Þjóðviljinn - 03.12.1978, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 3. desember 1978
Helgalok,
önnur
skáldsaga
Hafliöa
Bókaútgáfan Orn og örlygur
hefur gefiö út aöra skáldsögu
hins unga höfundar Hafliöa Vil-
helmssonar, en hann vakti á sér
athygli á liönu ári er hann gaf út
fyrstu bóksina, Leið 12, Hlemmur
— Fell. Hin nýja bók Hafliða
nefnist Helgalok, samverkandi
saga. Aöalpersónur eru skáldiö
Helgi og stúlkan Lilja. A bókar-
kápu segir útgefandi: „Hafliði
sýnir enn i þessu verki aö hann
skynjar samtiö sina næmum aug-
um og frá hans hendi er aö vænta
stærri og stærri afreka.” —eös
Broddi Jóhannesson
Qfclitur
Iðunn
Slitur
Hjá bókaútgáfunni IDUNNI er
komin út bók eftir dr. Brodda
Jóhannesson og ber hún nafniö
Slitur. 1 bókinni er f jölbreytt safn
persónulegra hugleiöinga og
frásagna.
1 athugasemdum aftan viö
meginmál bókarinnar skýrir dr.
Broddi frá tilurð pistlanna, sem
hann segir vera hvort tveggja i
senn „fyrirmálslömb og slö-
gotunga”. Ariö 1955 tók dr.
Broddi saman um þrjátlu pistla
sem oröiö höföu tU á árunum
1945—1955, en þá varö ekki af
útgáfu aö sinni og lágu þeir
óhreyföir I tuttugu og eitt ár. Þá
skoöaöi hann syrpuna aö nýju,
hafnaöi mörgu og jók viö nokkru
yngra.efni. Hann ftillyröir þó aö
enginn pistlanna sé innan
fermingaraldurs og flestir séu
þeir kómnir vel yfir tvitugt. Orö-
rétt segir hann i eftirmála sinum:
„Þegar ég skráöi pistla þá, er
fluttir höföu veriö á mæltu máli,
leitaöist ég viö aö fara eins nærri
frumgerö þeirra og mér var unnt
aö oröfæri, inntaki og stil, enda
þóttist ég þá mega taka skaplegt
mark á minni minu. Allir eiga
þeir samm erkt í þvl aö vera slitur
ein af meira máli, hugteknu áöur
en stund þess var komin og birtu
eftir aötími þess er liöinn, aöein-
um kafla undanskildum.”
Bókin er sett og prentuö i
Prentsmiöju Odda hf. Sveinabók-
bandiö annaöist bókband. Bókin
er 172 bls. aö stærö.
Arni Bergmann
skrifar um
Ólafur Haukur Simonarson.
Vatn á myllu kölska.
Mál og menning 1978.
Nokkrar heimsádeilur og
Reykjavlkursögur segja frá þvl,
aö ungur maöur kynnist heilmik-
illi spillingu I bisness, pólitlk og
menningarlífi. Þessi spilling vek-
ur meö honum viöbjóö og reiöi.
Kannski gerir hann uppreisn
gegn henni I nafni nýfenginnar
róttækni: niöur meö kapitalism-
ann og herstööina! Eöa þá I nafni
angurværrar eftirsjár eftir liöinni
tlö: uppi á lofti eöa niöri I kjallara
getur ungi maöurinn fundiö
gamla konu eöa karl, sem hafa
ur Haukur á troðnum slóöum:
Forheimskandi fjölmiölar, fjár-
málaspilling sem spannar jafnt
embættisrekstur sem einkaum-
svif og öllu er saman haldiö meö
rammgeröum hagsmuna- ættar-
og kunningjatengslum „ofar”
flokkadráttum. „Þeir sem hafa
peningana hlæja aö pólitlk” segir
Gunnar.
Persónurnar eru misjafnlega
skapaðar. Sjónvarpsþáttur sög-
unnar er greinilega af ætt lykil-
rómansins og veröur sumt I þeim
efnum ógeöfellt. En á þeim vett-
vangi er nefnd til sögunnar
figúra, sem sameinar þaö flestum
öörum persónum betur aö vera
Ákvörðunin tekur þig
varöveitt ósérplægna gæsku fyrri
tlma, frá þvi fyrir daga hins
borgaralega syndafalls. Stundum
fer þetta tvennt saman: róttækn-
in nýja og eftirsjáin eftir sveitinni
þar sem viö öll sátum upp á sama
heystakk. Ungi maðurinn, sem
sér og heyrir og rfs upp er alla
jafna mjög nákominn höfundi,
hans alter ego.
Öðruvísi dæmi
Vatn á myllu kölska er öðruvisi.
Aöalsöguhetjan, Gunnar Hanson
er enginn sakleysingi. Hann er
búinn aö taka út drjúgan skammt
af lífsreynslu. Hann hefur um
skeiö unniö viö sjónvarp og veit
vel aö þar er allt I lágkúru, hug-
leysi, hunsku og kllkuskap. Hann
er fæddur inn I volduga ætt og
þekkir sittheimafólk — hvort sem
þaö svindlar á saltfiski, eins og
ættfaöirinn geröi (afi sem skaut
sig) I innflutningi eöa embættis-
rekstri. Gunnar þessi hefur eins
og seinna veröur vikiö aö, ýmsar
forsendur til aö halda sig I drjúgri
fjarlægö frá höfundi sinum og
freistingar til róttækrar endur-
fæöingar hafa aldrei sótt á hann
svo neinu nemi.
Sagan gerist á nokkrum dögum
og bindiefniö I henni er sú staö-
reynd aö Gunnar Hansson er
genginn I alkóhólinn. Sagan gerist
á örfáum dögum mestöll og þaö
rennur varla af honum á meöan.
Hvort sem hann situr á þjóri meö
kollega af sjónvarpinu eöa situr
meö ættingjum I langdregnu af-
mælispartli hjá ömmu gömlu.
Þessi áfengisreisa aöalsöguper-
sónunnar milli starfsbræöra,
kunningja, ættingja, venslafólks
bætir ekki miklu viö vitneskju
hans — nema þá um fööurinn,
Hans Gunnarsson, sem er
einskonar fjármálastjóri lands-
ins, raunverulegur yfirboöari
fjölmiöla jafnt sem pólitlkusa,
enda umbi fyrir alþjóöabankann
eöa hliöstæöa stofnun. Langvinn
ölvun Gunnars (og annarra) er
hinsvegar til þess fallin, aö hann
ögri slnu umhverfi ögn meira en
meinleysilegt yfirbragö hins al-
gáöa leyfir, brennivlniö opnar
þetta fólk, aö minnsta kosti I hálfa
gátt. ,
Sérstæðir eða
dæmigerðir
A þessum fáu dögum sögutlm-
ans er brugöiö upp allfjölmennu
persónugallerli. Heildarmyndin
af þvl liöi er svipuö og I ádrepum
þeim sem vitnaö var til I upphafi
þessa máls, I þeim efnum er ölaf-
bæöi „sérstæö” og „dæmigerö”.
Þetta er yfirmaöur á sjónvarpi,
Björn Brandsson, sem á einum
staö er látinn segja sem svo: „Er
ég dæmigeröur? Ert þú dæmi-
gerður? Er þaö ekki einmitt hiö
sérstæöa sem leiðir okkur á vit
þess almenna?” Þessi maöur
QLAFUB HAUKUB SÍMQNARSON
VATN Á
hefur það „almenna” einkenni aö
sýna öllum hugmyndum vinsam-
legan áhuga en vera um leið eink-
ar fundvls á sanngirnis leiöir tii
aö fletja þær út eöa drepa þær —
um leiö og hann er rækilega auö-
kenndur I málfari, hugsana-
tengslum og allri framgöngu.
Yfirleitt má um flestar persón-
ur sögunnar segja, aö I þær hafi
farið ósvikinn efniviður úr veru-
leikanum. Viö könnumst viö dýr-
in. Nefnum til dæmis Snorra arki-
tekt og Snæfrlöi sem fá Ismeygi-
lega útreiö sem fulltrúar
menningar, smekks og um-
buröarlyndis I fjölskyldu Gunn-
ars. En þaö gerist einnig aö hiö
„dæmigeröa” hafi undirtökin á
kostnaö hins „sérstæöa”. Enginn
neitar þvi til dæmis aö I Kóra
tannlækni eöa Abraham innflytj-
anda sé drjúgur efniviöur I per-
sónur, en um leið hefur höfundur
ekki nægilega sterkan hemil á til-
hneigingu þeirra til aö fara meö
langar tölur sem eru eins og væru
þeir aö ryöja úr sér kjallaragrein
I síðdegisblaö fyrir afar dæmi-
geröan ungtyrkja úr Sjálfstæöis-
flokknum.
Satan stjórni
dansi
Foreldrar Gunnars eiga nokkra
sérstööu I þessu persónusafni:
þau eru dularfull, þau eru ekki öll
þar sem þau eru séö, um þau spyr
Gunnar ný tiöindi, meöan aðrir
eru eins og þeir eru kynntir, föst
staöreynd. Hans Gunnarsson
byrjaöi á þvi aö dýrka Hitler og
stjórnar nú eiturspýjandi fjár-
festingum fyrir heimsauövaldiö.
En þaö er ekki hann sem hlýt-
ur fyrirlitninguna, varla hatrið
heldur. Hans Gunnarsson minnir
lesandann á þaö, aö höfundar
heimsádeilu, ekki sist Islenskir,
hafa sýnt eftirtektarverða til-
heigingu til aö láta höfuöpaur
hins illa njóta sérstakrar viröing-
ar. Hin öruggu tök Hans
Gunnarssonar á hverjum hlut
setja hann nokkrum þrepum ofar
ööru hyski. 1 listum, ekki slst
rómantlskum listum er Satan
haföur frlöur og sterkur og miklu
greindarien hin smærri peö I ver-
aldartaflinu, hvort sem þau eru
svört eöa hvit.
Innanhússmaður
En það er Gunnar Hansson sem
mestu skiptir. Hann er I þyngdar-
punkti öllum stundum, ekkert
gerist nema hann sjái þaö eöa
heyri eöa rifji upp.
Nýmæli þessarar heimsádeilu
er, sem fyrr segir, einkum þaö, aö
„ungi reiöi maöurinn” er ekki ut-
an viö þaö samfélag sem skotiö
er á heldur partur af þvl. Þessu
fylgir aö höfundur reynir aö láta
sem minnst fara fyrir sjálfum
sér. í ljósi fyrri reynslu veröur
þetta jákvæö viöleitni. En hún er
ekki auðveld I framkvæmd. Höf-
undur margtekur þaö fram, aö
Gunnar Hansson er ósköp lltill
fyrir sér. Hann hefur aldrei átt
sér ástrlöur sem nafn má gefa,
hvorkitilkvenna.lista, vináttu né
stjórnmála, honum er skitsama,
hann er tómur. Slikur maöur er'
ekki til stórræöa þegar bregöast
þarf viö tíöindum. Þvl getur þaö
hljómaö eins og misræmi þegar
hann allt I einu fer aö taka á sig
þjáningu yfir auviröuleik kvik-
mynda og sjónvarps, kemst I
kallfæri viö fordæmingu á stór-
iöjubraski fööur slns og reynir aö
greiöa úr málum ástkonu hans
meö óvæntri röggsemi. Hitt er
svo rétt, aö ólafur Haukur veit af
þessari hættu og reynir aö sneiöa
hjá henni. Meö nokkurri velvild
gætum viö til dæmis fóöraö tal
Gunnars um kvikmyndir sem
skipti máli meö þörf hans fyrir aö
ljúga sig I sátt viö eigin vesæl-
dóm.
Engin leið önnur
Þungi ádrepunnar I þessari
skáldsögu felst ekki I fremur
heföbundinni útmálun á Stofnun
eöa Ættarveldi, heldur i lýsingu
aöalpersónunnar (sem vitaskuld
hefur tekiö salt úr slnu um-
hverfi). Gunnar segir viö systur
sina: „Samt veit ég af reiöi þarna
innst inni. Hún kemst bara enga
vegu, hún er föst. Þaö er einhver
fjandans tappi i mér. Mér veröur
ekki neitt úr neinu”. Þetta er
meginstef bókarinnar: „reiöin”
sem er forsenda sjálfstæörar at-
hafnar, er dauö. „Kannski tekur
maöur aldrei ákvöröun. Akvörö-
unin tekur þig”. Svo öflug eru
lömunaráhrif þess heims sem
hefur getiö af sér Gunnar Hans-
son, aö hámark andófsins er aö
stinga sér ofan I flösku og segja
meö því: ég er ekki meö.
Gunnar reynir þrisvar aö finna
Kristlnu , samstarfsstúlku, sem
hann veit að hefur þann einlæga
vilja til aö taka þátt I kjörum ann-
arra sem flesta aöra skortir. En
þau farast á mis I öll skiptin eins
og veröur I ævintýrum sem enda
illa. Viö vissum lika, aö hann
kann ekki viö þau alvörumál sem
Kristin vill horfast I augu viö.
Hún leikur fyrir hann veruleika-
trútt samtal viö iönverkakonu, en
hann rýkur upp á nef sér og vill
ekki hlusta á neitt kjaftæöi. Þetta
er einnig nýmæli : hvatningu til
aö stiga út úr vltahringnum heyr-
ir söguhetjan ekki af vörum gam-
als vinar sem var alinn upp fyrir
daga bankaseöla, heldur af segul-
bandi sem geymir heimild um
lifsbaráttu nú og hér. Og hetjan
(andhetjan réttara sagt) er fljót
aö vlsa þessari ögrun á bug, þótt
hún sé kannski ekki meö öllu
ónæm fyrir henni. Gunnar er inni
I hringnum og veröur þar. Ef aö
þaö tekst aö þurrka hann upp á
Freeport þá mun hann innan tlöar
hvorki æmta né skræmta.
— áb.
Svipast um
á Suðurlandi
Suöurlandsútgáfan á Selfossi
hefúr sent frá sér bókina Svipast
um á Suðurlandi eftir Jón R.
Hjálmarsson. I henni eru frá-
sagnir 20 smnlendinga, og eru
þættirnir allir nema einn unnir
upp úr viötalsþáttum sem Jón
geröi fyrir útvarpiö á árunum
1960-69. Þættirnirfjallaum marg-
vislegt efni, en öllum er þeim þaö
þó sameiginlegt aö þeir eru molar
úr sögu Suöurlands meö einum
eöa öörum hætti.
Bókin er 180 bls. prentuð I
Prentsmiðju Suöurlands h.f.