Þjóðviljinn - 05.03.1978, Blaðsíða 5

Sunnudagur 5. mars 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
af er/endum vetivangi
ólafur Hansson
prófessor, sem hefur
vafalaust stuðlað meira
en flestir menn aðrir að
þviaðmóta söguskoðun
islendinga á ofanverðri
20. öld, sagði einu sinnH
tima i Menntaskóla, að i
hvert sinn sem kuldinn i
Frakklandi kæmist nið-
ur fyrir ákveðið lág-
mark yrði bylting þar i
landi. Ef þessi gagn-
merka kenning hefur við
einhver rök að styðjast
má búast við miklum
tiðindum, þvi að siðustu
vikur hefur geisað þar
undarlega ástand, er rétt að rif ja
upp nokkur grundvallaratriði i
frönsku stjórnkerfi og kosninga-
fyrirkomulagi: þótt þau valdi
ekki þróuninni eru þau leikreglur,
sem sérhver flokksleiðtogi veröur
að beygja sig eftir —og stundum
þvinga þau hann til að taka upp
afstöðu sem ókunnugum kann að
þykja furðuleg.
Flækjur kerfisins.
Margir fræðimenn hafa bent á
aö I stjórnarskrá Frakklands sé
falin illvig mótsögn: þar er þing-
ræði, þvi að rikisstjórn verður að
hafa að baki sér þingmeirihluta,
en jafnframt forsetaveldi, þvi að
forsetinn er kosinn i almennum
kosningum og hefur mikið vald.
Engin ákvæði eru hins vegar til
um það hvernig unnt sé að leysa
þann vanda ef upp komi deilur
milli forseta og þingmeirihluta.
Þess vegna halda margir að þetta
stjórnarkerfi geti ekki virkað
Raymond Barre forsætisráöherra: reynir aö standa fyrir ofan flokkadrætti tu nægri.
Kosningar í F rakklandi
meiri fimbulvetur með
frosthörkum og fann-
kynngi en dæmi eru til
um langt skeið: á stór-
um svæðum liggur
umferð niðri að mestu,
vegir eru lokaðir og
jafnvel lestir komast
varla leiðar sinnar, raf-
magnslinur hafa rofnað
og sumsstaðar er skort-
ur á drykkjarvatni.
Ringulreið
Nú skyldu menn ætla að litil
hætta væri á upplausn i Frakk-
landi að svo stöddu, þvi að innan
skamms eiga að fara þar fram
þingkosningar, sem lengi hefur
verið beðið eftir, ogfá þá frakkar
tækifæri til að láta i ljós skoðun
sina á valdhöfum landsins og
steypa þeim úr stóli á mun frið-
samlegri hátt en eftir frostavet-
urna miklu 1789, 1830 og 1848 ef
þeim býður svo við að horfa. En
samt er málum svo komið að
fram tiðarhorfur e ru ruglingslegr i
en nokkru sinni fyrr, enginn sér
hvað við getur tekið, og sumir
velta þvi jafnvel fyrir sér hvort
unnt veröiað stjórna landinu eftir
20. mars: alla vega virðast tak-
markaðar horfur á þvi að þá verði
kosinn á þing starfhæfur meiri-
hluti.
Þessu hefði enginn trúað fyrir
aðeins rúmu hálfu ári: þá virtust
frakkar klofnir i tvær allstöðugar
fyUcingar, vinstri bandalagið og
stjórnarflokkana, og þótt nokkur
sundurþykkja væri þá meðal
hinna siðarnefndu, var ástandið
þannig að fæstir tóku það alvar-
lega. Greinilegt var að vinstri
flokkarnir höfðubyr i seglin, hver
skoðanakönnun benti til aukins
fylgis þeirra, og eins og Franfois
Mitterrand, leiðtogi franskra
sósialista, sagði þá háðslega um
andstæðinga sina: „menn rífast
ekki þegar sigur er i nánd, heldur
þegar gæfan hefur yfirgefið þá”.
Stuöningsmenn stjórnarflokk-
anna vildu gera sem minnst úr
sundurþykki þeirra, en aðrir
héldu að hún væri aðeins merki
um að þeir væru aö þvi komnir að
missa stjórnvölinn úr höndum
sér.
En siðan hafa gerst undarlegir
hlutir: Fyrst klofnuðu vinstri
flokkarnirmeð brauki og bramli i
september og hefur sá klofningur
aukist jafnt og þétt siðan, en
nokkru eftir það fór sundrung
stjórnarflokkanna að aukast
mjög. Nú eru frakkar klo&iir i
fjórahópa, og er ástandið jafnvel
orðið þannig, að illdeilurnar inn-
an vinstri eða hægri flokkanna
eru jafn grimmar og deilur
stjórnarflokka og stjórnarand-
stöðu. Ekki er aö furða, þótt þeir
sem reyna að fylgjast með þróun
mála i Frakklandi séu allruglaðir
og skilji illa hvað þessu valdi.
Áður en hægt er að gera nokkra
tilraun til að varpa ljósi á þetta
Marchais leiötogi kommúnista:
vilja vinstrisigur á eigin forsend-
um.
nema forsetinn sé jafnframt leið-
togi aðal flokks þingmeirihlutans.
Þingmenn eru kosnir með nokkuð
sérstökum hætti: öllu landinu er
skipt i einmenningskjördæmi og
kosið er i tveimur umferðum. Ef
einhver frambjóðandi fær hrein-
an meirihluta þegar i fyrstu
umferð telst hann kjörinn, en
annars er kosið aftur viku siðar
milli þeirra sem flest atkvæðin
fengu. Oft fá fleiri en tveir tilskil-
ið atkvæðamagn til aö fá rétt til
að vera aftur i kjöri, en þá gerist
það venjulega að einn þeirra eða
fleiri draga sig i hlé og hvetja
kjósendur sina til aö greiða
atkvæði með öðrum frambjóð-
anda á sama armi stjórnmál-
anna, sem er i betri aðstöðu til að
ná kjöri: miðfiokksmaður dregur
sig i hlé fyrir gaullista t.d., eða
kommúnisti fyrir sósialista (eða
öfugt). Eru Urslitin þá bæði kom-
in undir þvi hvernig atkvæði féllu
i fyrri umferð og þvi einnig hvort
kjósendur framb'jóðanda, sem
dregur sig i hlé fyrir öðrum,
fylgja fyrirmælum hans. Getur sú
staða, sem upp kemur i hverju
kjördæmi, verið ákaflega mis-
munandi. Aður var það t.d.
algengt að frambjóðendur vinstri
flokkanna fengu meiri hluta i
fyrri umferð en það atkvæða-
magn kom svo ekki allt til skila i
hinni seinni, og var þetta eitt
þeirra atriða, sem tryggðu lengi
vel yfirburði gaullista. Það getur
einnig breytt úrslitum ef fram-
bjóðandi neitar að draga sig i hlé
og kosið er milli þriggja manna i
seinni umferð.
Staða gaullista
Þetta fyrirkomulag skýrir
nokkuð vel klofning stjórnar-
flokkanna nú: hann er e.k. valda-
barátta innan þess arms eöa deil-
ur um það hver geti „virkjað”
kerfið ísina þágu. Það ástánd er
tiltölulega nýtt af nálinni. Allt
fram til 1974 var forseti landsins
jafnframt leiðtogi stærsta stjórn-
málaflokksins, og þótt gauilista-
flokkurinn þyrfti stuðning ann-
arra flokka eða flokksbrota voru
þeir svo smáir hver um sig að
þeir gátu sjaldan skákað veldi
hans i einmenningskjördæmun-
um. En þegar Giscard d’Estaing
var kjörinn forseti 1974, var svo
komið i fyrsta sinn að forsetinn
var ekki leiðtogi gaullista heldur
foringi litils flokks, sem hafði
sáralitið alþýðufylgi. Töldu þá
margir að til að geta stjórnað
landinu, yrði hann að reyna að
brjóta gaullistaflokkinn á bak aft-
ur og mynda sameiningarflokk
allra stuðningsmanna sinna og
þeirra sem gengju honum á hönd.
Sumir þeirra sem studdu Giscard
i kosningunum voru harðir and-
stæðingar gaullista og dreymdi
þá um að einangra harðasta
kjarna hins gamalgróna stjórnar-
flokks en fá stuðning hinna
flokksmannanna. Fyrst um sinn
kaus Giscard þó að stjórna meö
aðstoð Chiracs, sem var áhrifa-
maður innan gaullistaflokksins
og fékk þar fljótt töglin og hagld-
irnar. En eftir nokkurn tima sá
Chirac sér leik á borði: fyrst hann
var nú orðinn ótviræður leiötogi
stærsta flokksins vildi hann fá i
sinn hlut allt valdið, og virtist
hann stefna að þvi að bola
Giscard burt með einhverju móti.
Hann sagði af sér embætti
forsætisráðherra, lét það koma
skýrt i ljós að hann væri andvigur
ýmsum þeim atriðum i stefnu
Giscards sem skotið höfðu ihalds-
samari hluta kjósenda skelk i
bringu. Siðan endurskipulagöi
hann gaullistaflokkinn og hóf
mikla baráttu til að gera hann að
sem öflugastri fjöldahreyfingu.
Það hefur siðan komið æ betur i
ljós að þessi flokkur hefur mikinn
hljómgrunn i Frakklandi, og
styrkti Chirac mjög stöðu sina,
þegar honum tókst að ná kjöri
sem borgarstjóri Parisar og bola
burtu þeim frambjóðanda sem
Giscard studdi.
Átök i stjórnarliðinu
En á einu sviði hefur staða
Chiracs jafnan verið veik:
gaullistaflokkurinn hefur lengi
notið þess hve aðrir stjórnar-
flokkarnir eru smáir og vegna
kosningafyrirkomulagsins hefur
hann þvi haft allmiklu fleiri þing-
menn en raunverulegt atkvæða-
magn segir til um. Giscard og
ráðgjafarhansákváðuþviað láta
krók koma á móti bragði: þeir
reiknuðu dæmið þannig út að tæk-
ist þeim aö sameina i einn flokk
alla aðra stjórnarflokka og
flokksbroten gaullista, þannig að
i hverju kjördœmi væru ekki
nema tveir frambjóðendur fyrir
stjórnarflokkana, einn gaullisti
og einn „Giscard-sinni” væru
allgóðar horfur á þvi að hinn sið-
arnefndifengi fleiri atkvæði mjög
viða i fyrri umferð og næði kosn-
ingu (m.a. með atkvæðum
gaullista sjálfra) i hinni seinni.
Þannig tækist „Giscard-sinnum”
að ná „meirihluta innan meiri-
hlutans”.
Þeir sem stóðu að þessu ráða-
bralli fóru mjög kænlega af stað
til að espa ekki upp Chirac og
gaullistana, sem héldu áfram
herferð sinni með það fyrir aug-
um að tryggja yfirburði sins
flokks og tóku mjög óstinnt upp
alla sameiningarviðleitni ann-
arra stjórnarflokka: án þess að
láta uppskátt hvað fyrir þeim
vakti tilkynntu þeir smám saman
i janúar framboð eins frambjóð-
anda i hverju kjördæmi. Chirac
varð foxvondur, þegar hann sá að
hverju stefndi, og riftaði samn-
ingum um sameiginlegt framboð
stjórnarflokkanna i ýmsum kjör-
dæmum, en hann varð þó að láta
sér þetta lynda. Skömmu siðar
gengu „Giscard-sinnar” enn
lengra og tilkynntu að þessir
frambjóðendur myndu fá sér-
stakt flokksheiti og merki, en
slikt hafði Chirac talið hina
verstu goðgá: skyldu
„G-iscard-sinnar” kallast
„Bandalag til stuðnings við
franskt lýðræði” — en „Franskt
lýðræði” er nafn á bók sem
Giscard d’Estaing skrifaði fyrir
nokkru og vildi hafa að e.k.
stefnuskrá, svo flokksheitið er
tvirætt. Chirac reiddist i annað
sinn, en gat ekkert gert. Þannig
höfðu „Giscard-sinnar” náð
marki sinuað mestu, en eitt brást
þeim þó: gerthafði verið ráð fyrir
þvi að Raymond Barre, forsætis-
ráðherra, tæki að sér forystu hins
nýja sameiningarflokks, en hann
hafnaði þvi. Var greinilegt að
hann áleit nú að hann gæti farið
að leika sjálfstætt hlutverk: þvi
vildi hann vera fyrir ofan þennan
klofning hafinn, svo að hann gæti
att flokkunum saman og miðlað
málum til að tryggja sin eigin
völd. Ýmsir blaðamenn hélduþvi
fram aö Ciscard d’Estaing hefði
sárlega mislikað þessi afstaða
hans.
Eftir þetta hefur togstreita
stjórnarflokkanna stöðugt haldið
áfram og er nú algerlega tvisýnt
um það , hvor flokkurinn muni
hafa betur. Þótt augljóst sé að all-
ir aðilar á þessum armi stjórn-
málanna sitji á strák sinum til að
forðast að spilla fyrir stjórnar-
flokkunum i heild, er mikill urgur
i mönnum.
Sundrung vinstriafla
Þannig er ekki erfitt að skilja
hvað veldur deilum stjórnar-
flokkanna — en hið sama verður
ekki sagt um deilur sósialista og
kommúnista. Eining þeirra virt-
ist vera mjög sigurvænleg fyrir
báða flokkana og bentu allar
skoðanakannanir og kosningar
(t.d. bæjarstjórnarkosningarnar
i fyrra) til þess að fylgi þeirra
ykist jafnt og þétt. Allar horfur
voru á þvi að þeir myndu i sam-
einingu vinna mikinn sigur i þing-
kosningunum nú i mars. En svo
gerðist það i september að sam-
staða flokkanna rofr.aði skyndi-
lega og hefur sundrung þeirra
aukist jafnt og þétt siðan. Af or-
sökum þessara atburða fer tvenn-
um sögum: kommúnistar halda
þvi fram að sósialistar hafi
„sveigt til hægri” og fallið frá
„sameiginlegri stefnuskrá”
flokkanna — væntanlega i þvi
skyni að ganga til liðs við hægri
flqkkana — en sósialistar segja
hins vegar að i umræöunum um
endurskoðun „sameiginlegu
stefnuskrárinnar” (sem upphaf-
lega var gerð 1972) hafi kommún-
istar sifellt komið með nýjar og
nýjar kröfur og greinilega stefnt
að þvi að þessar umræður færu út
um þúfur. Sósialistar segjast
halda fast við kjarna „stefnu-
skrárinnar” (en hann er það eina
sem stendur nú, þar sem allar töl-
ur eru úreltar orðnar) og neita
þvi harðlega að þeir hafi á neinn
hátt sveigt til hægri.
Erfitt er að gera upp á milli
þessara sagna. Þó má benda á
nokkur atriði. Deilurnar um
lágmarkslaun virðast ekki veiga-
miklar: kommúnistar vildu að
þau yrðu hækkuð upp i 2400
franka, en sósialistar voru i
fyrstu tregir á að fallast á svo
mikla hækkun i einu af ótta við
verðbólguskriöu. Þeir gengu þó
að þvi eftir klofninginn i
september, og er það mál þvi úr
sögunni. Agreiningurinn um þjóð-
nýtingar er hins vegar miklu
alvarlegri, enda hafa kommún-
istar mjög sett hann á oddinn.
Samkvæmt frásögn þeirra vildu
sósialistar allt i einu draga i land
hvað þjóðnýtingar snerti: þeir
vildu að visu þjóðnýta þau stór-
fyrirtæki, sem eldri útgáfa
„stefnuskrárinnar” taldi upp —
en ekki „dótturfyrirtæki” þeirra.
Sýndi þetta, að sögn kommúnista,
hvernig sósialistar væru nú i hvi-
vetna farnir að taka málsstað
„kapitalistanna”. En sósialistar
segja allt aöra sögu af þessu
ágreiningsmáli: þeir segja að i
þessum áætlunum um þjóðnýt-
ingar hafi jafnan verið gert ráð
fyrir þvi að i hvert skipti sem
stórfyrirtæki væri þjóðnýtt, væru
um ieið þjóðnýttir þeir hlutar,
sem þau ættu i smærri fyrirtækj-
um, 10% i einu, 25% i öðru,
o.s.frv. Slikar þjóðnýtingar væru
fyllilega nægilegar til að ná þvi
valdi i efnahagsmálum, sem
stefnt væri að i „stefnuskránni”.
Kommúnistar hefðu hins vegar
viljað ganga enn lengra en hún og
þjóðnýta smáfyrirtæki i heild ef
þjóðnýtt stórfyrirtæki ættihluta i
þvi. Slfkt væri, að sögn sósialista,
allt of umfangsmikið verk bg
reyndar óviðráðandi, — enda
sýndu þjóðnýtingarnar sem de
Gaulle lét framkvæma 1945 (hin-
ar mestu sem gerðar hafa verið i
Frakklandi) aö óþarfi væri að
ganga svo langt.
Ekki er auðvelt að vega þessi
rök og meta fyrir mann, sem er\
jafn fáfróður um efnahagsmál og
höfundar þessara lína, og skal
það ekki reynt hér. Eina leiðin til
að átta sig á deilum vinstri flokk-
anna erþvi sú aö lita á áróðursað-
ferðir þeirra, og verður að segja
það strax að ekki vekur áróður
kommúnista traust á málstað
þeirra.
Ái óður kommúnista
Kommúnistar hafa þann
háttinn á að þeir endurtaka i
sifellu að „sósialistar hafi sveigt
til hægri” án þess þó að færa nein
itarleg rök fyrir máli sinu. I sjálfu
sér er mjög erfitt að sjá hvers
vegna sósialistar hefðu átt að
taka þessa „hægri sveiflu”:
flokkurinn var í hinni mestu nið-
urlægingu um 1970, en er nú
sennilega stærsti flokkur Frakk-
Framhald á 18. siðu