Þjóðviljinn - 30.09.1979, Page 9

Sunnudagur 30. september 1979 WÓDVILJINN — SÍÐA 9
hjálpafti til aö taka ofan af hest-
unum en hélt svo ferö minni
áfram einn upp aö Efri-Steins-
mýri. Er þaö talin klukkustundar
ferö meö klyfjahesta. Er þangaö
kom kalla ég inn um glugga og biö
um aöstoö viö aö taka ofan af
hestunum, en þeir voru 5. Viö
byrjum á þvi aö taka baggana og
reiöinginn af fremsta hestinum
og svo koll af kolli. Slöan berum
viö inn klyfjarnar.en þaö gekk nú
ekki of vel aö finna þær; viö
uröum aö þreifa okkur áfram og
eina þeirra fundum viö aldrei
þarna um kvöldiö.
Un þetta leyti var fjórbýli á
Efri-Steinsmýri. Einn klyfja-
hestinn átti nágranni minn. Ég
þreifaöi mig meö hann þangaö en
undraöist aö sjá þar ekkert ljós i
bænum, Ég fer samt inn og er i
baöstofuna kemur sitja þar allir i
myrkrinu. Mér fannst þetta svo
furöulegt aö ég fer aö hlæja og
segi, aö þvi hljóti aö finnast
myrkriö skemmtilegra en mér úr
þvi þaö kveiki ekki. Stúlka nokk-
ur, sem þarna var, tók þetta eitt-
hvaö illa upp og svaraöi:
„Mikil bölvuö skepna getur þú
alltaf veriö, Leifi”.
En skýringin á þessari myrkur-
setu var raunar sú, aö fólkiö hélt
aö eldingarnar, sem fylgdu
reiöarslögunum, leiddi frekar 1
bæinn ef þar væri ljós. Auövitaö
var fólk dauöhrætt viö þessi ósköp
þótt þaö tæki þeim fljótlega meö
miklu jafnaöargeöi.
Svo þarf naumast aö taka þaö
fram, aö litiö varö úr ballinu.
Morguninn eftir var svo kominn
austanandvari. Þá lagöi ösku-
mökkinn vestur um og var mér
sagt seinna, aö þá heföi oröiö
sporrækt alla leiö vestur I Arnes-
sýslu og hálf rokkiö þar um miöj-
an dag. Þá var hinsvegar bjart i
Meöallandinu.
Voveifleg tíðindi
Snemma morguns, daginn eftir
aö gosiö hófst, kom hraöboöi
neöan úr Meöallandi meö þær
fréttir, aö hlaupiö heföi trúlega
tekiö af neöstu bæina þar. Þá
bjuggu i Háu-Kotey i Meöallandi
foreldrar minir, yngri systkini og
bróöir minn, sem þá var fulltiöa
maöur.
Ég þarf naumast aö lýsa þvi
hvernig mér varö viö þessi
tiöindi. Ég næ mér þegar I tvo
hesta og þeysi af staö. A Efri-
Steinsmýri var staddur annar
bóndinn á Melhól og urðum viö
samferöa. Þá lá leiöin hjá Feög-
um i Meöallandi og er viö komum
yfir Eldvatniö, sem liggur þar
alveg aö heimreiöinni, þá stendur
maöur þar i trööinni, kallar til
okkar og segir, aö óþarfi sé aö
fara alveg svona geyst þvi enginn
bær hafi fariö. Og þaö er ekkert of
mikiö sagt aö mér hafi talsvert
létt viö þær fréttir. Var þvi ekki
farið lengra aö sinni en gengiö til
baöstofu og þegnar góögeröir eins
og vant var þar. Þar bjó þá mjög
gestrisið, gott og skemmtilegt
fólk og fór maöur þar aldrei hjá
garöi án þess aö lita I bæinn.
Skilja nú leiöir. Bóndinn á
Meihól fór heim til sin en ég hélt
áfram til fundar viö mitt fólk,
sem ég mundi nú hitta heilt á húfi.
Ekki varö komist á hestum
lengra en niöur aö Efri-Ey, vegna
Ishröngls. Gekk ég þvi þaðan
niöur aö Háu-Kotey.
Þröng á þingi
1 Háu-Kotey var fyrir allt
heimilisfólkiö á Söndum. Flúöi
þaö bæinn á siöustu stundu,þvi er
ishröngliö kom I Kúöafljótið þá
stöövaöist I bili allt vatnsrennsli
þar, svo fólkiö gat gengiö þurrum
fótum austur yfir Fljót. Börn voru
meö i förinni, sem varö aö bera og
sóttist þvi förin seinna, þótt hraöi
væri auövitaö haföur á svo sem
kostur var. Mátti og ekki miklu
muna, þvi ekki mun fólkiö hafa
veriö meira en svo komið upp á
fljótsbakkann þegar hlaupið
skall fr^m á hæla þess. I för meö
fólkinu frá Söndun slóst svo fólkiö
frá Sandaseli og allur hélt
hópurinn austur að Háu-Kotey.
Bærinn þar stendur á allháum hól
neitt I líkingu viö þaö sem var, og
þaö getur enginn annar en sá,
sem séö hefur.
Athugið
farveginn
son, bróðir Þuriöar húsmóöur á
Söndum, hörku duglegur maöur.
Skemmdir uröu einnig veruleg-
ar á Sandaseli, Strönd, Rofabæ,
Melhóli og Efri-Ey.
Eins og stórborg
yfir að sjá
og þvl minni likur til þess aö
hlaupið næöi honum en ýmsum
bæjum öörum. Mig minnir aö
fólkiö frá einum fjórum eöa fimm
bæjum hafi veriö I Háu-Kotey
þessa nótt.
Reynt var að fylgjast meö þvl
hvaö vatniö hækkaöi en þaö var
hægara sagt en gert þvl ekkert
sást út úr augunum. Urðu menn
bara aö skriöa og þreifa fyrir sér.
Kartöflu- og rófugaröar voru þá
yfirleitt haföir i vörpunum fram
undan bæjunum. Svo var einnig I
Háu-Kotey. Svo fór, aö vatnið
náöi aldrei nema upp aö kál-
garðinum og var þá raunar fariö
aö þrengjast æöi mikiö I kringúm
bæjarhúsin.
Enginn maður hugsaöi til þess
aö hátta fyrr en vatnið fór að
sjatna um nóttina. Fóru þá karl-
menn og eitthvaö af stálpuöum
börnum I hlööur og sváfu þar, þvi
ekkert rún var fyrir allt þetta fólk
i baöstofunni.
Ekkert manntjón
Enginn maöur fórst I þessu
hlaupi, þótt hurö skylli nærri
hælum. Sá, sem hættast hefur
kannski veriö kominn var maöur,
sem var á feröinni fótgangandi of-
an úr Skaftártungu og niöur I
Alftaver, daginn sem gosiö
byrjaöi. Þegar hann heyrir
dynkina og fer aö lita I kringum
sig sér hann hvar hlaupið veltist
fram Hólmsá. Svo hann tekur
heldur betur til fótanna og má
nærri geta aö ekki hafi hann dreg-
iö af sér, þvi þarna var um lif eöa
dauða aö tefla. Hann nær Hólms-
árbrúnni, en á henni voru tvö
vatnshöf og steyptur stöpull undir
miöri brúnni. Skiptir þaö nú eng-
um togum aö þegar hann hefur
náð ef'ra vatnsopinu fer handriöiö
af þvi neöra og hann er ekki nema
aöeins kominn upp á bakkann
ofan viö brúna þegar hún sópaðist
burtu eins og hún lagði sig. Þarna
skiptu aöeins örfáar sekúndur
milli lifs og dauöa. Þegar hann er
svo kominn þaö hátt aö hann telur
sér óhætt aö nema staöar og kasta
mæðinni, sér hann þar skammt
frá 3 kindur á grasflesju. I einu
vettfangi fló hlaupiö burtu gras-
torfuna allt niöur I klöpp og hreif
kindurnar meö. Segir þaö sina
sögu um hvaö mikill kraftur var i
vatnsflaumnum. Gangnamenn úr
Alftaveri voru mjög hætt komnir
og munaði aöeins örlitlu á aö þeir
björguöust á hestum slnum undan
hlaupinu. Daginn fyrir gosiö voru
þeir aö leita upp viö Mýrdalsjökul
og heföi gosiö byrjaö þá, heföu
þeir allir farist.
Mikill fjöldi sauöfjár fórst i
þessu hlaupi.og um 80 hross tók
þaö i Meöallandinu. Meiri hlutan-
um af þeim tókst þó aö bjarga
vegna þess að þau festust I is-
hröngli og var þá hægt aö moka
þau upp. Gegnir furöu aö þau
skuli ekki hafa oröiö fyrir meira
hnjaski en raun virtist bera vitni
um. önnur fórust auðvitað og tal-
aö var um aö tvo hesta frá
Söndum heföi rekiö á Land-
eyjasandi.
Sandar uröu fyrir mestu tjóni af
jöröum I Meöallandinu. Bærinn
stendur á svonefndum Bæjar-
hólmi i Kúöafljóti og er hann all-
stór. íbúðarhúsiö skekktist eitt-
hvaö á grunninum og kjallarinn
fylltist af vatni og eyöilögöust öll
matvæli, sem þar voru geymd.
Bóndinn á Söndum, Jóhann Guö-
mundsson,var ekki heima þegar
þetta geröist, mun hafa verið úti I
Vik. Ég held aö þaö hafi orðiö
fólkinu á Söndum til bjargar aö
þar var til heimilis Bjarni Páls-
Isjakarnir sem jökullin
sprengdi af sér I þessum hamför-
um voru margir hverjir æði
hrikalegir og voru dreifðir um
Sandinn allt suður á móts viö
Hjörleifshöföa. Jón Trausti fór
austur meö landi seinna þetta
sama haust. I frasögn af þeirri
ferö segir hann, aö þaö hafi verið
eins og aö lita yfir stórborg aö sjá
jakabáknin þarna á Sandinum.
I janúar 1919 fór ég fótgangandi
til Reykjavikur. Gekk viö þriggjá
álna langa stöng. Geröi ég mér
þaö þá til gamans aö mæla einn
jakann og reyndist hann þrjár
stangarlengdir á hæö eöa 9 álnir.
Eöa þá sandburöurinn. Eftir
gosið varö að breyta sjókortinu
þvi þar sem togarar voru áöur aö
veiöum var nú komiö þurt land
langt út I sjó, þar sem myndast
haföi hinn svonefndi Kötlutangi.
Eins og nærri má geta voru
þessir gosdagar engar hátiöa-
stundir fyrir Skaftfellinga. Þó
verö ég aö segja þaö, aö i raun og
veru er ég feginn þvi aö hafa ekki
veriö farinn aö heiman fyrir gos.
Ég heföi aldrei getaö hugsaö mér
tröllskap þessara ógnar umbrota
Hvenær kemur svo næsta
Kötlugos? Þaö veit enginn en þaö
kemur og mun naumast gera boö
á undan sér. Nú er jafnvel gert
ráö fyrir þvi af Almannavöcnum
aö tina menn af Mýrdalssandi
upp i þyrlu, ef á þyrfti aö halda.
Það er hreinn barnaskapur og
kæmi engum til hugar sem séö
heföi hrikaleik siöasta Kötlugoss.
Komi annað slikt gos þá ræöur
enginn neitt viö neitt á Mýrdals-
sandi.
Mitt álit er, aö vegfarendur á
austurleiö eigi jafnan aö athuga
hvort jökulvatn sé i Múlakvlslar-
farvegi. Sé svo þá ætti að vera
óhætt að halda áfram austur. En
þeir, sem leiö eiga vesturum, at-
hugi hinsvegar hvort jökulrennsli
er I Hólmsá. Sé svo þá er liklegt
aö þeir komist I tæka tiö út yfir
Múlakvisl. A nútima farartækj-
um tekur þaö ekki nema tæpan
klt. aö fara á milli þessara vatns-
falla. Séu farvegirnir hinsvegar
þurrir getur jökullinn sprengt af
sér á hverri stundu. Ég tel þetta
þaö eina, sem oröiö getur til
bjargar þeim, sem á Sandinum
eru, undir svona kringumstæö-
um.
Nú er jökullinn oröinn miklu
þynnri en hann var 1918. Eru
mörg fell komin upp úr honum,
sem ekki yddi á þá.
Framhald á bls. 21.
BLOM OG ROMAOTIR
BLÓMeÁVDOTO
50 ára afmcelissýmng að Hótel Loftleiðum,
laugardagirm 29. september, sumtudagim 30. september
Dagsskrá báða dagana
Opin blómavinnustofa
kl. 10 - 12 f.h.
Tilsögn í blómaskreytingurn
fyrir almerming.
Sérstakur blómaveislumatseðill
kl. 12 - 14 og kl. 18:30
í Blómasal hótelsins.
„Blóm í hárið“
kl. 14 qg 19 og 21
Hárgreiðslusýning með blómawafi
Elsa Haraldsdóttir, Salon VEH
„Hausttískan 1979“
kl. 14:25 og 19:20
og 21:30
Marta Bjamadóttir, versl. EVA
SnyrtistMaja, Ingibjörg Dalbeig
Blómaskreytingar úr
þurrkuðum blómum
kl. 15:30 og 20:00
Skreytingar frá Erik Bering,
KaupmMfn og Hendrik Bemdsen,
Elóm & Ávextir
Guðrún Á. Símonar
M. 20:3Q
Undirleik armast Arrd Elfar
Blómahöldur frá 18. öld
úr safni Eriks Bering
Pétur Friðrik, listmálari,
sýmr blómamyndir
Blómamarkaður
Þurrkuð og lifandi blóm á
sérstöku blómatorgi
Kynning Interflora Hr. J. Stampe
OPIÐ FRA 10 f.h. til 23:00 báða dagam
Aðgangseyrir: 1500 krómr.
Kötlugosið 1918. Hæö gosmakkarins mæld frá
Reykjavik, reyndist 14.300 m. og hefur hann þó, ein-
hverntima meöan á gosinu stóö, náö hærra. Eldingarnar
I mekkinum komust upp I 20.000-25.000 m. hæö.