Þjóðviljinn - 30.09.1979, Blaðsíða 10

1« SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 30. september 1979
helgarvíðtalrið
— Ég er Vestfirðingur, nánara tiltekið frá Bolungar-
vík. Við bjuggum í steinhúsi og ég man að ég sat á tröpp-
unum og hélt á mjókurpela; ég held að hann hafi annað
hvort verið viskiflaska eða líkjörpyttla. Alla vega var
pelinn með langan háls og þybbinn búk, og það var gert
mikið grín að mér fyrir þessa f lösku. Ég blygðaðist mfn
óskaplega, fleygði pelanum frá mér og mölbraut hann.
Þá var ég rúmlega tveggja ára.
Teikning og texti: Ingólfur Margeirsson
Guömunda hlær snögglega og
hallar sér framá viö i stólnum.
ViB sitjum i notalegri ibúö hennar
i Grjótaþorpinu; veggir þaktir
bókum, málverkum, myndum og
blómagróöri. A gólfinu skrifborö
og stólar og flygill sem tekur
rúma hálfa stofuna. Hún heldur
áfram aB segja frá fyrstu endur-
minningum slnum.
— Ég man lika eftir þvi þegar
Halldór gorgur læknir, sem var
vinur pabba, kom til Bolungar-
vikur I heimsókn. Hann var meö
piU og stúlku meö sér, og mér
varö starsýnt á flnu fötin þeirra.
Aöra eins dýrö haföi ég aldrei séö.
Siöar fékk ég aö heyra aö svona
föt væru kölluö matrósaföt. Ég
gét bætt þvi viö, aö pilturinn var
Skúli Halldórsson tónskáld.
Ég verö aö segja þér frá jóla-
trénu. Heima var stássstofa meö
plussmublum eins og þá tiökaöist
og þar stóö jólatréö yfir hátiö-
irnar. Þaö var puntaö og fengum
viö krakkarnir alls ekki aö taka
þátt I þeim viöburöi, þvi aö eftir á
átti tréö aö standa þangaö til þaö
var oröið heilagt, en þá voru
dyrnar opnaöar og herlegheitin
stóðu frammi fyrir okkur. Ég
gleymi aldrei þessu fyrsta jóla-
tré. Þaö var kústskaft, sem boruð
voru I göt og pinnum komiö þar
fyrir. Allt var svo faglega snúiö
yndislega sópranrödd. En aö
sjálfsögöu varö þetta aldrei
meira en áhugamál hjá henni.
Það kom ekki til greina fyrir al-
múgakonu aö veröa söngkcna á
þeim timum. Hún var reyndar
læróur sKreöari; haföi numiö á
Akureyri. Þaö kom sér llka vel,
og viö vorum alltaf vel klæddar.
Aftur á móti var skófatnaöurinn
erfiöleikum bundinn. Þaö þurfti
aö kaupa hann fyrir beinharöan
pening. Ég man alltaf eftir
mömmu syngjandi, hún söng
beinlinis allan daginn. Þegar ég
var oröin söngkona mörgum ár-
um siöar og söng meö mezzó-
rödd, hvessti hún oft á mig augun,
hnykkti með höföinu svo skúfur-
inn á skotthúfnni slóst aftur og
sagði: „Þú átt aö syngja Rödd-
ina!”
Og Guömunda hlær beint frá
hjartanu, kveikir sér I sigarettu
og heldur áfram:
— Elisabet fór svo suöur til
Reykjavikur nokkrum árum
siöar, réöi sig I vist hjá Indriöa
Einarssyni skáldi en geröist siöar
Ástin
kostaði mig

mislitum pappir eftir þvi sem efni
stóöu til. Kústskaftinu var siöan
komiö fyrir i þrifót, en heimatil-
búin kramarhús héngu á pinnun-
um. Ég man ekki hvort eöa hvaöa
gotteri var I kramarhúsunum, en
greinarnar voru alsettar logandi
kertum. A jólunum fékk maður
kjól og lakkskó af nýjasta tagi.
Þessi fyrstu jól, sem mig rámar I,
man ég glögglega aö ég var I lilla-
lituöum tjullkjól. Ég hlýt aö hafa
komiö of nálægt trénu, nema þaö
kviknar I kjólnum. Ég hleyp af
stað og strýkst viö huröina og viti
menn, þaö slokknar I kjólnum!
Þetta var eins og svo oft siðar á
lifsleiöinni — þaö var einhver sem
hélt verndarhendi yfir mér.
Og nú brosir Guömunda.
— 0 —
En hún veröur flótlega alvarleg
aftur.
— Ég man lika þegar pabbi
fórst. Þaö var 7. nóvember 1923
og ég var þriggja ára gömul. Faö-
ir minn hét Elías Magnússon og
var formaöur á bát frá Bolungar-
vik. Þaö var bylur og gifurlegt
veöur þessa nótt. Viö fórum upp á
háaloft og mér þótti svo einkenni-
legt aö sjá ljós i öllum giuggum.
Þessa nótt missti ekki mamma
einungis manninn sinn, heldur
einnig tvo stjúpsyni. Foreldrar
minir höföu aöeins veriö gift I
fjögur ár og eignuöust þrjár dæt-
ur. Ég var elst en miösystirin lést
ung.
Mamma haföi áöur veriö gift
Guömundi Jakobssyni og átt meö
honum sex börn, sem öll dóu ung,
nema eitt þeirra, hálfsystir min
Elisabet, sem átti siöar eftir aö
hafa mikil áhrif á lif mitt.
Elisabet haföi ung veriö send til
Kaupmannahafnar til aö „mann-
ast” eins og þaö var kallaö, en
þegar heim kom geröist hún mat-
selja á Isafiröi og rak þar kaffi-
hös. Vlö voruni þá flutt til
laafjaröar. Mamma haföi of-
aii af fyrir sér meö sauma-
skap en söng mikiö I kirkju-
kórnum. Htfn var meö
ríkisborgararéttinn
ráöskona hjá Bjössa bollu á
Hressingarskálanum. Kannski
má ég ekki kalla viröulegan
manninn þetta? Jæja, þaö þekkja
hann allir meö þessu nafni. Og
Elisabet fær mömmu til aö flytj-
ast suöur. Ég var tólf ára þegar
viö komum til Reykjavikur. Ég
held aö samheldnin hafi veriö af-
gerandi. Þaö var ómetanlegt i llfi
okkar aö standa saman eins og i
öllu lifi fjölskyldunnar. Og þaö
var ekki einn einasti karlmaöur i
okkar fjölskyldu. Algjört
kvennaríki. Enda var amman vön
aö segja: „Viö erum ve'l gefnar
konur í fjölskyldunni, en höfum
ekki hundsvit á karlmönnum!”
— Siöar rættist þó úr þvi.
O
— Viö systurnar vorum ósköp
nervösar viö þetta framandi um-
hverfi I fyrstu, rlghóldumst i
hendur og töluðum golfrönsku ef
á okkur var yrt. Sögöum reip-
rennandi: „Hasma-
húsmaasmaisma! ”
I Reykjavík bjó ég svo til 17 ára
aldurs. Þá veröur Elisabet hálf-
systir enn einu sinni örlagavaldur
Guðmunda
Elíasdótúr
söngkona
segir frá
I lifi minu. Hún ákveöur aö fara til
Kaupmannahafnar og taka mig
meö. A siöustu stundu forfallast
hún en églét þaö ekki aftra mér
og lagði ein af staö meö Gullfossi
gamla.
— Varstu þá staöráöin I aö
veröa söngkona?
— Nei, nei, elskan mln góöa. Ég
haföi ekkert ákveöiö i huga.
Langaöi einna helst mest til aö
læra ballett. Þegar ég var smá-
krakki vestur i Bolungarvik, sat
ég nefnilega oft á Kambinum, úti
viö hafiö, og dreymdi sjálfa mig
dansandi meö slör gegnum skóga
og vinda. Hvaöan komu þessar
myndir? Ég haföi aldrei séö skóg.
Ég læröi aldrei ballett. Aftur á
móti æföi ég skylmingar siöar,
viö skólann i Danmörku. Þaö er
besta likamsþjálfun sem sviös-
listamaöur getur hlotiö.
Þegar ég lagöi af staö til Kaup-
mannahafnar var ég ekki alveg
blönk, átti 165 krónur danskar.
Þaö var fööurarfurinn og upp-
hæöin ekkert smáræöi I þá daga.
En peningarnir entust skammt.
Ég notaöi þá alla i ávaxtakaup —
ég var alveg brjáluö i ávexti.
— Hvernig atvikaöist þaö, aö þú
lagðir út á söngbrautina?
— Þaö var rússneskur prófess-
or sem bjó I sama húsi og ég, sem
haföi heyrt mig syngja og hvatti
mig aö halda út i söngnám.
Ég fór fyrst i privattlma hjá frú
Dóru Sigurösson og tók síöar tlma
hjá Renu Fiffermassen, sem var
gyðingur. Hún var tekin af Þjóö-
verjum 1943, sett upp I vörubll og
siöarskotin. Þaö slöasta sem sást
tii hennar var, aö hún hélt á
innyflunum I höndunum á sér.
Guömunda slekkur I slgarett-
unni.
Frú Dóra og Haraldur Sigurös-
son, prófessor viö Konservatoriet
I Kaupmannahöfn, undirbjuggu
mig fyrir upptökuprófiö. Þaö
gekk vel aö syngja; ég söng
„Vikinglied” eftir Brahms. Slðan
átti ég aö leika lag á pianó, og
haföi ekki snert á pianói slöan á
árunum fyrir vestan, þegar ég
læröi hjá Erlu Benediktsson. En
ég klambraði einhverju lagi sam-
an, og spiiaöi nokkurn veginn feil-
fritt. Svo kom næsta eldreynsla:
Tónheyrn. Ég vissi nú ekkert
hvaö þaö var, haföi aldrei heyrt
minnst á tónheyrn. Ég stóö skjálf-
andi gegn hvít- og gullmáluöum
vegg, er aktveröugur prófessor
með loníettur á nefinu gekk aö
flygli og sló eitthvaö (sem ég nú
veit aö heita akkorður) á pianóiö,
og enn þann dag er þaö mér ráö-
gáta, aö ég gat skilgreint þetta
viðundur sem hét akkoröa. Og ég
er svo helvlti heppin aö gera rétt.
Ég hef oft siöar velt þessu fyrir
mér á sama hátt og ég hef hug-
leitt eftir góöa sýningu — af
hverju tókst þetta? Fyrir sýning-
una skelf ég eins og láufblaö i
vindi, svo hefst sýningin og allt I
einu kemur einhver kraftur og
þetta blessast. Eftir á, ég er
nefnilega alltaf aö finna vanmátt
minn, spyr ég sjálfa mig —
hvernig gat ég þetta? Hvaöan
kom þessi máttur?
Þetta er eiginlega llfsspursmál
mitt.
O
Guömunda dvelur aöeins leng-
ur viö þessa hugsun.
— Þaö sama er meö kennsluna.
A hverju hausti, sem ég byrja aö
kenna, kvlöi ég fyrir, finn mig
vanmáttuga. Ég hef oröiö fyrir
þvi klukkan átta á morgnana aö
kasta upp frammi á baöherbergi,
vegna þess aö ég hef veriö svo
angistarfull út af þvi aö ég geri
ekki nógu vel. Þegar nemandinn
kemur — þvi samtal sem ekki er
heiöarlegt er ekkert samtal — hef
ég undirbúiö mig, gert mig eins
pena og hægt er (Guösélof veröur
þaö erfiöara og erfiöara) og setiö
minnst hálftlma og einbeitt mér.
A þessum hálftlma er eins og ég
fáikraft (éger ekki aö fara splrit-
istaleiöina), ég er ekki alveg hár-
viss hvort þetta er skyldurækni,
enéghef lofaö aö standa viö þaö.
Og þegar ég sest I stólinn minn og
byr ja aö kenna er eins og enginn
efi sé bókstaflega til I mér. Sama
tilfinning og þegar ég stóö á sviö-
inu.
Viö tölum um Kaupmannahöfn
og strlösárin.
— Ég komst inn á Konservator-
iet og fékk hálffrlpláss. Ég skúr-
aöi á morgnana i búö frá fimm til
sjö. Skólinn byrjaöi klukkan niu
og var búinn um fjögurleytiö og
þá fór ég á pensjónat, þar sem ég
bar fram matinn og fékk aö boröa
frltt aö launum. Þannig gekk
dæmiö upp.
— Attir þú vasapeninga?
— Vasapeninga! Þaö var nú
bara vasafóðrið.
Aftur þessi kviki hlátur.
— Ég gifti mig 1943. Hann heitir
Henrik Knudsen og er gullsmiður.
Viö bjuggum I sama húsi og hitt-
umst iöulega I loftvarnarbyrginu
I loftárásunum. Nú, svo var út-
göngubann eftir klukkan átta á
kvöldin og eitthvað varö maöur
aö gera sér til dundurs. Svo viö á-‘
kváöum bara aö ganga I þaö heil-
aga. Hins vegar hefur mér fátt
sviöiö sárar á æfinni en þaö aö
þurfa að skila islenska vegabréf-
inu þegar ég kvæntist erlendum
manni. En svona var aö vera
kona, ástin kostaöi mig rlkis-
borararéttinn. Og ég varö svo
reið, aö ég hef ekki haft geö I mér
aö sækja aftur um islenskan
rlkisborgararétt, þótt þaö sé um
tuttugu ár síöan viö skildum. A