Þjóðviljinn - 05.03.1978, Blaðsíða 9

Sunnudagur 5. mars 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Ræða
Sigurðar A.
Magnússonar
á fundi til
eflingar
Málfrelsis-
sjóði
sunnudagínn
19. febrúar
Góðir samherjar!
Við erum hér saman komin i
þeim yfirlýsta og ótviræða til-
gangi að slá skjaldborg um mál-
frelsi i landinu með þvi að stuðla
að þvi að ekki verði fært að beita
hótunum um fangelsanir og fjár-
sektir til að þagga niður i ýmsum
þeim sem telja sig eiga stjórnar-
skrártryggðan rétt til að taka þátt
i almennri þjóðmálaumræðu með
þvi orðfæri, sem þeim þykir við
eiga hverju sinni. Verði haldið
áfram að skerða þann rétt eins og
dómstólar landsins hafa gert á
undanförnum misserum, er
vissulega meiri vá fyrir dyrum en
menn gera sér almennt ljóst i
fljótu bragði. Sú skerðing á tján-
ingarfrelsi, sem hér hefur átt sér
stað, er i reynd örlagarikt skref i
þá átt að skipta þjóðinni enn meir
en orðið er i yfirstétt og undirstétt
—■ annarsvegar forréttindastétt
sem óáreitt fær að flytja sinn boð-
skap með öllu þvi geðslega orð-
bragði sem hér hefur alla tið við-
gengist i umræðum stjórnmála-
manna og annarra opinberra
talsmanna stjórnmálaflokka:
hinsvegar sauðsvartan almúga
sem á að hafa gát á tungu sinni og
penna i hita baráttunnar af þvi
hann hefur ekkiöðlast þegnrétt i
upphöfnu samfélagi löggiltra
stjórnmálaþrasara.
Frá hverju má segja?
Ég skal ekki fara mörgum orð-
um um sjálfa undirskriftasöfnun
Varins lands, sem er orðin að við-
undri i nálægum löndum þar sem
til hennar hefur spurst. Ég hef
ekki látið undir höfuð leggjast að
segja frá henni og afleiðingum
hennar bæði i ræðu og riti jafnt
austan hafs sem vestan, þegar
mér hefur gefist tilefni til, og
hvarvetna hafa þær frásagnir
vakið furðu, svo ekki sé fastar að
orði kveðið. Eins og kunnugt er,
hefur þetta athæfi mitt vakið
mikinn úlfaþyt hér heima endrum
og eins, og kemur þar visast til sá
geðklofi sem ýmsir erlendir gest-
ir hafa þóst greina með islensku
þjóðinni. Annars vegar er klifað á
þvi að við tilheyrum hinum vest-
ræna heimi og eigum að taka sem
rikastan þátt i vestrænu og nor-
rænu samstarfi, en á sama tima
þykir það jaðra við landráð að
segja frá þvi erlendis sem hér
gerist. Þess hefur mjög gætt hjá
áhrifamiklum öflum á Islandi að
vilja ,,loka” landinu að hætti
sovéskra fyrirmynda sinna,
koma i veg fyrir eða hafa eftirlit
með flutningi frétta úr landi,
greinilega vegna þess að eitthvað
þurfti að fela. Slikur feluleikur er
löngu orðinn vonlaus með nú-
timatækni i fjölmiðlun og frétta-
flutningi, þó íurðu oft takist að
takmarka fréttaflutning af þvi
sem hér gerist. Hitt er vissulega
verðugt umhugsunarefni hvers-
vegna forsvarsmönnum og sam-
herjum Varins lands, einnig með-
al islenskra rithöfunda, er svo
umhugað um að sem fæst fréttist
um þessi makalausu mál á er-
lendum vettvangi.
Hetjur
Þegar þessi mál hafa verið
rædd af hlutlægni hér heima eða
erlendis, hefur það legið hverjum
heilskyggnum manni i augum
uppi, hver væri meginorsök þess
„glæsilega árangurs” sem for-
svarsmenn Varins lands töldu sig
geta státað af að lokinni undir-
skriftasöfnun. Orsökin var vitan-
lega fyrst og fremst óttinn.og þá
staðreynd skyldu menn hugleiða i
römmustu alvöru. Þegar undir-
skriftaiistar voru látnir ganga,
með æðstu yfirmönnum hvers
fyrirtækis, hverrar stofnunar,
hverrar deildar efst á blaði, niður
til undirmanna og almennra
starfsmanna, þurfti oft og einatt
meiri einurð, hugrekki eða sann-
færingarkraft til að ganga i ber-
högg við vinnuveitanda eða yfir-
boðara en við höfum kannski leyfi
til að heimta. Það er ekki öllum
gefið að leika hlutverk hetjunnar i
daglegu lifi, enda aöstæöur oft og
einatt þannig i okkar þjóðfélagi
að hetjuskapur getur orðið mönn-
um dýrkeyptur og haft ómældar
afleiðingar fyrir atvinnuöryggi
einstaklingsins og þá um leið af-
drif heilla fjölskyldna. Menn
hugsa sig eðlilega um tvisvar áð-
ur en þeir tefla i tvisýnu atvinnu
sinni og öryggi fjölskyldunnar
vegna einnar undirskriftar. Með
þessu er ég á engan hátt að af-
saka þá sem skrifuðu undir sið-
laust plagg Varins lands, heldur
einungis leitast við að skilja og
skilgreina félagslegar og sálræn-
ar orsakir þess, að hinir óprúttnu
aðstandendur söfnunarinnar
náðu þeim árangri sem raun ber
vitni.
Griski kvikmyndastjórinn
Pantelis Voulgaris, sem hér var á
dögunum, vék að þessu atriði i
viðtali við fréttamenn i sambandi
við alræmdar undirskriftir i
griskum fangabúðum, sem gátu
losað pólitiska fanga undan pynd-
ingum, áralangri fangavist og
jafnvel fyrirsjáanlegum dauð-
daga. Þeir áttu einfaldlega að
skrifa undir yfirlýsingu um að
þeir hefðu gengið af fyrri sann-
færingu og væru nú dyggir og
þjóðhollir þegnar þeirra sem með
völdin fóru. Margir fanganna létu
tilleiðast og firrtu sig þannig
pyndingum, ævilöngum örkuml-
um eða visum dauða. Aðrir léku
hlutverk hetjunnar og guldu fyrir
það ýmist með heilsu sinni eða
lifi. Það sem Voulgaris var mest i
mun að leiða fram, bæði i kvik-
mynd sinni og vibtölum við
fréttamenn, var sú rangsnúna og
ómannúölega afstaða griskra
kommúnista og ýmissa annarra
róttæklinga að fordæma þá menn,
sem höfðu kiknað fyrir valdinu,
og varpa þeim úti ystu myrkur.
Menn með slika afstöðu virðast
ekki gera sér grein fyrir ofurvaldi
óttans né skilja að margs ber að
gæta þegar felldir eru dómar og
gert upp á milli hetju og heiguls.
Voulgaris lagði áherslu á, að þeir
sem taldir voru hafa brugðist
væru eftir sem áður hluti þeirrar
fjöldahreyfingar sem bylta vildi
gerspilltu þjóðfélagskerfi og
koma á mannúðlegri stjórnar-
háttum, og það væri mönnum loks
að skiljast nú. Þessvegna hefðu
undirskriftir þeirra i rauninni
verið marklausar. Þeir mundu
halda áfram hinni linnulausu
baráttu, þegar hetjurnar væru
fallnar i valinn eða komnar á geð-
veikrahæli eða sjúkrahús fyrir
örkumla fólk. Eg vona að enginn
skilji orð min svo að ég sé að gera
litið úr hetjuskap þeirra sem ekki
létu bugast. Oðru nær. Ég dái þá
öllum öðrum fremur. En ég
itreka að við getum ekki öll verið
hetjur og eigum þvi að fara var-
lega i að fella áfellisdóma yfir
þeim sem ekki áttu þrek til að
standast erfiðar raunir.
Hliðstædur
Ég vik að þessu hér vegna þess,
að ég tel undirskriftasöfnun
Varins lands hliðstæða við grisku
undirskriftirnar, þó að visu hafi
verið beitt öðrum og miklu
mannúðlegri þvingunarráðstöf-
unum hérlendis. Af þeim sökum
tel ég undirskriftasöfnun Varins
lands gersamlega marklaust
framtak, sem i hæsta lagi gefur
einhverja visbendingu um al-
mennt siðgæðisþrek þjóðarinnar.
Mér er persónulega kunnugt um
nokkra einstaklinga sem bæði
skrifuðu undir landráðaplagg
Varins lands og mótmælaáskorun
gegn undirskriftasöfnuninni, og
þó mér hafi á sinum tima vissu-
lega sárnað slikur tviskinnungur,
þá fæ ég mig ekki til að fordæma
þessa einstaklinga nú, einfald-
lega vegna þess að ég þekki ekki
alla málavexti og veit ekki nema
óljóst undir hverskonar sálræn-
um og félagslegum þrýstingi þeir
voru, af hálfu aðstandenda Var-
ins lands.
Enda skiptir slik fordæming
ekki máli, að minu mati, heldur
hitt að hér var vopni óttans beitt á
lævislegan og þó furðu opinskáan
hátt til að þvinga fram niðurstöðu
sem er alröng samkvæmt öllum
viðteknum sjónarmiðum og regl-
um um skoðanakannanir og
undirskriftasafnanir.
Hitt kom vist fáum á óvart að
árangur hinnar vél smurðu og vel
fjármögnuðu herferðar steig að-
standendum hennar svo til höf-
uðsins að þeir þóttust eiga alls
kostar við alla sina skæðu and-
stæðinga, þó þessir sömu menn
hefðu staðfastlega neitað að
koma fram opinberlega á mann-
fundum eða i fjölmiðlum til að
ræða hina göfugu krossferð með-
an á henni stóð. Og þá varð vitan-
lega fyrst fyrir að gripa til þess
vopnsins sem best hafði dugað
þeim i fyrstu lotu, óttans. Menn
skyldu semsé i eitt skipti fyrir öll
hræddir frá þeirri biræfni að leyfa
sér að andmála eða gagnrýna að-
gerðir á borð við þær sem Varið
land hafði beitt sér fyrir. Þeir
töldu sig eiga bakhjarl i úreltri og
illa skilgreindri meiðyrðalöggjöf
og svo áttu þeir vitanlega fjölda
samreiðarmanna meðal þeirra
kerfisþræla sem sveitast blóðinu
nótt og dag við að varðveita og
viðhalda álandihérréttarkerfi og
hugsunarhætti sem heyrir til lið-
inni tið i nálægum siðmenntuð-
um löndum. Stórfelld fjárútlát og
fangelsanir skyldu framvegis
vera það Demóklesar-sverð sem
héngu yfir hausamótum hvers
þess einfeldnings eða oflátungs
sem dirfðistað nefna athafnir VL-
manna eða annarra viðlika póli-
tískra krossfara sinum réttu
nöfnum. Og meðreiðarsveinarnir
i dómstólunum hafa fæstir brugð-
ist skyldu sinni við kerfi og hug-
sjón rannsóknarréttarins á mið-
öldum.
Tviburasystkin
Við þekkjum það væntanlega
flest úr einkalifi okkar og einnig
mörg úr þjóðlifinu almennt, hvi-
likur ógnarskaðvaldur óttinn get-
ur verið, hvernig hann lamar ein-
staklinga og fjölskyldur, tærir
lifsþróttinn, eitrar heilbrigð sam-
skipti manna, elur á tortryggni,
undirlægjuhætti, tviskinnungi og
falsi. Þegar þetta skaðræðisafl
grípur um sig i heilu þjóðfélagi —
samanber McCarty-skeiðið i
Bandarikjunum — spillir það
eðlilegu mannlifi, grefur undan
helstu stoðum þjóðfélagsins og
leiðir einatt til þess að þögnin
verður örþrifaúrræði. Menn
hætta engu með þvi að þegja, þvi
enn sem komið er hefur reynst
torvelt að sakfella menn fyrir sin-
ar leyndustu hugsanir. Þegar svo
er komið fyrir þjóðfélagi, að
þögnin rlkir, er það vissulega
komið á glötunarbraut.
En vitanlega er það einmitt
þetta sem valdhafa og skósveina
þeirra i öllum löndum hefur alla
tið dreymt um, bæði i svefni og
vöku. Þau tviburasystkyn, Ótti og
Þögn, eru hjúin sem dyggilegast
þjóna ráðandi öflum, koma i veg
fyrir óæskilegar skoðanir og
óþægilega gagnrýni. Þau hagræða
sessunum i ruggustólum valda-
stéttanna, færa þeim morgun-
blöðin sin með öllum lofgerðar-
rollum leigupennanna, gæta þess
að ekkert raski ró þeirra viö kjöt-
katla, gjaldeyrissvik, sjálf-
skammtaðar kauphækkanir og
annað daglegt dútl, og halda vörð
við dyr spilavitanna meðan þess-
ar sömu stéttir gamna sér á
kvöldin við verðbólgurúlettuna.
Vaka siðan yfir þeim nætur langt
meðan þær sofa svefni réttlátra
með sætum draumum um órofa
og endalausa kyrrð eyðimerkur-
innar.
Norrænir rithöfundar
Þegar málsóknir Varins lands
voru reifaðar á ársfundi Norræna
rithöfundaráðsins i Noregi haust-
ið 1975 og allt ætlaði af göflunum
að ganga i Morgunblaðinu, einsog
mörgum er eflaust i fersku minni,
sömdu ráðsmenn ályktun, sem
var að visu stöðvuð af danska
fulltrúanum, ihaldsþingmanni
sem var i rauðlinusambandi við
Morgunblaðið og kom á fundinn á
siðustu stundu. Þó ályktunin væri
ekki birt opinberlega, þareð regl-
ur ráðsins mæla svo fyrir að alger
einhugur skuli rikja um hverja
ályktun sem frá þvi fer, þá langar
mig til að tilfæra hér nokkur orð
úr svari þvi sem hinir norrænu
rithöfundar, allir nema einn,
sömdu við simskeyti Varins lands
til fundarins:
„Með þessu svari viö simskeyti
ykkar viljum við einungis láta i
ljós undrun okkar yfir, að um-
ræddar greinar skuli hafa orðið
tilefni málshöfðunar vegna æru-
meiðinga, og leggja áherslu á að
við erum sérstaklega á verði
gagnvart hverskonar tilraunum
til að beita slikum málsóknum til
að stöðva umræðumöguleika póli-
tiskra andstæðinga. Við erum
þeirrar skoðunar, að öll lýðræðis-
leg pólitisk umræða biði tjón af
þvi að dómstólar séu beðnir um
að ákvarða mörk orðalags og tón-
tegundar. Hver dómsáfelling i
slikum málum dregur úr
skoðanaskiptum og eykur þögn-
ina”.
Einn sænsku fulltrúanna, Per
Olof Sundman, þingmaður Mið-
flokksins og meðlimur sænsku
akademiunnar, hafði þetta um
málið að segja i viðtali við
Morgunblaðið: •
„Eftir að hafa heyrt um mál-
efni Varins lands verð ég nú að
segja, að ég er steinhissa á þvi að
islenskir stjórnmálamenn skuli
vera svo tilfinningasamir og við-
kvæmir að þeir sjá sig knúða til
að leita til dómstóla i svona mál-
um. ... Ég lit á það sem ögrun við
tjáningarfrelsi að gera svona lag-
að að dómsmáli. Það hefur i för
með sér að fólk veigrar sér við að
setja fram skoðanir sinar og
hugsanir i heyranda hljóði”.
A fundi Norræna rithöfunda-
ráðsins hér i Reykjavik á liðnu
sumri lýstu fulltrúar allra rithöf-
undasamtaka á Norðurlöndum
yfir þvi, að hvert einstakt rithöf-
undasamband mundi veita fyrir-
huguðum Málfrelsisjóði á tslandi
allan þann siðferðilega og fjár-
hagslega stuðning sem i valdi
hvers og eins stæði. Þetta er
vissulega fagnaðarefni sem þessi
samkoma hefur fulla ástæðu til að
klappa lof i lófa jafnframt þvi
sem hún hlýtur að harma það
geðleysi islenskra rithöfunda og
blaðamanna að hafa hvorki dug
né þor til að taka eindregna og af-
dráttarlausa afstöðu til varnar
málfrelsi i landinu. Óttinn og
þögnin eru enn ráðandi ölf i sam-
tökum islenskra rithöfunda og
Framhald á 18. siðu