Þjóðviljinn - 05.03.1978, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 5. mars 1978
Inn 1 menningarumræ&u und-
anfarinna ára hefur stundum
fléttast umræða um barna-
menningu. Ekki vegna þess að
þeirsem um hana hafa rætt hafi
endilega talið nauðsynlegt að
aðskilja „menningarneyslu”
barna frá hinni almennu menn-
inganeyslu fullorðinna, heldur
miklu frekar vegna þess að
menn hafa þótst sjá greinilega
tilhneigingu til að gera menn-
ingarlif barna að einhverskonar
skoþstælingu á ýmsu þvi versta
og aumasta sem hinir fullorönu
eru bjóöa sér og öðrum upp á.
Annar þjóðflokkur?
Samfara þessu hefur þeirri
skoðun einnig verið haldiö nokk-
uð á lofti að börn séu einskonar
þjóðflokkur, sem hafi allt ann-
ars konar vitsmuna og tilfinn-
ingalif en hinir fullorðnu og þvi
skuli þaö sem þau sjá,-heyra og
lesa búið til og matreitt sam-
kvæmt sérstökum formúlum,
sem ekki gilda um aðrar mann-
legar verur. Jafnframt þvi sem
barnamenningin ber keim af lé-
legasta afþreyingarefni fullorð-
inna og þeim markaöslögmál-
um sem þar gilda, fylgir henni
tilhneiging til að vernda börn
fyrir ýmsum öörum hliöum af
tilveru og menningu hinna
fullorönu.
Ef til vill lýsir bréf i Veivak-
anda um daginn þessu viðhorfi
best, en þar var býsnast mikið
yfir mynd um kynvillu og þvi
haldið fram að ekki væri hægt
að horfa óhultur með börnunum
á „annað en auglýsingarnar i
sjónvarpinu”, þvi flest annað
„gerðist uppi i rúmi hjá fólki”.
, Þegar betur er að gáð munu
flestir sjá að fátt sjónvarpsefni
er eins innrætandi og sjónvarps-
auglýsingar, og fjarri þvi að
geta átt þátt i að þroska börn og
auka viðsýni þeirra og skilning,
eins og til dæmis myndin um
kynvillingin ætti að geta gert.
Þvi þótt kynfyrirmyndir barna
séu vissulega vandmeðfarnar
geta myndir sem fjalla af skiln-
ingi um kynferðismál átt sinn
þátt i að undirbúa börn undir
það sem fyrir þeim liggur i þeim
efnum. Ekki er hægt að segja
það sama um ömurlega sölu-
mennsku á kvenlikamanum t.d.
i sjónvarpsauglýsingum og kyn-
ferðislega dýrkun á óþroska
barni (sbr: dægurlagatextann
sem hljómar eitthvað á þessa
leið: „Ég kölluö er Anna, ég eft-
irsótt er, allir strákarnir I bæn-
um eru á eftir mér”. og „Ég
varnirnar mála og neglurnar
lakka, ég lit ekki á mig ellefu
ára vera neinn krakka”.) Þegar
slikt efni glymur stöðugt i eyr-
um barna er það þvi miður
miklu liklegra til að auka á
skilningsleysi og minnimáttar-
kennd en heiöarlegar tilraunir
til aö fjalla um kynferðismál.
Þvi engin angi nútimamenning-
ar á eins auðvelt með aö móta
mannshugann og afþreyingar-
list og auglýsingaskrum, sem
telur sig engan boðskap flytja.
Varanleiki áhrifa
Eaunar munu flestir, sem
fjallaðhafa um menningu barna
vera sammála um að áhrif frá
t.d. lélegum barnabókum séu
hverfandi, svo framarlega sem
þær sitja ekki einar um aö hafa
ofan af fyrir barninu. A sama
hátt hefur lélegt sjónvarpsefni
fyrir börn sennilega engin lang-
tima áhrif, ef barnið hefur
sæmilega andlega hvatningu
annarsstaðar og það hefur á
milli kost. á að sjá menningar-
legt og þroskandi efni I sjón-
varpinu.
Svipaða sögu má segja um
þau ógrynni af leikfangarusli
sem til landsins berast og oftast
ber keim af ömurlegustu hliöum
af menningarneyslu fullorð-
inna( sbr. hernaðarleikföng,
fáránlegir hreystikallar og
tiskudömur) sem hvergi reyna
á sköpunargáfu, samstarfs-
hæfni eða vitsmuni barna.
Vond hlutföll
Ef þetta drasl þyrfti að heyja
harða baráttu við raunveruleg
leikföng, góðar barnabækur,
kvikmyndir, leiksýningar og
gott sjónvarpsefni, — meö öðr-
um orðum ef til væri öflug og
fjölbreytt barnamenning, —
yrðu áhrif af öllu væntanlega
draslinu hverfandi. Þaö sem
mönnum finnst hins vegar ugg-
vænlegt er að þrátt fyrir aug-
Ijósa viöleitni biða I þjóðfélag-
inu til að skapa börnum menn-
ingu sem stenst sömu kröfur og
menning hinna fullorönu og
gegnir auk þess þeim uppeldis-
legu lágmarkskröfum sem gera
verður til barnaefnis ins,
þá veröa yfirburöir afþrey-
ingar og hasarmenningar
æ meiri. Það sem börn-
um er ætlað á sviði lista og
EN
EKKI
BARA
HASAR
OG
DRASL
Eftir
Þórunni
Siguróard.
leikara
leikfanga er oftast fyrst og
fremst sljóvgandi. Allt á að
gerast á sem stystum tima og
með sem mestum látum (sbr.
teiknimyndir) og leikföngin
geta grátið, pissað sungið, skot-
ið og hlegið, svo allt sem börnin
þurfa að gera er bara að sitja og
þegja.
Það sem gert er
1 löndum vestur Evrópu hafa
þó tvær listgreinar náð að
sporna verulega gegn hasar-
menningunni en það eru leikhús
og bókaútgáfa. Otgáfa góðra
barnabóka hefur stóraukist, en
Þau hafa breyst eitthvað upp á siðkastið iitlu skinnin
bókasafnsfræðingar á Norður-
löndum telja þó, að aðeins um
25% af barnabókum sem á
markaönum eru geti talist til
góðra barnabóka. Leikhúsin, og
þá ekki sist svokallaðir frjálsir
leikhópar, hafa viöa skapað at-
hyglisverðar leiksýningar fyrir
börn og innan leiklistarinnar
hefur^inna helst orðið vart við
öfluga viðleitni til að skapa
fjölbreytta barnamenningu, þar
sem unnið er eftir sömu lögmál-
um og við listsköpun hinna full-
orðnu, þar sem geröar eru kröf-
ur til innihalds ekki siður en
framsetningar.
Sjónvarpsstöövar hafa yfir-
leitt sérstakar deildir sem vinna
efni fyrir börn og unglinga, en
afurðirnar eru misgóðar.
Er þar fyrst og fremst um að
kenna skorti á fjármunum, þvi
gerð á góðu barnaefni i sjón-
varpi kostar yfirleitt nokkurt fé.
Raunar má kenna fjármuna-
skorti að nokkru leyti um að-
geröarleysi á ýmsum öðrum
sviðum barnamenningar, þvi
börnin ráöa sem kunnugt er
ekki sjálf yfir f jármunum og eru
þvi algerlega háö vilja hinna
fullorðnu i þessum efnum. Þó
margar undantekningar séu til,
er þó talið að allt of mikið af
barnaefni frá sjónvarps-
stöövum I Vestur —Evrópu
sé ekki liklegt til að
þroska vitsmuni, Imyndun-
arafl og tilfinningar barna,
heldur búi þau hægt og sigandi
undir að verða þögulir og að-
geröarlausir sjónvarpsglápend-
ur.
Hæpin skipting
í aldursflokka
Auk þess er sjónvarpsefni fyr-
ir börn gagnrýnt fyrir aö vera
einhverskonar eftirherma eftir
leikskólaleikjum, söng og föndri
smábarna, en þessar athafnir
eiga fyrst og fremst rétt á sér
þar sem börnin taka sjálf þátt i
þeim. Á sjónvarpsskermi verða
þær hálf hlægilegar og uppeldis-
legt eða menningarlegt gildi
þeirra næsta litið, auk þess sem
fólk yfir leikskóla aldrei litur
varla við sliku. Sjónvarpsefni
fyrir börn á að sjálfsögðu að
vera eins fjölbreytilegt og unnt
er, en leggja verður höfuð-
áherslu á innlent, unnið efni,
sem valið er og unnið á sama
hátt og þegar best tekst til fyrir
hina fullorönu. Slikt efni getur
höfðað til allra aldursflokka,
aðeins á mismunandi hátt, og
flestar tilraunir til að flokka
sjónvarpsefni niður eftir aldri
áhorfenda, hafa reynst haldlitl-
ar við nánari athugun. Meira að
segja hefur sjónvarpsefni, sem
telst mjög „fullorðinslegt”
reynst geysilega vinsælt hjá
börnum, og margir fullorðnir
halda mest upp á teiknimyndir
af öllu sem ber fyrir augun i
sjónvarpi.
Staða okkar
Erfitt er aö fjalla um stööu
barnamenningar á tslandi, þar
sem fáar rannsóknir hafa verið
geröar um þetta efni. óhætt er
þó að segja aö allt bendir til aö
við séum svipað á vegi stödd og
nágrannaþjóðirnar, þótt við-
leitni til að sporna gegn einhliða
afþreyingar og hasarmenningu
fyrir börn sé mun máttlausari
hér en viða erlendis. Má þar
kannski ekki sist kenna um
þeirri eyðu sem er i islensku
leikhúsi þegar kemur að
frjálsum leikhópum, en sem
kunnugt er hefur enn ekki tekist
aö fá rikisstyrk fyrir slika hópa.
Einmitt þess vegna er fram-
lag atvinnuleikhúsanna á þessu
sviði gifurlega þýöingarmikið,
og ættu sýningar fyrir börn að
vera skilyröi fyrir styrk til
atvinnuleikhúsa, að minnsta
kosti þegar aðrir hópar fá ekki
styrk til að halda þessari þýð-
ingarmiklu menningarstarf-
semi á lofti.
BÖRN ÞURFA MENNINGU