Þjóðviljinn - 30.09.1979, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 30. september 1979
Rætt við Hjörleif Sigurbergsson um Kötlugosið 1918
KortiO sýnir aö nokkru
svæöi þaö, sem Kötluhlaupiö
19X8 Iagöi undir sig. Þaö náöi yfir
svæöiö frá jökli til sjávar, vestan frá
Höföabrekkujökli (1) og Múiakvisl (2) og
austur á Flöguengjar f Skaftártungu ogSkuröbæjar
mýrar i Meöallandi, (3). Hlaupiö náöi býlinu Söndum i
Meöallandi, (4), — en þaö var á eyju I Kúöafljóti — og fyllti kjallara I-
búöarhússins. Fólkiö flúöi bæinn og gekk þurrum fótum yfir Kúöafljót Hkt og Gyöingar yfir Rauöa hafiö foröum.
Ballið í Meðallandi
bjargaði
okkur”
Senn er nú liðið 61 ár f rá
síðasta Kötlugosi, en það
hófst laugardaginn 12. okt.
1918. Fyrsta bending um
gosið var jarðskjálfta-
kippur, sem kom um kl. 1
e.h., allsnarpur í nágrenni
gosstöðvanna.
Um kl. 3 sáu svo íbúar
Víkurkauptúns í Mýrdal
einkennilegt þykkni í
hánorðri. Bar það hátt á
loft yfir Hetti og Hrafna-
tindum og virtist breiðast
til norðausturs. Þykkni
þetta var alldökkt nema
vestast,en þar líktist það
þoku eða snjóklökkum,
sem voru mjög Ijósir og
hlóðust þeir hver yf ir ann-
an. Bráðlega sást gríðar
mikill mökkur þyrlast upp
úr Mýrdalsjökli með
feikna hávaða og krafti.
Fór hann sífellt dökknandi
eftir því, sem nær dró
kvöldi og mátti um sólar-
lag nokkurnveginn heita-
biksvartur orðinn. Brátt
sáust í mekkinum leiftur,
sem þutu með ógnar hraða
frá vestri til austurs og
öf ugt.
Um svipaö leyti og þessir at-
buröir uröu sást jökulhlaup bruna
eftir farvegi Múlakvlslar og I sjó
fram. Bar þaö meö sér geysileg
jakabákn og fleytti fram á sjó. Er
draga tók úr hlaupinu i Múlakvisl
siöla dags ruddist annaö enn stór-
fenglegra hlaup fram vestan
Hjörleifshöföa og bar þar viö
himin hrikaleg jakabákn. Um 5-
leytiö óx flóöiö enn geysimikiö og
kom þá fram milli Hafurseyjar og
Selfjalls svo mikið ishröngl að
likast var þvi að þar brunuðu
fram heilar heiðar, snævi þaktar.
Stærð hlaupsins má marka af
þvi að það náði yfir svæðið frá
jökli til sjávar vestan frá Höfða-
brekkuafrétti og Múlakvisl aust-
ur á Flöguengjar í Skaftártungu
og austur i Skuröbæjarmýrar á
Meðallandi. Hefur það þvi verið
um 40 km á lengd og 15-20 km. á
breidd. Flatarmál þess var um
800 ferkm.
Framanskráðar upplýsingar
eru eftir samtimaheimildum.
Þeim fer nú fækkandi, sem
muna og litu með eigin augum
þetta siöasta Kötlugos og þær
ógnar hamfarir, sem þvi fylgdu.
En þegar undirritaður ræddi fyrir
nokkrum vikum viö Vestur-Skaft-
fellinginn Hjörleif Sigurbergs-
son, um áratuginn næsta fyrir
heimskreppuna, þá var Hjörleif-
ur aö þvi spurður hvort hann hefði
verið þar eystra þegar gosiö átti
sér staö. Jú, hann var þaö og kom
reyndar við sögu með nokkuö sér-
kennilegum og afdrifarikum
hætti. Féllst hann á að segja les-
endum Þjóðviljans gerr frá þess-
um atburðum og fer frásögn hans
hér á eftir:
Saltlaust í Vík
— Þú fluttir aö austan, Hjörleif-
ur, árið 1919. Þú hefur þá verið
staddur eystra þegar Kötlugosið
varö 1918?
— Jú, ég var þá eystra og man
vel eftir þvl. Ég býst ekki við aö
neinum, sem varö vitni aö þeim
hamförum, liði þær nokkru sinni
úr minni.
Svo vildi til að ég var einn af
þeim, sem siðastir fóru austur
yfir Sand fyrir gosiö og mátti ekki
Hjörleifur var
meðal þeirra
seinustu, sem
fóru yflr
Mýrdalssand fyrir
gos. Ef hann
hefði fallist á að
draga förina til
laugardagsmorg-
uns, eins og
félagar hans
vildu, í stað þess
að fara á föstu-
dagskvöld, hefði
enginn þeirra
kunnað fra tíðind-
um að segja
mikiö tæpara standa að viö næö-
um það I tæka tið. Ég hygg að
þetta hafi verið ærið örlagarik
ferð og tildrög hennar einnig dá-
lltið sérstæð. Ég skal nú segja þér
frá henni og þá skýrist betur við
hvað ég á með þessum ummæl-
um.
Það vildi nú þannig til, að við
Steinsmýringar úr Meöallandi og
menn úr Landbroti fórum meö
þungan sláturfjárrekstur út yfir
Mýrdalssand og til Víkur rétt
fyrir gosiö, sem varð laugardag-
inn 12. okt. Mun þetta sennilega
hafa veriö siöasti sláturfjárrekst-
urinn út yfir Sand það haust.
Nú gerist það, að saltlaust
verður I Vik, en þá var allt kjöt
saltað. Salts var ekki að vænta I
bráð og nú reið á að bregða við og
senda hraðboða austur til þess að
stöðva frekari fjárrekstur til Vik-
ur. Til þessarar farar réðist ég og
unglingspiltur með mér.
Óvenjulegur
brottfarartími
Klukkan 10 á föstudagskvöldiö
er ég tilbúinn að fara og ætla þá
að leggja af stað. Astæðan til þess
að ég lagöi svo mikiö kapp á að
komast austur sem fyrst var sú,
aö á laugardagskvöldið, 12. okt.,
átti að vera ball I Meðallandinu
og af þvi vildi ég ómögulega
missa. Böllin voru nú ekki á
hverju kvöldi þá eins og nú til
dags en að þeim voru þá lika þeim
mun meiri hátíðabrigöi. Til þess
að ná á ballið i tæka tlð mátti ég
engan tlma missa.
Þetta þótti ráösettum bændum
hið mesta óráð, aö leggja á Mýr-
dalssand undir nóttina, þvl þar er
mjög dimmt að næturlagi á þess-
um árstíma. Reyndu þeir hvað
þeir gátu að telja mig af þvi. Ég
sat hinsvegar viö minn keip og
sagðist þá fara einn. Og þegar
engu varö um þokað ákváðu þeir
að fyglja mér eftir. Samferöa-
menn mínir voru frá Króki I
Meðallandi ég einn frá Efri-
Steinsmýri. Mikiö bllöskaparveö-
ur var um kvöldiö þegar viö lögð-
um á Sandinn.
Þegar „blandið”
brást
A þessum árum var það siður
hjá ýmsum eldri bændum að fá
sér á vasapela I kaupstaðarferð-
um, til þess aö hafa I nestiö á
heimleiðinni. Mjöðurinn var meö-
alaspiritus, sem þeir fengu hjá
héraðslækninum, og ekki átti
vatnið að skorta á heimleiðinni,
til að blanda. Ég var þá ekki far-
inn að smakka vln, var algjör
templari.
Þegar komið var austur að
Múlakvlsl fara menn nú heldur aö
hugsa sér til hreyfings meö að
blanda spiritusinn. En þá bregður
svo við, að þar er ekki nokkurn
deigan dropa að finna. Múlakvisl-
arfarvegur gersamlega þurr.
Auðvitað skildum við ekki hvað
mundi valda þessum undrum.
Sextiu ár voru liðin frá siðqsta
Kötlugosi og þó að i ferðinni væru
sextugir menn þá mundu þeir
ekki þá atburði. Við áttuðum okk-
ur þvl ekkert hvers vænta mátti
og héldum ótrauðir áfram ferð-
inni, áöum I þessum ákveðnu
áfangastööum en hröðuðum okk-
ur samt. Ef við hefðum skilið
bendingu Múlakvlslar þá áttum
við náttúrlega að snúa við hið
snarasta þvi þegar farvegur
hennar er algjörlega þurr má bú-
ast við gosi á hverri stundu.
Þetta heppnaðist samt sem áð-
ur hjá okkur þvi gosið hófst ekki
fyrr en kl. 3 á laugardag og þá
vorum viö komnir austur að
Botnum, efsta bæ i Meðallandi.
Stendur hann alveg upp við
Skaftáreldahrauniö. Eg man vel
eftir veðrinu þennan dag. Það var
ákaflega gott, glaöa sólskin og
blæjalogn.
Gosið hefst
Þegar við höfðum áö um stund i
Botnum og erum að láta upp
klyfjarnar heyrum við skyndilega
hávaða, sem helst liktist ógn-
þrungnum þrumum og skiljum
auðvitað ekkert hvað á seyði er.
En þegar okkur varð litið til jök-
ulsins kom skýringin. Jökullinn
sýndist blátt áfram lyftast upp og
um leið gaus upp mikill ösku-
strókur, sem náði iangt upp á loft.
Nú vill svo til að hann fer að kalda
af vestri og þá er ekki að þvi að
spyrja aö það skellur strax á
svartamyrkur vegna öskufalls-
ins, og það var sannarlega
„myrkur um miöjan dag”.
1 þessu svartnætti leggjum við
svo af stað frá Botnum, en þaðan
er um 5 klst. lestagangur að
Steinsmýri. Urðum við aö fara
meö hrauninu alla leiðina.
Eiginlega er ógerlegt að lýsa
meö orðum þeim ósköpum sem á
gengu. Annan sprettinn var
myrkrið svo svart að engu var
likara en við værum innan I tjöru-
tunnu. En öðru hvoru riöu yfir
reiðarslög með þeim hávaða og
gauragangi, að ætla mátti að
himinn og jörð væru að forganga.
Reiðarslögunum fylgdu eldingar,
sem ristu geilar I svartnættið og
varð þá svo bjart sem um hádag
væri.
Bölvuð „skepnan
Leifi
Svona paufuöumst við áfram
og komumst loks að Króki. Ég