmiss
konar mannvirkjagerö, svo
sem við orkuver, raflinu-
lagnir og vegagerð, hvort
sem litið er á málið frá
hreinu landbúnaðarsjónar-
miði eða með tilliti til náttúr-
verndar i sem viðtækustum
skilningi. t þeim efnum ætt-
um við að lita til iðnvæddu
nágrannaþjóðanna, sem
stöðugt rýra landgæði sin i
þágu hagvaxtarkapphlaups-
ins.
Þótt mörgum hætti nú við
að vanmeta gildi Islensks
landbúnaöar sem atvinnu-
greinar, þá hlýtur að koma
að þvi fyrr eða siðar, að þörf
veröi meiri og fjölbreyttari
framleiöslu innlendra land-
búnaöarafurða. Þaö er þvi
hreint og beint brýn nauðsyn
aðtaka mikið tillit til gróður-
verndunarsjónarmiöa viö
undirbúning allrar mann-
virkjageröar i landinu.
Og meö þeim oröum ólafs
látum við samtalinu lokið aö
sinni. —mhg
Islensk
Ijóð
fyrri
alda
komu
út á
norsku
Fonna Forlag hefur gefiö út
ljóðasafn sem Ivar Orgland hefur
saman tekiö og snúið á nýnorsku.
Það heitir „Islandske dikt fra Sól-
arljóð til opplysningstid” — Is-
lensk kvæði frá Sólarljóðum til
upplýsingartima, eða frá 13. öld
og fram til um 1835.
Safnið hefst hinum miklu helgi-
kvæðum Sólarljóðum og Lilju Ey-
steins, en siðan er haldið áfram
sem leið liggur um Skáld-Svein,
Jón Arason, Einar Sigurðsson,
Eggert ólafssonar og allt til
Sveinbjarnar Egilssonar og
Skáld-Rósu. Hallgrimur Péturs-
son fær að vonum mest rúm
þeirra 28 nafnkenndra skálda
sem viö sögu koma. Með fylgja
lausavfsur, rimnabrot, fornir
dansar og sitthvað fleira.
Ivar Orgland hefur snúið á sina
norsku niu ljóöasöfnum eftir is-
lensk nútimaskáld. 1975 gaf hann
út stórtsafn „Islensk ljóð frá okk-
ar öld”, 1976 kom svo safnið ,,ís-
lensk gullaldarljóð” (frá nitjándu
öld).
Ivar Orgland skrifar langan
(120 bls.) formála að safninu um
skáldskap þeirra röskra fimm
alda sem bókin spannar.
29% aukn-
ing í fryst-
ingu sjávar-
afurða í SÍS-
frystihúsunum
A árinu 1977 frystu Sambands-
frystihúsin 26.652 lestir af sjávar-
afurðum á móti 20.618 lestum árið
1976. Aukningin nemur 6.034 lest-
um, eða 29 af hundraði. Bolfisk-
frysting varð 22.583 lestir á móti
18.509 lestum ið áður. Þar er
aukningin þvi 4.074 lestir eða 22 af
hundraði. t einstökum fiskteg-
undum varð aukningin mest i
frystirgu þorskafurða, eða um 46
af hundraöi. Hinsvegar varð
verulegur samdráttur i frystingu
á karfa, (33%) og ufsa, (27%).
Merkasta nýmælið á árinu var
tvimælalaust frysting á rúmlega
2.100 lestum af sild til útflutnings,
og var þaö um sex sinnum meira
en árið 1976. A árinu voru frystar
980 lestir af grálúðu, og var það
um sjö sinnum meira en árið áð-
ur.
Sala frystra afurða gekk vel á
árinu og voru birgðir i árslok með
allra minnsta móti.
—mhg
Mánafoss-
máli lokid
Markús Þorgeirsson, skipstjóri
i Hafnarfirði, bað blaöamann að
grennslast fyrir um afdrif og
endalok Mánafossmáisins.
Að sögn Braga Steinarssonar
saksóknara er langt siðan þvi
lauk. Varö oröiö við óskum
Markúsar um endurtekningu
rannsókna og sjóprófa. Niður-
stöður uröu þær, aö ekki þótti
ástæða til málshöfðunar.