Þjóðviljinn - 03.12.1978, Blaðsíða 12

12 StÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 3. desember 1978
Kristallinn
— Hefurðu heyrt þessa gátu? Gunnar kímir með
geithafurskegginu og horfir glettnum augum bak við
gleraugun á blaöamann, sem lætur fallast niður í
sófann í vinnustofu hins áttræða rithöfundar. Á
boðstólum: kaffi, kökur ýmislegar og vindlar. Gunnar
fer með gátuna.
Teikning og texti: Ingólfur Margeirsson
Hver er sá einfættur
er úti stendur,
halur hærugrár,
og allt veit en minnisvant
og mælir ekkert?
Blaöamaöur hefur hvorki
heyrt gátuna né getur ráöiö
hana.
— Þetta er simastaurinn,
segir Gunnar, en ég vil nú
heldur heimfæra svariö upp á
blaöamenn. Þiö eruö nefnilega
aö vissu leyti nytsamir menn,
en einnig stórhættulegir. Hleriö
allt og vitiö mikiö á yfirboröinu,
oft minnisvant og mæliö ekkert.
Þetta er þokkaleg byrjun,
hugsar blaöamaöur og þiggur
vindil.
— Ö —
En enginn þarf aö óttast nær-
veru Gunnars M. Magnúss.
Hann er fróöur, skemmtilegur
og þægilegur i umgengni. Vegg-
ir vinnustofu hans eru þaktir
bókum og myndum og meöal
atkvæöum. Ariö eftir bauö ég
mig fram á móti Asgeiri
Asgeirssyni og hækkaöi þá
atkvæöafjöldi minn úr 32
atkvæöum i 160 og varö
varaþingmaöur, næstur á eftir
séra Siguröi Einarssyni, sem þá
bjó i Baröastrandarsýslu. Slöan
geröust mörg stórtiöindi.
Alþýöuflokkurinn sprakk og
Sósialistaflokkurinn var stofn-
aöur 1938, stríöiö skall á og litlu
siöar kom erléndur her inn I
landiö og þá bandariskur her.
Ég snerist þegar gegn hernum
og tók aö skrifa miklar
þjóöfrelsisgreinar i Þjóöviljann
um 1950. Ætli þaö hafi ekki veriö
um 60 greinar alls. Þetta þró-
aöist i andspyrnuhreyfingu
gegn hersetunni, og var ég þar
formaöur en þeir Gisli
Astmundsson og Stefán
ögmundsson áttu einnig sæti I
þessari nefnd. Þá var ég kall-
aöur „Gunnar gegn her i landi”
og held ég aö Timinn eigi
heiöurinn af þvi nafni. Á þessum
annars hangír viö dyrnar stór
ljósmynd af spengilegum
glfmuköppum.
— Ég stundaöi mikiö Iþróttir
áöur, segir Gunnar. Sjö ára
stofnaöi ég Grjótkastarafélagiö,
og eftir aö viö strákarnir lásum
söguna um Davlö og Goliat
stofnuöum viö Slöngvukastara-
félagiö. Eftir aö ég byrjaöi á
sjónum synti ég mikiö og tók
ungur aö gllma. Ég sýndi lika
glimu og einu sinni fór ég út meö
Jóni Þorsteinssyni og sýndi
glfmu um alla Danmörku. Ég ,
gllmdi reyndar alveg til fertugs.
— Þú ert einnig mikill
gilmukappi andans; lagt einar
fimmtlu bækur að velli og skrif-
aö, bókstaflega um alit milli
himins og jaröar?
— Þetta hefur alltaf veriö
mikil árátta hjá mér. Ég er
fæddur fyrir vestan og alinn upp
viö sjó. Ég kom varla á land I
sex ár, þegar ég stundaöi sjóinn.
Sama keppni og árátta var I
mér þá. Þegar viö vorum á
skakinu og ég var ekki á vakt,
þá þoldi ég ekki aö liggja niöri
og heyra hina draga fisk og
slengja honum I dekkiö, heldur
rauk upp og tók til höndum. Þaö
sama gildir um pennann. Ég
verö helst alltaf aö hafa hann I
höndunum. Ég var oröinn stýri-
maöur meö átta manna áhöfn,
heföi getaö haldiö áfram þangaö
til ég var boröalagöur. En ég
hætti og tók kennarapróf 1927.
Fyrstu bókina skrifaöi ég svo
ári siöar, hún hér Fiðrildi og I
henni voru smásögur. Slöan hef
ég skrifaö ýmislegt, barna- og
unglingabækur, skáldsögur,
fræöibækur, frásagnir,
framhaldsleikrit og bækur og
ýmis efni, dulrænar bækur og
fleira.
Stundum hef ég atvinnu minn-
ar vegna þurft aö taka aö mér
verk, sem ég hef ekki haft sér-
staka nautn af. En oftast hef ég
nautn af aö tjá mig, annars væri
ég ekki aö þessu pári.
— O —
— Þú hefur haft afkipti af
stjórnmálum, Gunnar, M.a.
hefur þú veriö þingmaöur
Sóslalistaflokksins?
— Ég er fæddur meö vinstri
neista. Ég hneigöist strax aö
sósialisma. Þaö var mér eöli-
legt. En ég ætlaöi nú aldrei aö
[ veröa stjórnmálamaöur. Ég
I sogaöist út I þetta áriö 1933, en
þá voru mikil umbrot milli
Alþýöuflokksmanna og rót-
tækra. Ég bauö mig fram fyrir
Alþýöuflokkinn en var alltof
rómantiskur til aö fá neitt af
með
fletina mörgu
timum var maöur kallaöur
landráöamaöur og fékk hót-
unarbréf um liflát og ýmsar
aörar sendingar.
Ég man aö ég hitti Kristján
: Albertsson á götu 1953 og haföi
þá ekki séö hann I mörg ár, þar
sem hann haföi dvalist mikiö
erlendis. Þá spuröi Kristján mig
brosandi: „Jæja Gunnar, þú ert
ennþá á móti her I landi?”
„Já,” segi ég, „en meira en þaö,
ég er á móti her I heimi”. Þá
breiöir Kristján út faöminn og
segir: „Þar er ég sammála
þér.” Svona getur lydduskapur-
inn veriö. Þaö þarf aö komast
nógu langt frá hlutunum til aö
skynja þá.
Ég fór nú alla vega á þing
fyrir Sósialistaflokkinn áriö
1955. Mig langaöi aldrei neitt til
aö sitja á þingi. Vildi heldur
eyöa tima minum ööruvisi, og
gaf ekki kost á mér aftur. En ég
er og mun veröa vinstri maöur.
Og ég hef mikla trú á
framtiöinni. Yngsta kynslóöin
er sú langsterkasta, sem hingaö
til hefur barist fyrir sósialisma
og gegn her I landi. En viö eig-
um viö ramman reip aö draga.
Andstæöingarnir halda ekki ein-
ungis hernum i landinu vegna
Rússagrýlunnar, heldur vegn'a
hinna efnahagslegu og persónu-
legu sambanda, sem eru hern-
Rabbað
við
GunnarM.
Magnúss
áttræðan
um til framdráttar. Hersetan er
hættulegust sjálfstæöi okkar.
Þegar hér er komið,
stendur Gunnar hvatlega á fæt-
ur og dregur fram blaöabunka
úr pússi sfnu og réttir blaöa-
manni.
— Þetta eru orö og orötök,
sem ég hef safnaö siöastliöin
17—18 ár. Þau ná yfir veöurfariö
milli bjarga, eöa milli Látra-
bjargs og Hornbjargs. Ég hef
skrifaö mikiö niöur eftir eigin
minni en einnig talaö viö tugi
manna. Þetta eru um 1400 orö
og orötök og ég hefi hug á aö
gefa þetta út, ef ég fengi tima og
peninga til þess. Hefuröu til
dæmis heyrt þessi orö áöur:
Rifriidisþurrkur, skerpings-
þurrkur, þerribiakar, gienna?
Nei, þaö er ekki nema von. Eöa
þessi: Hrlmþoka, klakkar, sáld-
ringur, álfaþoka f hllöum,
sóIskinsvakir?Ekki þaö nei? Ég
skal segja þér þaö, aö veöra-
máliö islenska er svo einkenni-
lega fallegt og ljóörænt. Hins
vegar hefur veöurstofan gert
sitt ýtrasta til aö eyðileggja
þetta mál. Nú er veörinu lýst I
tölum: Sunnan þrlr, skyggni
hundrað metrar. Og svo
heimskulegasta veöurfarslýs-
ing sem til er: Breytileg átt.
Mér er bara spurn: Hvenær er
ekki áttin breytileg á Islandi?
Nei, þeir fyrir vestan notuöu
nú önnur orö yfir veöriö. Og
miklu nákvæmari og fallegri.
T.d. var oröiö kjörnotaö, þegar
veöriö var gott. Hugtakiö ægi-
kjör var notað, ef góöa veöriö
hélst i marga daga, uppundir
viku og hægt var aö sækja
sjóinn. En talaö var um lffægi-
kjör, ef veörið var gott i tlu
daga, tvær vikur og allir gátu
fariö á sjó.
Veistu hvaö huldumannalæn-
urþýöir? Já, þú hristir hausinn.
Þaö eru smágárur, sem úfna
upp og smálænur myndast á
hafflötinn við vindköstin. Þaö
eru kjölför huldumannabát-
anna.
— O —
Gunnar M. Nagnúss skrifaöi
ævisögu Magnúsar Hj. Magnús-
sornar áriö 1956, sem hann nefndi
„Skáidiö á Þröm”.
— Já, ég þekkti Magnús.
Hann var ómetanlegur félags-
skapur og talaöi mikiö um
bókmenntir og aörar listir. Saga
hans var þó sorgarsaga. Hann
var veikur I æsku og lá I tvö,
þrjú ár, og var sagöur til sveitar
og gat ekki borgaö. Slöar fastn-
aöi hann sér stúlku, en þeim var
ekki auöiö aö kvænast, þar sem
hann var meö sveitarskuld á
herðunum. Þau fóru nú samt aö
búa, en fengu ekki jörö, þar sem
þau voru ekki gift. Þannig var
vltahringurinn I þá daga. A tlu
árum bjuggu þau á 25 stööum.
Eftir dauöa Magnúsar kom ég
öllur handritum hans á Lands-
bókasafniö. Vilmundur land-
læknir vissi aö þarna lá
fjársjóöur falinn og haföi orö á
þessu viö Laxness. Halldór tók
ráöleggingum Vilmundar og
kannaöi skjöl Magnúsar.
Nokkru slöar skrifaöi hann
Heimsljós.
— O —
— Ertu að vinna aö einhverju
verki, þessa dagana?
— Ég er alltaf siskrifandi, og
þótt ég sé orðinn áttræöur er ég
alveg jafn frjór og vinnusamur
sem fyrr. 1 augnablikinu er ég
t.d. aö skrifa doktorsritgerö um
Drottinn. Þaö var áriö 1975
þegar ég var staddur I Armenlu,
nýkominn frá Moskvu, aö
þessari hugsun sló yfir mig. Ég
stóö hjá Sefan-vatni I 2 þúsund
metra hæð — Vatnajökulshæö
— I 38 stiga hita. Þaö hlýtur aö
hafa veriö umhverfiö sem haföi
þessi áhrif á mig. Armenir voru
nefnilega fyrsta þjóöin, sem
geröi kristnina aö rikistrú. Og
þar stendur fyrsta kirkja
veraldar — reist 300 árum eftir
Kriát.’ Mismunurinn á
armensku kirkjunni og þeirri
fslensku er sá, aö þjóö og kirkja
er hiö sama i Armenlu, en kirkj-
an og islenska þjóöin eru sitt-
hvaö. Islenska kirkjan veitir
aldrei þjóöinni stuöning.
Nú — en I sambandi viö
doktorsritgeröina, þá eru þetta
heimspekilegar vangaveltur,
einskonar samanburöartrú-
fræöi. Spurningar eins og:
Hvaöan kemuröur, hver ertu og
hvert feröu? Spurningar I kring-
um undriömikla: Aöviö skulum
vera hér.
Ég tel mig kristinn mann. Jú,
ég geri þaö. Munurinn á
kristinni trú og öörum trúar-
brögöum er nefnilega siögæöis-
legs eölis: Allt, sem Þér viljiö
aö aörir geri Yöur, skuliö Þér og
Þeim gera.” Heimurinn væri nú
allt ööruvlsi ef allir breyttu eftir
þessu. En allir hlutir eru hugsun
og erum viö þá ekki hugsun
Guös? Ég er fæddur efasemdar-
maöur, en þaö er annað aö vera
þaö en afneitari, og þess vegna
leita ég aö úrræöum. Þaö
alversta, sem getur komiö fyrir
mann, er aö láta aöra hugsa
fyrir sig. Þá er maður götótt fllk
og gagnslaus.
En ég er alltaf aö fást viö
eitthvaö, ekki bara aö skrifa
doktorsritgeröir um Drottin.
Stundum yrki ég vísur. Einu
sinni orti ég hvatningarkvæði til
Kópavogsbúa skömmu fyrir
kosningar:
Ég elska karlana I Kópavogi,
sem keyra fjörugir heim I
hlaö
og bia krökkum i blund á
kvöldin,
og blýants kross setja á
réttan staö.
Ég elska karlana i Kópavogi,
sem keyra fjörugir heim
i hlaö.
Ég elska konur I Kópavogi,
sem kyssa manninn sinn
fyrir þaö
aö bia krökkum i blund á
kvöldin
og blýantskross setja á
réttan staö.
— Ég elska konur I Kópavogi,
sem kyssa manninn sinn
fyrir þaö.
Þaö eru svo margar hliöar á
mér aö þaö er áreiöanlega erfitt
aö eiga viö mig viötal. Ég er
eins og kristallinn, meö marga
helgarviðtalið