Þjóðviljinn - 03.12.1978, Blaðsíða 5

Sunnudagur 3. desember 1978 WÓÐVILJINN — SIÐA 5
Ingibjö rg
Haralds
dóttir
skrifar um
kvikmyndir
Or myndinni Camoufiage (Dulbúningur) sem Zanussi geröi næst á undan Gorminum, og sýnd veröur i
Fjalakettinum i mars n.k.
Pólskur Bergman?
Nýjasta kvikmynd
Pólverjans Krzysztof
Zanussi, ,,Gormurinn”
(Spiral) er mánudags-
mynd i Háskólabiói um
þessar mundir. Það er
vissulega fagnaðarefni
að fá myndir frægra
leikstjóra svo fljótt
hingað, ekki sist þegar
um er að ræða leikst jóra
sem starfa utan við
„okkar” engilsaxneska
menningarheim. Ég
vildi bara óska að nýj-
asta myndin hans Wajda
fylgdi i kjölfarið.
Zanussi er yfirleitt talinn upp
næstur á eftir Wajda þegar rætt
er um pólska k vikmyndastjóra nti
á dögum — og stundum eru ekki
fleiri haföir meB I þeirri upptaln-
ingu. OBru visi mér áBur brá —
eitt sinn voru pólskar kvikmyndir
hátt skrifaBar og taldar alltaB þvi
eins merkilegar og þær tékk-
nesku. SiBan eru liBin a.m.k. 10
ár, og nú er talaB um öldudal i
kvikmyndalist þessara landa.
Samt eru framleiddar u.þ.b.
þrjátiu kvikmyndir á ári I Pól-
landi. Gagnrýnendur tala aBal-
lega um tvær stefnur, sem ráB-
andi séu: annarsvegar eru menn
eins og Wajda, Zanussi ofl., sem
láta vandamál samtimans til sln
taka og eru á ýmsan máta gagn-
rýnir á þjóBfélagiö. Hinsvegar
eru þeir sem gera myndir um
fjarlægan raunveruleika, aBal-
lega fortfBina, og margir þeirra
erusvo miklir þjóöernissinnar aö
jaörar viö þjóöarrembu. Wajda
hefur aö visu gert kvikmynir um
pólska fortíö, en á síöari árum
hefur hann einbeitt sér aB nútiB-
inni. Nýjastamyndhansheitir An
deyfingar (Bez znieczulenia) og
fjallar á yfirboröinu um hjóna-
bandsvandamál fréttamanns
nokkurs. Wajda hefurekki fengist
til aö gefa aörar yfirlýsingar um
þessa mynd en þá, aB þetta sé
„venjuleg ástarsaga”, en gagn-
rýnendur lesa lit úr henni ýmis-
legt merkilegt um þjóöfélagiö og
afstööu Wajda sjálfs.
Vísindi og list
En þessigrein átti ekki aö fjalla
um Wajda, heldur Zanussi. Þvi
miBur sá ég ekki myndina Fjöi-
skyldulif, sem sýnd var hér á
kvikmyndahátiöinni s.l. febrúar.
Gormurinn er fyrsta mynd
Zanussis sem ég sé. Mér er þaö
mjög fjarri skapi aö dæma allt
sköpunarverk þessa fræga leik-
stjóra út frá þessari einu mynd —
ekki sist vegna þess aö mér skilst
aBhúnsé langtfrá þviaöverahá-
punkturinn á ferli hans.
Krzysztof Zanussi fæddist i
Varsjá áriB 1939. A háskólaáhim
sinum virBist hann hafa sveiflast
á milli visinda og lista þar til
hann loksins ákvaB aB taka kvik-
myndalistina framyfir eölisfræö-
ina. Ariö 1960 innritaöist hann i
kvikmyndaskólann I Lodz, og
lauk námi þaöan sex árum siöar
(var m.a. skólabróBir Þrándar
Thoroddsen þar). Prófmyndin
hans hét Dauöi dreifbýlismanns
(Smierc prowincjala) og segja
fróöir menn aö I henni megi þegar
greina öllhelstu einkennin á lista-
ferli Zanussis.
VisindanámiB hefur skiliö eftir
djúp spor i iistrænni vitund hans.
Allar myndir hans fjalla á einn
eöa annan hátt um visindi —en ef
til vill þó meira um siöferöileg
vandamál visindamanna en vis-
indin sjálf. Annar fastur liöur i
myndum hans viröist vera dauö-
inn. Zanussi hefur sagt aB menn
geti ekki lært aB meta lifiö nema
þeir hafi einnig lært aö meta
dauöann.
Kvikmynd um dauða
„Gormurinn” er kvikmynd um
dauöann. 1 henni segir frá manni
sem haldinn er ólæknandi sjúk-
dómi, og fylgst meö þvi hvernig
hann deyr. Þetta er maöur á
besta aldri, maöur sem var
staddur á blómaskeiöi lifsins, á
hápunkti starfsferils sins, þegar
hann veiktist. Hann sættir sig
ekki viö tilhugsunina um dauB-
ann. 1 myndinni sjáum viö hin
ýmsu stig sjúkdómsins: fyrst er
sjúklingurinn æstur og mótþróa-
gjarn, ræBst á menn meö ofstopa,
stundum aö ósekju. Siöan tekur
örvæntinghans á sig aörar mynd-
ir, hann leggst I þunglyndi og inn-
hverfa beiskju. Allan timann er
hann gjörsamlega ófær urri aö
komast I samband viö aörar
menneskjur. Einsemd hans er
svo hrikaleg aö manni veröur
ósjálfrátt hugsaö til existensial-
istanna og kenningar þeirra um
aö maöurinn sé alltaf einn.
Aö lokum stekkur maBurinn út
um glugga og fyrirfer sér. ABur
haföi hann gert tilraunir til þess,
en þær misheppnast. Þaö
slöasta sem viö sjáum til manns-
ins er aö hann gengur berfættur
og á náttfötum einum klæöa yfir
snæviþakta sléttu, I átt til fjalla,
og hverfur þar. 1 upphafi mynd-
arinnar höföu þessi sömu fjöll
gegnt mikilvægu hlutverki. Maö-
urinn hafBi reynt aö veröa þar úti,
en leitarflokkur haföi fundiö hann
og bjargaö honum meö ærinni
fyrirhöfn og tilkostnaöi.
Aðrar persónur
1 leitarflokknum var kona, sem
fékk mikinn áhuga á þessum
dauÐadæmda manni. Ahugi henn-
ar skýrist ef til vill einna helst
meö þvi aö hún er listmálari.
Kannski er hún — á sama hátt og
kvikmyndastjórinn — aö kynna
sér fyrirbæriö dauöann. Meö-
aumkun og þessi fræga „kven-
lega fórnarlynd” eru einnig íneö i
spilinu. En þrátt fyrir heimsókn-
ir, samtöl og tilraunir til ýmis-
konar tjáskipta tekst henni ekki
aB brjóta niBur einsemdarmúrinn
sem maöurinn hefur hlaöiB utan-
um sig.
Fleira fólk kemur til sögu:
læknirinn — sem er fulltrúi vis-
indanna, og útskýrir sjúkdóminn
á þeirriforsendu (honum er stillt
upp sem andstæöu listakonunnar,
sem heldur aö kannski sé eitthvaö
fleira til í þessu — t.d. trúar-
brögB) og háttsettur embættis-
maöur, sem sjúklingurinn ræöst á
i upphafi myndar, en sem stjórn-
ar siöan leitarflokknum og heim-
sækir sjúklinginn á spitalann, þar
sem þeir ræöa saman um tilgang
lifsins og afstööu til dauöans.
Aörar persónur eru ekki eins þýö-
ingarmiklar.
Áhrifin
Mér þótti þessi mynd hafa svip-
uö áhrif á mig og sumar myndir
Ingmars Bergmans. Ég get
ómögulega neitaö þvi aö þetta sé
vel gert, jafnvel óaöfinnanlega,
bæöi frá myndrænu og leikrænu
sjónarmiöi.Hinsvegarer égmjög
andvig kvikmyndum þar sem
engan ljósan punkt er aö finna.
Og mér finnst vægast sagt óhugn-
anlegt aö mynd eins og Gormur-
inn skuli koma frá landi sem
kennir sig viB sósialisma. Ég get
ómögulega viöurkennt listaverk
— jaftivel þóttþaö væriennmeira
listaverk en Gormurinn — sem
segir ekkertnema þetta: dauöinn
er hræöilegur og óumflýjanlegur.
Ef Zanussi hefur ætlaö aB segja
eitthvaB annaö eöa meira, hefur
þaö fariö framhjá mér. Og mér
virtist ég ekki vera ein um þessa
skoBun þegar ég leit yfir hnipinn
áhorfendaskarann i Háskólabiói
aö sýningu lokinni.
Síðustu
sýningar
á Valmú-
anum
Senn líöur aö iokum fyrsta
misseris leikárs Leikfélags
Heykjavlkur, sem hófst um
miöjan september s.l. Jólaleyfi
hefst eftir aöra helgi desember og
liggja sýningar niöri þar til milli
jóla og nýárs. Æfingar munu
standa sem næst allan desember-
mánuö á næsta verkefni L.R.
„Geggjuöu konunni I Parls”, sem
frumsýnt veröur i janúar.
Þær sýningar, sem nú eru á
fjölunum hjá L.R. eru „Lífs-
háski”, æsispennandi sakamála-
ieikrit, sem frumsýnt var fyrir
skömmu, og tvö islensk verk,
„Skáld-Rósa” eftir Birgi Sigurös-
son, sem sýnd hefur veriö 71 sinni
siBan í desember 1977, og
örfáar sýningar eru eftir af Valmúinn springur út á nóttunni eftir Jón-
as Arnason. Myndin sýnir Sigurö Karlsson, Harald G. Haraldsson og
Margréti Helgu Jóhannsdóttur I hlutverkum ráöherrans, sjónvarps-
manns og frk. Efemiu Betúelsens.
„Valmúinn springur út á nótt-
unni” eftir Jónas Arnason, en 25.
sýning á þvi verki er i kvöld
sur>"udaginn 3. desember. I
Austurbæjarbiói sýnir L.R. hinn
bráöskemmtilega gamanleik
„Rúmrusk” 011 þessi leikrit
verBa tekin upp aftur eftir jóla-
hié, en sýningum á „Vaimúan-
u n” fer nú fækkandi og eru aö-
eins örfáar sýningar eftir.
Sýningar á fyrsta misseri
leikársins veröa 80, þremur fleiri
en voru fram aö jólahléi s.l.
leikárs. Aösókn hefur aukist um
rúm 9%.
FLATEYJAR -FREYR
LJÓÐFÓRNIR
FLATEYJAR
FREYR
Eftir Guðberg Bergsson
I bókinni eru 32 ljóð sem
beint er til Freyslikneskis
Jóns Gunnars Arnasonar i
Flatey á Breiðafirði. Þetta
er ismeygilegur og forvitni-
legur skáldskapur og vinnur
mjög á við nánari kynni.
Skáldið ljóðar á guðinn hug-
leiðingum um hin margvis-
legustu efni, forna heims-
mynd og nýja, málfræði og
hagfræði, list, mannlif,
þjóðfélag.
Verð kr. 4.080.-
Félagsverö kr. 3.470.-
Mál og menning