Þjóðviljinn - 19.04.1978, Blaðsíða 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 19. april 1978
Minningarorð:
Sigurður Jónasson
skógarvörður
Enn er skarð höggvið i fámenn-
an hóp þeirra, sem að skógrækt
starfa á tslandi. Sigurður Jónas-
son, skógarvörður i Varmahlið i
Skagafirði lést snögglega hinn 11.
þ.m. Lát hans kom eins og reiðar-
slag yfir alla, sem þekktu hann,
jafnt hans nánustu ástvini og okk-
ur samstarfsmenn hans, sem
höfum setið með honum á árleg-
um starfsmannafundi vikuna á
undan.
Sigurður hafði undanfarin ár
átt við vanheilsu að striða, en
fékk í fyrravetur nokkra bót
meina sinna eftir mikla skurðað-
gerð. Ég hefi grun um, að hann
hafi ekki hlift se'r nægilega s.l.
vor, þvi að i sumar sótti nokkuð i
sama farið. Og engum duldist, að
hann var ekki samur maður og
áður. Hins vegar óraði engan
okkar fyrir þvi, að hann ætti svo
skammt eftir.
Sigurður Jónasson varfæddur á
Bjarteyjarsandi á Hvalfjarðar-
strönd 29. janúar 1910. Þar ólst
hann upp. Haustið 1932 fór hann i
hinn nýstofnaða Reykholtsskóla
og var þar tvo vetur. Að lokinni
skólavist í Reykholti réðst hann
til utanfarar sumarið 1934. Með
honum fór annar ungur borgfirð-
ingur, Þorsteinn Jósepsson frá
Signýjarstöðum i Hálsasveit. Var
það uphaf vináttu, sem entist
meðan báðir lifðu. Þeir dvöldust
um veturinn hjá þýskum manni
að nafni Poulsen, sem hélt eins
konar skóla og hafði mikil áhrif á
þá ungu menn, er hjá honum
dvöldust. En fleiri islendingar
voru hjá þessum manni og varð
langvarandi vinátta þeirra ungu
manna af Fróni, er dvöldust hjá
Poulsen.
Sumarið eftir flökkuðu þeir
Sigurður og Þorsteinn suður um
Þýskaland og Sviss. Skýrir
Þorsteinn frá þvi i fyrstu bók
sinni „Ævintýri förusveins”.
Árið 1937 réðst Sigurður til
mæðiveikivarnanna, sem þá hétu
svo. Var hann þá á Kaldadal um
sumarið. Yfirmaður þeirrar
starfsemi var þá Hákon Bjana-
son, skógræktarstjóri. Þar með
hófst samstarf og vinátta þeirra,
sem entist til siðasta dags
Sigurðar.
Vorið 1938 er Sigurður ráðinn
varðstjóri mæðiveikivarnanna
við Héraðsvötn. Skagafjörður
varð nú heimasveit hans. Gat
hann sér strax i starfi sinu góðan
orðstir sem ferðagarpur og
vatnamaður, svo að vitnað sé til
þess, sem Agúst á Hofi getur um i
endurminningum sinum.
Árið 1940 gengu þau i hjóna-
band Sigurður ogeftirlifandi kona
hans, Sigrún Jóhannsdóttir frá
Úlfsstöðum i Blönduhlið, mikil
afbragðskona. Þau eignuðust
fjögur börn: Ingibjörgu, Jóhann,
Svanhildi og Sigurð.
Þau fluttust árið 1944 að
Varmahlið, þar sem þau reistu
sér hús, er þau nefndu Lauga-
brekku.
Árið á undan hafði sýslunefnd
Skagafjarðarsýslu boðið Skóg-
rækt rikisins land til skógræktar á
Reykjarhóli. Hygg ég á engan
haÚað, þótt sagt sé, að hin aldna
kempa, Siguröur Sigurðsson,
sýslumaður, hafi átt drýgstan
þátt i að þetta boð var sett fram,
en hann naut þar atfylgis manna
eins og Jóns alþingismanns á
Reynistað og fleiri.
Eftir komuna til Varmahliðar
mun Sigurður hafa byrjað að
starfa að skógræktarmálum i
Skagafirði. En hann hafði verið á
námskeiði i' skógrækt hjá Hákoni
Bjarnasyni i Reykjavikog Múla-
koti 1942—1943. Það er þó ekki
fyrren 1950, að hann er skipaður
skógarvörður i Skagafirði og
Húna vatnssýslum.
Starf Sigurðar Jónassonar að
skógrækt i þessum héruðum var
svo sannarlega brautryðjanda-
starf, þvi að þau máttu heita
skóglaus orðin. Það hefir þvi ekki
verið árennilegt að hefja slikt
starf þarna. Þar var ráðist i
garðinn, þar sem hann var hæst-
ur. En Sigurður fékk drjúgan
stuðning heimamanna, eins og
boð sýslune'fndar um Reykjarhól
inn er til vitnis um. Sýslunefnd
Skagafjarðarsýslu hefir alla tið
veitt skógræktarstarfinu i sýsl-
unni meiri siðferðilegan og
fjárhagslegan stuðning en nokkur
sýslunefnd i landinu. Eftir að
Sigurður Sigurðsson lét af starfi
sem sýslumaður, hefir eftir-
maður hans, Jóhann Salberg
Guðmundsson, fetað dyggilega i
fótspor forvera sins i þessu efni.
Stofnun græðisreits undir
Reykjarhóli var þýðingarmikið
skref á sinum tima til
framdráttarskógræktinni á þessu
svæði. Starfið við þennan reit var
gildasti þátturinn i starfi Sig-
urðar Jónassonar á sumrin. En
siðan fylgdi hann plöntunum sin-
um úr hlaði og skildi ekki við þær,
fyrr en þær voru komnar tryggi-
lega i jörðina i ýmsum reitum i
héraðinu. Ber þar hæst hina
myndarlegu skógræktargirðingu
á Hólum í Hjaltadal, sem er
sameign Hólaskóla og Skóg-
ræktarfélags Skagfirðinga. Mér
fannst á siðari árum þessi reitur
óskabarn nafna mins. Þrisvar
sinnum veittistmér sú ánægja að
skoða Hólareitinn i fylgdhans. Ég
man, hve mjög mér kom
árangurinn á óvart i fyrsta
skiptið, haustið 1969. En minnis-
stæðast verður mér, er ég fór með
honum i Hóla fyrir jólin siðustu til
þessaðaðstoða nafna minn við að
velja fyrstu jólatrén, sem felid
voru i þessum merkilega reit. Ég
hygg sú uppskerasem við fengum
þar með dyggri aðstoð Hóla-
sveina, hafi verið nafna minur
sérstakt gleðiefni, þvi hún tákn-
aði staðfestingu þess, að starf
hans i tvo áratugi hefði borið
óumdeildan árangur. Það var
stór stund fyrir hann að sjá Hóla-
sveina koma með allt að 3 1/2 m
há stafafurutré, aðeins 14 ára
gömul, ofan úr Raftahlið til þess
aðgleðja fólk i umdæmi hans um
jólin.
Þá veit ég, að nafni minn var
stoltur af þeim árangri, sem hann
hafði náð í ræktun sinni á
Reykjarhólnum við Varmahlíð,
þar sem skiiyrði virðast þó i fljótu
bragði öndverð. Ég veit sá reitur
á eftir að verða mikil prýði i
miðju hinu fagra héraði, sem
nafni minn helgaði krafta sina.
t starfi sinu við græðireitinn
átti hann við mikla erfiðleika að
etja, einkanlega framan af. En
með hyggindum sinum og elju
tókst honum að sigrast á þeim i
slikum mæli, að aðdáun vekur.
Sigurður var að eðlisfari
manna hógværastur og kurteis-
astur og bað aldrei um meira en
hiðallrabrýnasta—og varla það.
Með svo að segja tvær hendur
tómar. þ.e. tækjakost og útbúnað
i lágmarki, tóksthonum hin siðari
ár að láta litla græðireitinn sinn
skila svo mörgum plöntum sem
ekki hefði verið á hvers manns
færi viö slikar aðstæður. Það
verður lengi munað af starfs-
bræðrum hans. Hann fann af
gerhygli sinni aðferðir til þess að
mæta þeim vandamálum, sem
fylgja erfiðum aðstæðum. Þær
aðferðir dugðu til þess að koma
smáplöntunum yfir erfiðasta
hjaliann.
Sama var að segja um starf
hans við gróðursetningu í hina
ýmsu skógræktarreiti. Þar átti
hann lika við vandamál að striða.
En hann mætti þeim með hygg-
indum og sigraðist furðanlega á
þeim.
Þannig hefir Sigurður Jónasson _
i starfi sinu reist sér nokkra fagra
græna bautasteina, sem halda
munu á lofti minningu hans i
Skagafirði og einnig i Húnavatns-
sýslu.
Fyrir skógræktarstarfið i þess-
um sýslum, og ekki sfst skóg-
ræktarfélögin þar, er hið óvænta
fráfall nafna mins þungt áfall.
Með hinum tviþættu störfum
sinum i Skagafiröi, fyrst sem
varðstjóri og siðar skógarvörður,
ávann Sigurður Jónasson sér
mikið traust og vinsældir i hér-
aðinu. Hefi ég frétt, að sam-
héraðsmenn hans hafi orðið sem
þrumu lostnir, er þeir fréttu lát
hans.
Kynni okkar nafna mins eru
orðin nokkuð löng. Ég sá hann
fyrsti Osló eftir áramótin 1949 er
hann var á leið norður til Troms
ásamt Daniel félaga sinum á
Hreðavatni til þess að fá þjálfun i
skógræktarstörfum þar fram á
vorið undir leiðsögn Reidars
Bathens, þáverandi fylkisskóg-
ræktarstjóra i Troms.
Eftir að ég kom heim frá námi
1952 bar fundum okkar ekki oft
saman næstu árin. En smátt og
smátt urðu þau tækifæri fleiri, er
við hittumst. Var það ekki sist
gegnum sameiginlegan vin okk-
ar, Þorstein Jósepsson, blaða-
mann og ljósmyndara, er ég
komst i kynni við skömmu eftir
heimkomuna. Hjá honum
hittumst við nafni liklega oftar
um skeið en á vettvangi starfs
okkar, sem var sitt i hvorum
landsfjórðungi.
Þá sjaldan leið okkar lá um
Varmahlið, var okkur ætið tekið
opnum örmum á heimili þeirra
nafna og Sigrúnar, og eigum frá
margri viðdvöl þar ógleymanleg-
ar minningar.
Við þessi auknu kynni komst ég
að fleiri hliðum á nafna smátt og
smátt. M.a. mikilli kimnigáfu og
geysilegri þekkingu hans og ást á
skáldskap. En hann hafði á hrað-
bergi kynstur af visum og kvæð-
um. Og sjálfur var hann hag-
mæltur i besta lagi, þótt hann
flikaðiþviekki mikið. Til þessvar
hann of hlédrægur.
Hann var gerhugull maður með
afbrigðum og ráðhollur, sem
kunni að draga ályktanir af þvi,
sem hann sá og heyrði, og bjó
þannig yfir dýrmætri lifsreynslu,
sem hann gat miðlað yngri sam-
ferðamönnum af. Naut ég þess
iðulega og á honum ævilangt
þakkir að gjalda.
Eg sendi eftirlifandi konu hans,
Sigrúnu, börnum þeirra, tengda-
börnum og barnabörnum kveðjur
og þakkir fyrir dyggilega unnin
störf Sigurðar frá stofnun þeirri,
er hann starfaði við.
Ykkur öllum sendi ég inni-
legustu samúðarkveðjur okkar
Guðrúnar og barna okkar.
Sigurður Blöndal.
Ekki óraði mig fyrir þvi þegar
ég kvaddi Sigurð Jónasson i úti-
dyrum ibúðar hans fyrir fáum
vikum að þá fyndi ég i siðasta
sinn hið þétta, trausta, hlýja
handtak hans. ,,Þú litur svo bráð-
lega inn aftur, góði”, kallaði hann
siðan á eftir mér um leið og ég
gekk út á götuna. Og svo sannar-
lega unnti ég sjálfum mér þeirrar
sálubótar að „lita bráðlega inn
aftur”, til þess að eiga stund með
Sigurði, eins og svo oft áður. En
þeir samfundir drógust af ýmsum
ástæðum og nú hefur klukkan
glumið þessum vini minum.
Sigurður Jónasson var
Borgfirðingur aö uppruna.
Uppvaxtar- og æskuár hans eru
mér ekki kunn en ungur að aldri
hleypti hann heimdraganum og
dvaldist um hrið i Þýskalandi og
Sviss, ásamt Þorsteini rithöfundi
Jósepssyni. Voru þeir alúðarvinir
og raunar óaðskiljanlegir félagar
upp frá þvi þótt löngum dveldust
sinn á hvoru landshorni.
Þótt Sigurður væri Borg-
firðingur höguðu atvikin þvi svo,
að meiri hluta sinna manndóms-
ára átti hann heima i Skagafirði.
Þegar sauðfjárveikipestirnar
tóku að herja á Norðurland á
fjórða áratugnum, var gripið þar
til viðtækra varnaraðgerða, svo
sem annarsstaðar gerðist.
Girðingar voru settar upp með-
fram Blöndu og Héraðsvötnum,
frá jöklum og allt i sjó fram og
girt var yfir Vatnsskarö.
Varðmenn voru settir með
girðingunum, til þess að fylgjast
með ástandi þeirra og stugga frá
þeim þvi sauðfé, sem að þeim
leitaði. Verðir voru og við
brýrnar á vatnsföllunum. Þurfti,
sem nærri má geta ærin hóp
manna til þess að annast þessa
vörslu á ári hverju.
Yfir þessar liðssveitir settu nú
forráðamenn sauðfjárveikivarna
Borgfirðinginn Sigurð Jónasson.
Það kom brátt i ljós, að ekki hafði
þeim visu mönnum fatast valið á
„varðstjóranum”, en svo var
Sigurður brátt nefndur i Skaga-
firði. I munni Skagfirðinga bar
hann það nafn raunar alla tíð,
þótt hin siðari árin væri varð-
stjórinn orðið algert aukastarf,
miðað við það, sem áður var.
Þessi varnarmál voru oft
viðkvæm og vandmeðfarin og þvi
fór fjarri, að alltaf væri auðvelt
að greiða úr þeim flækjum, sem
þar vildu myndast. En með lipurð
sinni og sanngirni, rósemi og
festu, tókst Sigurði það alltaf
giftusamlega. Hann þurfti aldrei
að höggva á neinn hnút, hann
leysti þá ávallt og jafnan með
þeim hætti, að allir sáu og
viðurkenndu að rétt var að unnið
og á þann veg, sem öllum gegndi
best.
Dugnaður hans og árvekni við
varðgæslustörfin var með fá-
dæmum. Hann heimsótti bændur
vitt og breitt um þau héruð, sem
þarna áttu hlut að máli. Sótti
jöfnum höndum til þeirra ráð og
ráðlagði sjálfur, varð allsstaðar
aufúsugestur og allsstaðar heim-
ilisvinur, þar sem hann kom.
Hann var á sifelldu ferðalagi milli
varðstöðvanna, allt utan frá sjó
og upp að jöklum. Varðmennirnir
dáðu hann, bæði sem húsbónda og
félaga og jafnan þegar Sigurð bar
að garði, var slegið upp veislu i
tjöldunum. Allar þessar feröir fór
hann á hestum og mátti segja, að
hann færi varla af hestbaki frá
vori og fram á haust. Hann átti á
þessum árum afburða duglega
ferðahesta, sem flest mátti bjóða.
Vatnsföllin reið hans næstum
hvar, sem að þeim var komið og
þótti sumum þá stundum djarft
teflt. En Sigurður treysti á þrek
og fótfimi hesta sinna og honum
brást hvorugt. Hann komst alltaf
af leiðar sinnar.
Þegar Sigurði tókst að bera af
mæðiveikinni og umsvif minnk-
uðu við varðgæsluna, þótt enn i
dag séu þau nokkur, man ég að
ýmsir heima i Skagafirði höfðu
orð á þvi, að nú mætti búast við að
þeiryrðu að sjá af Sigurði og var
auðfundið að öllum þótti miöur sá
missir. Raunin varð þó önnur,
sem betur fór, enda hygg ég að
Sigurði hefði verið óljúft að flytj-
ast burtu, svo samgróinn var
hann orðinn Skagafjarðarhéraði
og mannlífinu þar.
Sigurður réðist til starfa hjá
Skógrækt rikisins árið 1944, að ég
hygg, og 1950 er hann orðinn
skógarvörður á Norðurlandi
vestra, ...skógarvörður i skóg-
lausasta hluta landsins”, eins og
hann komst sjálfur að orði i við-
tali, sem undirritaður átti við
hann um jólaleytið i vetur. Og enn
kom i ljós, sem vænta mátti, að
æSSSsSSfflMfív&'1'* ■*■» tumi
réttur maður var á réttum stað. Á
nýjum vettvangi vann Sigurður af
sömu alúð, dugnaði og ósérplægni
og hann hafði gert i hinni þýð-
ingarmiklu varnarbaráttu gegn
sauðf járpestunum.
Ahugi á skógrækt var ekki al-
mennur i þessum héruðum um
það leyti, sem Sigurður tók aö sér
að sinna þar þeim málum. En
með yfirlætislausri eljusemi
sinni, hófsamlegri en sannfær-
andi málafylgju og siðast en ekki
sist störfum sinum tókst honum
að gjörbreyta þeim hugsunar-
hætti. Hann sýndi trú sina með
verkunum.
Ég veit, að Sigurður hefði
gjarnan viljað sinna skógræktar-
málum enn um sinn. En hann lifði
það, að sjá mikinn árangur verka
sinna. Sú braut, sem hann ruddi,
er auðfarin þeim, sem á eftir
koma.
Sigurði þótti ákaflega vænt um
plöntuuppeldisstöðina i Varma-
hlið og annaðist hana af mikilli
kostgæfni. Það hygg ég þó að
hánn hafi talið það sinn höfuðsig-
ur á þessum vettvangi þegar
hann, fyrir atbeina Kristjáns
heitins Karlssonar, þáverandi
skólastjóra á Hólum i Hjaltadal
fékk til umráöa handa Skóg-
ræktarfélagi Skagfirðinga, 80 ha
landssvæði á Hólum. A hverju
vori safnaði Sigurður saman tug-
um manna til þess að planta i
þennan reit. Og ég held, að honum
hafi aldrei orðið liðs vant þvi öll-
um þótti gott að hlýða kalli Sig-
urðar. A Hólum er nú þegar búið
að planta i 50 ha.og mörg trén orð-
in hin vaxtalegustu.
Sigurður Jónasson var um
flesta hluti óvenjulega vel gerður
maður. Hann var búinn miklu
likamlegu þreki, sem kom sér
vel á löngum og ströngum ferða-
lögum, þar sem nóttin var ósjald-
an lögð við daginn. Hann var and-
legur atgerfismaður, fjölgefinn
og margfróður. Skólaganga hans
var skömm, eins og flestra al-
þýðupilta af hans kynslóð, en
þrátt fyrir mikið annriki las hann
ógrynnin öll bæði á islensku og
erlendum málum og jók þannig
við þekkingu sina, enda virtist
hann allsstaðar vera heima.
Hann var falslaus unnandi fag-
urra bókmennta, einkum ljóða og
visna og frábær smekkmaður á
þvi sviði. Tilfinning hans fyrir is-
lensku máli var óbrigðul og I þau
skipti ein sá ég hann bregða skapi
er honum fannst málinu misboðið
i ræðu eða riti. Engum manni hef
ég kynnst, sem var slikur ótæm-
andi hafsjór ferskeytlna hvaðan-
æva af landinu. Það var engu lik-
ara en snjallar visur leituðu hann
uppi, enda átti vel gerð visa þar
sannarlega vini að mæta. Sjálfur
var hann ágætlega hagorður - en
flikaði þvi litt. Eftir þvi gulli
þurfti ævinlega að grafa og þótt
sá gröftur væri ætið erfiður borg-
aði hann sig ávallt. Sigurður var
skapfestumaður mikill en þó
óvenjulega tilfinningarikur og
næmgeðja, fingerður fagurkeri,
kunni manna best að njóta glaðra
og góðra stunda þegar tækifæri
gafst til þess að velta af sér
reiðingnum en þó alvörumaður
undir niðri. Marga ánægjustund-
ina er ég búinn að eiga i eldhúsinu
i Laugarbrekku hjá þeim Sigurði
og Sigrúnu og svo mun um fjöl-
marga fleiri, þvi gestagangur var
þar jafnan mikill og greiðasemi
eftir þvi. Af fundi Sigurðar fór
hver maður alltaf auðugri en
hann kom. Hann var þeirrar
gerðar að maður mat hann þvi
meir sem kynni urðu nánari.
Eftirlifandi kona Sigurðar er
Sigrún Jóhannsdóttir frá Úlfs-
stöðum i Blönduhlið og eru börn
þeirra fjögur. Sigrún er mikil
mannkostakona og börn þeirra öll
sverja sig i ættir. Ég vil votta
þeim og venslamönnum Sigurðar
Qllum innilegustu samúð mina við
fráfall hans.
Þessar linur áttu aldrei að vera
eiginleg eftirmæli, aðeins þakkar-
og kveðjuorð til góðs vinar og
ógleymanlegs félaga nú við leiða-
skil. Þeim fækkar smátt og
smátt, Skagfirðingunum og öðr-
um, sem þekktu Sigurð i Laugar-
brekku aö verulegu ráði. Menn-
irnir lifa i verkum sinum, mis-
jafnlega lengi þó.
En þegar komandi kynslóðir
lita grænan skóginn i hliðinni ofan
við Hólastað mega þær minnast
Borgfirðingsins, sem ungur að
árum fluttist til Skagafjarðar og
festi þar rætur likt og trjáplönt-
urnar, sem hann bólfesti.
Magnús H. Gislason