Þjóðviljinn - 03.12.1978, Blaðsíða 13

Sunnudagur 3. desember 1978 ÞJÓDVILJINN — StÐA 13
TÍPPfíLRND
er stærsta gólfteppasérverzlun
landsins
að TÍPPfíLfíND
er staðsett í verzlunarhjarta
borgarinnar við Grensásveg
að TEPPfíLfíND
teflir fram sérhæfðu starfsliði við
sölu og lögn gólfteppa
að TEpprlrnd
flytur teppin inn milliliðalaust frá
helstu framleiðendum Evrópu
að TEPPHLRND
býður hagstætt verð og hagstæð
kjör á teppum
Kaupið teppin tímanlega
fyrir jólin
TÍPPfíLfíND
Stærsta sérverz/un /andsins með
gó/fteppi
Grensásvegi 13
Símar 83577 og 83430
Lausar stöður
Við Þjóðleikhúsið eru lausar stöður leik-
sviðsstjóra og forstöðumanns saumastofu.
Stöðurnar verða veittar frá 1. janúar 1979.
Umsóknir, ásamt upplýsingum um
menntun og fyrri störf umsækjenda,
berist skrifstofu Þjóðleikhússins fyrir 20.
desember n.k.
Reykjavik, 1. des. 1978
Þjóðleikhússtjóri
PROUT
Nýtt þjóðfélag i anda mannúðar!
Kynningarfyrirlestrar alla sunnudaga kl.
14,30 að Laugavegi 42.
Umræðuefni i dag verður, takmarkanir
Marxiskrar kenningar.
Allir velkomnir
Proutist universai — Stúdentahreyfing
Prout
Hvað erum viö aö gera þegar |
viö limum tvo filmubúta saman?
1 sjálfu sér er filman bara aceta-
teræma og litarefni, en sé hún
sýnd áhorfendum, getur hún
framkallaö ýmis konar áhrif.
Kvikmyndin býr yfir eiginleikum
til aö ná fram geöhrifum
áhorfenda eftir þvi hvernig kvik-
myndageröarmaöurinn býr hana
til.
' 1 bókinni „Hitchcock” eftir
Francois Truffaut segir Alfred
Hitchcock frá þvi hvernig viöhorf
hans til kvikmyndageröar
þróaöist. I byrjun starfsferils sins
sem leikstjóri var Hitchcock leik-
stjóri, ekkert annaö. Hann kom
ekki nálægt handritinu né klipp-
ingunni, sem þýddi þaö aö mynd-
irnar komu sjaldnast út eins og
hann haföi hugsaö sér þær.
Hitchcock leysti vandamál sin
meö þvi aö skipuleggja tökuna
þannig aö ekki var hægt aö klippa
myndina saman nema á einn veg.
Hann klippti myndina áöur en
hann tók hanai
Hitchcock segir enn íremur aö
þetta hafi áhrif á störf sín I dag. 1
handritagerö gerir hann
nákvæmar áætlanir um endan-
legt útlit myndarinnar. Ekki ein-
ungis hvernig myndin veröur tek-
in, heldur hvernig hún litur út á
tjaldinu. Svona klippivinna er
meira en aö lima tvo búta saman.
Þetta sýnir aö endanleg samsetn-
ing imynda, stærö þeirra, timi og
gangur klippinga hefur áhrif á
alla hina þætti kvikmyndageröar.
i Kenningar um
samsetningu.
Þaö sem viö köllum klippingu á
islensku er þaö aö klippa filmuna
niöur, raöa henni saman i sann-
sögulega heild og lima hana sam-
an (splæsa). Oröiö nær einnig yfir
hina ýmsu verklegu þætti sem
unnir eru meö skærum, skoöara
og splæsara.A ensku er talaö um
„cutting” (klippingu), „splicing”
(lima saman) og „editing” (n.k.
ritstýring). „Editing” er þaö orö
sem hvaö mest er notaö, en á
frekar viö val (ritstýringu)
myndskeiöa (og hljóös). Þvi er
oft notaö annaö orö „montage”
sem er komiö úr frönsku
(monter) og þýöir „aö setja
saman”. „Montage” beinist aö
skyldleika myndaskeiöa eöa upp-
byggingu og samrööun þeirra svo
myndin fái tilfinningu sem hún
varpar yfir til áhorfenda.
Þessari samsetningartækni má
skipta i þrennt: frásögn
(narrative), túlkun (expressive)
og táknrænu (symbolic). Frá-
sagnarmátinn er algengastur, en
gengur lengra en aö tengja
saman myndskeiö. Hann nýtir sér
mismuninn á raunveruleika og
kvikmyndalegri túlkun. Túlk-
unarmátinn teflir fram tveim eöa
fleiri imyndum til aö ná fram
nýrri merkingu, sem er ekki
nauösynlega til staöar i hverri
imynd fyrir sig. Táknræni mát-
inn veltir fyrir sér hugmyndum
meö þvi aö nota imyndir sem má
bera saman viö raunveruleikann.
Frá sagnar-samsetning.
Hvort sem um er aö ræöa
heimildarmynd, leikna mynd eöa
teiknimynd er kvikmyndin aö
likja eftir raunveruleikanum.
Jafnvel I „súrrealiskri” frásögn
er kvikmyndageröarmaöurinn aö
beina athygli okkar aö raunveru-
leikanum hversu afkáranlegur
sem hann kann aö vera. Samsetn-
ing frásagnarmátans nýtir sér
sveigjanleika timans og sibreyti-
legan sjónarhól, sem er kvik-
myndinni einni eiginlegt.
Kostina viö sibreytilegan
sjónarhól er hægt aö sjá meö þvi
aö bera saman samtal leikara á
sviöi og i kvikmynd. 1 sviösverk-
inu er áhorfandinn bundinn viö
fastan sjónarhól. Leikarinn getur
gengiö um og sýnt sig aö aftan og
framan og sitt hvorn vangann. I
kvikmyndinni breytist sjónarhóll
áhorfandans stööugt og á ekkert
skylt viö aö vera þriöji aöili sem
hlustar á.
1 dag taka áhorfendur þessu
sem sjálfsögöum hlut. A fyrstu
árum kvikmyndanna voru þær
Í' ekki ósvipaöar sviösverkum.
Hver þáttur (samhengi) var
■ sýndur frá föstum sjónarhóli frá
Iupphafi til enda. Sföan sáu menn
aö þeir gátu tekiö áhorfendahóp-
inn og flutt hann fram til aö sjá
* andlit leikarans og aftur til baka.
Timatækni er einnig grund-
Kvikmynda
skóli
Þjóðviljans
5
rA Umsjón:
Jón Axel
I Egilsson
vallartækni i frásagnarmátanum.
Dekking, eyöing og bein klipping
milli mismunandi tima sleppir úr
minútum, klukkutimum eöa
þúsund árum og áhorfendur átta
sig á þvi, en finnst flettun á daga-
tali og Svipaöar aöferöir gamal-
dags. Ahorfendur sjónvarps og
kvikmynda gera sér grein fyrir
styttingu timans, en ekki ber eins
mikiö á þenslu hans. Aflogsatriöi
eru oft þanin I tima svo hægt sé aö
skjóta nærmyndum inn á milli.
Þetta er gert i klippingunni en
einnig er hægt aö gera þaö i tök-
unni. Til dæmis væri hægt aö
hægja niöur mynd af bíl sem ekur
út af svo sjá megi betur hversu
óhugnanlegt þaö er.
Eitt þaö mest hrífandi viö
klippingu er aö setja saman mynd
Þó væri fásinna aö halda þvl
fram aö þetta væri skapandi
klippingu einni aö þakka. Svona
myndir þarf aö vinna eftir
nákvæmu handriti. Taka og
klippa veröur eftir handriti. En
þaö sem gildir eru hin sýnilegu
áhrif. Ef stjórnandinn skilur ekki
hvaöa efni klipparinn þarf aö fá I
hendur, skiptir takan ekki máli,
hversu góö sem hún er.
Aö búa til sviösmynd og hafa
tök á henni er hinn handleggur
fráSagnarmátans. Dæmi um þaö
væri aö kvikmynda á fjórum mis-
munandi stööum (sitt hvoru
landshorninu) og klippa þaö slöan
saman eins og um eitt og sama
umhverfiö væri aö ræöa. Neyöin
kennir naktri konu aö spinna og
hún hefur einnig fætt af sér þessa
Skapandi
klipping
er gerist á mismunandi tima. t
kvikmyndinni „The Journey”
(Feröin) eftir Michael Peary,
gerist sagan samhliöa á þrem
mismunandi timum. Myndin er
um járnbrautarslys. Maöur
slasast og lokast af inni I lestinni.
A meöan björgunarmenn reyna
aö ná til hans, hugsar hann um
fortiöina og fjölskylduna. Þegar
hann missir meövitund ööru
hvoru, dreymir hann um ferö, þar
sem skuggi dauöans fylgir honum
eftir.
8. KAFLI
Myndin hefst á slysinu I nútlö-
inni. t flakinu afturkallar hann
feröina, en hún gerist þá I
framtiöinni, þegar hann kemur á
brautarstööina. Dularfull vera
eltir hann aö húsi þar sem hann
mætir dauöanum. Inn á milli eru
„afturköll” (flash-backs) sem
sýna heimilisllf hans og af
björgunarmönnunum sem
nálgast hann I nútlöinni.
Þetta er mjög notadrjúgur frá-
sagnarmáti, þvi hann gerir kvik-
myndageröarmanninum kleift aö
vinna aö mismunandi stefjum á
sama tlma. Ef sagan heföi veriö
sögö i nútiö heföi þurft aö fjalla
um hvert stef fyrir sig I atburöa-
röö. Fyrst heföi fjölskyldan og
heimilislifiö komiö, siöan slysiö,
draumurinn og björgunin. Þannig
mynd heföi oröiö lengri og ekki
eins áhugavekjandi.
Lenging timans getur veriö þaö
aö lengja nokkrar sekúndur eöa
gera augnablik aö tlu minútum. I
myndinni „Conscience”
(Samviska) eftirSteve Fyles fær
áhorfandinn aö fylgjast mjög náiö
meö hugsun leikarans. Myndin
fjallar um dauöaslys og bilstjóra
sem fer strax aö hugsa um hvern-
ig hann komist hjá refsingu meö
þvi aö fela glæpinn. Siöan er áætl-
un bllstjórans sýnd og afleiöingar
hennar I tlu mlnútna „framkalli”
(flash-forward), sem veröur
áhorfandanum ekki ljóst fyrr en i
lok myndarinnar. Þvi veldur
þessi framtlöarsýn áhorfandan-
um undrun, hún hefur aöeins var-
aö i nokkrar sekúndur. í lokin
þvingar samviskan hann til aö
gefa sig fram.
hugmynd — sérstaklega þegar
menn hafa ekki efni á aö byggja
þær sviösmyndir sem standa I
handritinu.
Túlkunar-samsetning
Tæknin sem kvikmyndageröar-
maöurinn notar til aö stjórna
miðluninni er ekki eingöngu undir
honum sjálfum komin. Hann
getur ekki gengiö lengra I túlkun
sinni en skilningur áhorfanda
hans nær. Þó svo leikstjórar ættu
ekki aö sýna áhorfendum sinum
litillæti, ættu þeir heldur ekki aö
fara fram úr þeim. Þetta hafa
leikstjórar á borð viö Abel Gance,
D.W. Griffith, Pudvokin og Eisen-
stein skiliö; þó þeir hafi á slnum
tima kynnt nýja tækni I kvik-
myndagerö, sem I dag er nokkurs
konar staöall, skildu áhorfendur
þeirra alltaf hvert þeir voru aö
fara. Túlkunarmátinn er tengdur
þessum nöfnum. Hann hóf feril
sinn þegar kvikmyndageröarlist-
in reif sig úr fjötrum leikhússins
og fann sinar eigin leiöir til frá-
sagnar. Tækni túlkunar-samsetn-
ingar leiddi til nýs túlkunarmáta,
sem nýtti sér skyldleika mynd-
skeiöa. Menn skildu, aö þegar tvö
myndskeiö voru tengd saman t.d.
af llki og grátandi konu — skynj-
uöu menn sorg. Þvi var hægt að
tengja saman óskyld myndskeiö
og fá fram nýja skynjun. Ef
grátandi kona er tengd mynd-
skeiöi af hönd sem hefur klemmst
milli stafs og huröar — er skynj-
unin sársauki. Ef viö setjum sam-
an likiö og mann sem hleypur
burt meö rjúkandi byssu — skynj-
um viö morö. Þvl er hægt aö segja
sögu meö óskyldum myndskeiö-
um t.d.:
1. Maöur kemur út úr húsi meö
feröatösku.
2. Kona situr inni I herbergi og
grætur.
3. Brotin brúðkaupsmynd.
4. önnur kona brosandi.
5. Maöurinn brosir.
6. Maöur og kona þreifa eftir
höndum hvors annars.
7. Fyrri konan umkringd tlu
grátandi börnum.
8. Seinni konan, hálf hugsi og
áhyggjufull.
9. Maöurinn brosir (glottir) og
nýr hendur sinar.
Þessi myndskeiö segja sögu.
Hvert um sig er imynd, en