Þjóðviljinn - 05.03.1978, Blaðsíða 3

Sunnudagur 5. mars 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 3
Rauðhetta gerir hina skelfilegu uppgötvun. Mynd eftir Gustave Doré.
Mannætan drepur börnin sin i Þumalingsævintýri. (Gustave Doré)
Ævintýri eru „ljót”
en nauðsynleg samt
Þegar að er gáð eru
mörg tiinna vinsælustu
ævintýra sem börnum eru
sögð afskaplega ,,ljót".
Þau eru full með ofbeldi.
Stjúpmóðirin eitrar fyrir
Mjallhvíti. Úlfurinn étur
Rauðhettu og ömmu
hennar. Hans og Gréta
brenna gömlu nornina Iif-
andi. Óforsjálar bænda-
dætur eða prinsessur eru
hengdar upp á hárinu.
Vondar stjúpur eru látnar
dansa sig i hel á logheitum
járnskóm eða þær eru
drepnar á gaddatunnum.
Það þarf enginn að vera hissa á
þvi, þótt fram á ritvöll hafi
skeiðað sálfræðingar og uppeldis-
fræðingar, sem fannst nóg um
alla þessa grimmd og illvirki.
Fjölmiðlafræðingurinn Otto
Gmelin segir til dæmis i bók sinni
„Hið illa kemur úr barnabókum”
(1972) að „neysla ofbeldisefnis
leiðir til ofbeldishegðunar”.
Fram á þennan dag hafa menn
heyrt færð rök að þvi, að i ævin-
týrum úti og grúi af eftirtireytum
hins grimma réttarfars miðalda
og séu þau þvi til þess fallin að ýta
undir fordóma og ofbeldis-
hneigðir hjá börnum.
Benda á undankomuleið?
Þvi hefur vakið nokkra athygli
bók eftir barnasálfræðinginn
Bruno Bettelheim,sem nú er bú-
settur i Chicago. Bókin heitir
„Börn þurfa á ævintýrum að
halda”. Höfuðkenning hans er
þessi: Börn hafa mjög auðugt
imyndunarafl, þar sem ótti og
martraðarmyndir ýmiskonar
skipa mikinn sess. En ævintýrin
sýna þeim, að það sé alltaf hægt
að finna leið út úr hinum skelfi-
legustu hættum.
Bettelheim er núna hálfátt-
ræður. Hann er fæddur i Austur-
riki og sat á sinum tima i fanga-
búðum nasista. Um 30 ára skeið
hefur hann stjórnað skóla fyrir
þroskaheft börn. Hann hefur i
fyrrnefndri bók sinni tekið til
athugunar mörg hinna þekktustu
ævintýra hins þýska málsvæðis
og áhrif þeirra á börn. Hann litur
á ævintýrin sem einskonar staf-
rófskver þar sem barnið lærir að
skilja sinar eigin, enn ómeðvit-
aðar hugsanir, ekki i orðum
heldur myndum.
Mjallhvít og trú
á framtiðina
Tökum dæmi af Mjallhvit.
Mjallhvit kennir barninu, að
málum er ekki aðeins svo háttað
að börn leggi öfund og afbrýði á
foreldra sina, heldur séu for-
eldrar eiinnig afbrýðisöm i garð
barnanna. Einnig að börn eru
ekki að gera neitt slæmt með þvi
að sýna mótþróa ofriki og tál-
beitum hinna eldri. Ár þau sem
Mjallhvit dvelst meðal dverg-
anna koma þvi að hjá barninu, að
það þarf að sýna þolinmæði þar til
það er fært um að taka örlög sin i
eigin hendur. Og dauðinn,
refsingin sem stjúpan vonda
verður að sæta, hún eykur
barninu kjark. Bettelheim segir:
„Hjnn farsælu mállalok i ævintýri
skipta höfuðmáli. Þau gefa barn-
inu von og trú á framtiðina”.
Rauðhetta og
freistingarnar
Um Rauðhettu hefur Bettel-
heim m.a. þetta fram að færa:
Hér segir frá átökum milli
skyldurækni og skemmtunar,
sem hvert barn þarf við að glimá.
Rauðhetta á að flýta sér til veikr-
ar ömmu sinnar, en henni finnst
meira gaman að tina blóm
(skarta sig) —og svo kórónar hún
allt saman með þvi að gefa sig á
tal við ókunnugan (úlfinn). Þetta
ævintýri er saga af skólastúlk-
unni sem vikur af vegi dyggðar-
innar lætur undan freistingum —
m.ö.o. er einkar mannleg i sinni
r
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
■
i
■
i
i
■
I
■
I
■
I
■
I
■
I
i
H
I
H
I
H
I
B
I
S
%
I
■ ■HB ■ ■■ ■ ■■ ■ ■■ ■ ■■ ■ ■■ ■ m ■ wm ■ wm ■ mm ■ ■■ ■ mm ■ mm ■ ■■ ■ wm ■ m ■ bh ■ ■■ ■ ■■ ■ mm ■ ■■ ■ mm ■ ■ ■ ■■ ■ ■■ ■■ ■ ■■ i
Þegar Atgeirsmenn stofnuðu
málfrelsissjóð á 19. öldinni
Mikla athygli hefur vakió
stofnun Málfrelsissjóðs, sem er
andsvar hugsandi fólks gegn
meiðyrðamálum VL-inga og
gegn „stéttvisi” Hæstaréttar
eins og ritstjóri Dagblaðsins
kemst að orði um dóma Hæsta-
réttar, sem byggðir eu á úreltri
meiðyrðalöggjöf.
Stofnun Málfrelsissjóðs er
krafa um rýmkað málfrelsi i
almennri umræðu um opinber
mál og aukið málfrelsi fjölmiðla
i þjóðfélagsumræðunni.
Eins og mjög vel kom fram i
ritdeilum þeirra Sigurðar Lin-
dal og Jóns Steinars Gunnlaugs-
sonar er stofnun Málfrelsissjóðs
ekki hvatning til lögbrota.heldur
hvatning til manna að láta ekki
þagga niður i sér.
Svo vill til, að á öldinni sem
leið var einnig stofnaður sams-
konar málfrelsissjóður, en hlut-
verk hans var að reyna að sjá
svo um að ekki væri hægt að
þagga niður i mönnum með
fjárútlátadómum i sjálfstæðis-
baráttunni gegn Dönum. Það
voru Atgeirsmenn i Kaup-
mannahöfn, stuðningsmenn
Jóns Sigurðssonar sem stóðu að
þessari málfrelsisbaráttu upp
úr 1870.
Um þetta skrifar Runólfur
Björnsson merkilega grein i 1.
hefti Réttar 1951 og leyfir
Þjóðviljinn sér að birta
eftirfarandi glefsur úr grein
Runólfs, sem bar yfirskriftina:
Mótspyrnuhreyfing tslendinga
vegn valdboðum Dana 1871—73.
(Leturbreyting Þjóðviljans).
Vitnaö í
samantekt
Runólfs
Björnssonar
um
A tgeirinn
Að afla bandamanna
„Kaupmannahöfn var að þvi
leyti miðstöð islenskrar sjálf-
stæðisbaráttu, að þar var Jón
Sigurðsson búsettur, maðurinn
sem ailir þjóðlega hugsandi
menn litu upp til sem foringja
og þjóðhetju. Þar var lika jafn-
an mikiö mannval tslendinga,
sem flestir fylgdu Jóm Sigurðs-
syni fast að málum og voru
s a m s t a r f s m e n n hans.
(„Velferðarnefndin” sem
Krieger nefndi svo i háði).”
Það lætur að likum að hinir
rauðari meðal þeirra þættust
ekki mega sitja hjá
aðgerðalausir á þessum æsinga-
timum, énda stofnuðu þeir
stjórnmálafélag, sem þeir
nefndu Atgeirinn. Skjöl þessa
félagsmununúekki veratilog á
prenti var þess vart eða ekki
getið fyrr en löngu eftir að það
var liðiö undir lok. En i bréfum
frá félagsmönnummá fá nokkva
vitneskju um tilgang þess og
starfsemi. Aðaltilgangur þess
virðist hafa verið sá, að halda
uppi sókn og vörn fyrir málstað
íslands erlendis, vekja athygli
útiendinga á sjálfstæðisbaráttu
þess, ef verða mætti að tsiend-
ingar fengi með þvi móti banda-
menn gegn Dönum. Meðal
stofnenda félagsins voru þessir
Sigurður Jónsson, frændi og
fóstursonur Jóns Sigurðssonar,
siðar sýslumaður, Björn M. ól-
son siðar prófessor, Skafti
Jósefsson siðar ritstjóri
Norðlings og Austra, Björn
Jónsson siðar ritstjóri og
ráðherra og Steingrímur
Thorsteinsson skáld. Siðar
munu margir stúdentar, sem
komu til háskólans, hafa gengið
i félagið, t.d.. lndriði Einarsson
rithöfundur, Guðlaugur
Guðmundsson sýslumaður, Jón
Jónsson prófastur á Stafafelli,
Þorvaldur Thoroddsen og
eflaust margir fleiri. Félagið
var þó hvorki einskorðað við
stúdenta eina, né þá sem voru
langdvölum i Kaupmannahöfn.
Þeir Atgeirsmenn tóku i félagið
ýmsa aðra, sem þeir náðu til og
þótti slægur i. Þannig urðu þeir
félagsmenn Eirikur Magnússon
bókavörður i Cambridge,
Ásgeir Asgeirssonkaupmaður á
tsafirði, Hjálmar Jónssonkaup-
maður á önundarfirði, Tryggvi
Gunnarsson kaupstjóri
Gránufélagsins, Þoriákur O.
Johnsen kaupmaður, Pétur
Eggerz verslunarstjóri Félags-
versl. við Húnaflóa og Daniel
Thorlaciusverslunarstj. Norska
samlagsins i Stykkishólmi.
Eirikur Magnússon sótti þúsund
ára minningarhátið Hafur-
fjarðarorustu 1872 og i þeirri
ferð gekk hann i Atgeirinn.
Kaupmennirnir komu oft til
Kaupmannahafnar i verslunar-
erindum og þannig orðið félags-
menn. Jón Sigurðsson taldist
ekki félagi, en fylgdist gerla
með störfum þess og getur þess
oftlega i bréfum sinum. Arið
1873 taldi Atgeirinn 30 félaga.
Hvað gerðu þeir?
Aðalstarf Atgeirsins liggur i
allmörgum áróðurs- og deilu-
greinum i útlendum, aðallega
þýskum og norskum,blöðum frá
árunum 1872—73. Flestar voru
þær undir dulnefnum, þó ritar
Eirikur Magnússon greinaflokk
undir nafni i þýska blaðið
„Unsere Zeit” i Leipzig
(„Island und die Islander”.)
Greinum um tslandsmál mun
hafa verið auðvelt að koma i
þýsk blöð, vegna óvildar Dana
og Þjóðverja út af hertogadæm-
unum. 1 Þýskalandi átti tsland
lika hauk i horni, Konráð
Maurer. Hinsvegar var Dönum
fátt ver við en að þeir væru
klagaðir fyrir Þjóðverjum fyrir
tslandspólitik þeirra. „Mest
sviður þeim (c:Dönum) að við
skulum vera að fara i
Þjóðverja, svo láta stúdentar
hér á Garði á sér heyra. Þeim
hefur vist ekki litist á blikuna i
„Unsere Zeit” ”, segir Björn
Jónsson i bréfi til Eiriks
Magnússonar. Aðalvettvangur
Atgeirsmanna var þó norsku-
blöðin, „Dagbladet” i
Kristjaniu (Osló) og „Bergens
Tidende” i Bergen. 1 des. 1872
birtist i „Dagbladet” grein er
hegðun — og bjargast engu að
siður. Sagan er svo manneskjuleg
og huggunarrik, að hún nýtur
ekki aðeins mikilla vinsælda hjá
börnum heldur einnig hjá
fullorðnum.
Bettelheim bætir þvi við, að i
samskiptum úlfsins og Rauðhettu
megi greina ýmsa þætti sem
flokka má undir kynlifsfræðslu.
En allt fer þaö vel, eins og menn
vita: boðskapurinn er sá, að -
reyndar verði sú, sem hlýðir rödd
freistarans, að hljóta sina refs-
ingu, en hún bjargast samt og
getur haldið leiðar sinnar glöð og
ánægð.
Auðvelt val
Bettelheim segir sem svo: Það
væri gott ef enginn okkar þyrfti
að finna til ótta. En öll verðum við
fyrir þeirri reynslu, og litil börn i
rikum mæli. Ævintýrin skýra
barninu frá þvi, að það sé til leið
undan þessum ótta. Þvi skipta
þau börnin miklu máli — og þá
þær skelfingar og sú mannvonska
sem i þeim má finna. Hið illa i
sögunum, hinir skelfilegu
viðburðir draga mjög skýrt fram
boðskap sögunnar. Og hin skýra
greining á góðu og illu sem ein-
kennir ævintýrin gerir barninu
mjög auðvelt fyrir um að velja
hverjum það helst vildi likjast.
-------------
nefnist „Den danske Volds- ■'
politik i Island”, undirrituð |
„Hjörleifr”, en höfundur var ■
Eirikur Magnússon. Spunnust I
út af henni ritdeilur i norskum J
blöðum. Sigurður Jónsson var g
sá annar en Eirikur sem lét ■
mest til sin taka með rit- í
smiðarnar. Eftir hann er i |
„Dagbladet” grein er nefnist ■
„Den islandske Forfatnings- I
k a m p ”, undirrituð ■
„Grjótgardr” og kom hún út |
sérprentuð.
Til að mæta
slikum áföllum
En afleiðingarikust fyrir ■
Atgeirinn var þó grein eftir I
hann i dönsku blaöi, ■
„Hejmdal”, um Pétur biskup. ■
Pétur svarar i sama blaði. J
Sigurður svaraði aftur i ■
„Bergens Tidende” með grein I
sem nefndist: „I ere J
dyrekjöbte, vorder ikke |
Menneskens Trælle”. Var hún |
svo svæsin, að Pétur biskup ■
stefndi ritstjóra „Bergens I
Tidende”, Ölafi Lofthus, fyrir ■
meiðyrði, en hann neitaði aö |
segja til um höfundinn. Við eftir- ■
grennslankom þó fram skrifleg ■
yfirlýsing frá einhverjum G. B. •
Gislasyni i Reykjavik, um að ?
hann væri höfundur. Pétur |
biskup áleit játningu þessa fals- ■
aða, sem var, og birti i Þjóðólfi J
auglýsingu þar sem hann hét |
hverjum sem gæti sagt sér til ■
um höfundinn 50 rikisdölum. En I
það bar ekki árangur. Málið féll B
þvi á Lofthus og var hann |
dæmdur i 20 rd. sekt, auk '
málskostnaðar. Þessa upphæð •
urðu Atgeirsmenn að greiða, og I
voru við þvi búnir, höfðu þeir ■
safnað fé til þess haustið 1872. I
Lögðu þeir kaupmennirnir ■
Hjálmar Jónsson, Asgeir As- I
geirsson og Pétur Eggerz fram ”
10 rd. hver, en aðrir félagsmenn ■
2 rd. Eftir þetta var lagt 2 rd. ■
árgjald á félagsmenn til þess að JJ
mæta slikum áföllum framveg- 1
is.” ■ ■
.......-■- —.J