Þjóðviljinn - 04.05.1980, Page 12

12 StÐA — ÞJ6ÐVILJINN Sunnudagur 4. mai 1980
— Til hvers fjandans
heldurðu að sé að tala við
mig? Ég ætti bara að vera
á Forngripasafninu. Það
er ekkert orðið í lagi á mér
nema kjafturinn og botn-
langinn, en læknar segja að
það líffæri sé löngu komið
úr móð. Ég hef nú líklega
aldrei beinlinis verið
móðins, enda komumst við
af án tískuverslana í mínu
ungdæmi. Það var enginn
Karnabær í Hróarstung-
„Ég
þekkti
aldrei
markið
mitt”
Halldór Pétursson: „Ég var kominn á fjór&a ár og þaö orö lék á, aö ég hlýddi hvorki guöi né mönn-
um”.— Mynd: — gel —
— Jæja, Halldór, úr þvi aö ég
er nú á annaö borö kominn hingað
meö blaö og blýant þá læturöu
mig ekki fara alveg tómhentan til
baka.
— Nú, ég skal þá bulla eitthvaö
en þú skrifar bara nógu litiö. Ætli
þaö sé ekki best fyrir okkur báöa,
og bla&iö lika.
Af Njarðvíkurætt
hinni yngri
— Jæja lagsmaöur, ég er fædd-
ur á landinu milli fljótanna,
Hróarstungunni, sem liggur á
milli Jökulsár og Lagarfljóts,
nánar tiltekiö i Hallfriöarstaöa-
hjáleigu, 12. sept. 1897. Foreldrar
minir voru hjónin Pjetur Sigurös-
son frá Fögruhliö i Jökulsárhlið
og Elisabet Steinsdóttir, dóttir
Steins á Borg i Njarðvik. Þau
voru systkinabörn.
Það hefur nú löngum veriö
siöur íslendinga aö geta ættar
sinnar þótt sú ættfærsla sé og
hafi verið með gloppum stórum.
Ætt min hefur fengið nafniö
Njarðvíkurætt hin yngri og er
rakin til sr. Jóns Brynjólfssonar
prests á Eiöum og Elisabetar
konu hans. Þau voru Skaftfell-
ingar og af þeim er mikill ættbogi
bænda á Suður- og Austurlandi.
Sr. Jón viröist hafa veriö merkis-
karl en lapti alltaf dauðann úr
skel, enda með þungt heimili.
Hann viröist hafa vantaö þaö,
sem kallaö er fjármálavit, sem
fæsta presta skorti. Þetta hefur
gengiö aö erfiðum þvi lengi vel
áttu þessir ættmenn minir ekki
fyrir siöasta andvarpinu. Þó
fylgdi sá kostur, aö flest af þessu
fólki var vel gefið, söngviö og
bókhneigt meö afbrigöum.
Sigurður, sonur sr. Jóns, hefur
verið talinn höfuð ættarinnar.
Hann var kynfrjór mjög,
tvikvæntur og átti 28 börn I hjóna-
bandi, eitt áöur en hann kvæntist
og bætti einu við milli kvenna.
Atorkumaöur, karlinn. Og það
undarlega var, aö hann bjó vel og
átti mikinn bókakost. Þorbjörg
móðursystir min sagöi mér, aö
hvert barn hans hefði fengiö I arf
30 ríkisdali. Og þá var mikið
sungiö i Njarövikurkirkju þegar
12 synir hans tóku lagið. Hálf-
bróöir Siguröar var Jón hinn
fróöi I Njarðvik, sem viöa er
getiö og nokkuð studdi sr. Einar
Jónsson viö hans miklu ættfræöi-
rannsóknir. Foreldrar minir voru
systkinabörn frá Siguröi i Njarö-
vik.
Móöurætt fööur mins var aftur
komin af Þorsteini Jökli, sem
frægur er I sögu. Hann stóö af sér
Móöuharöindin I afdal á Möðru-
dalsfjöllum meö allt sitt fólk. en
flutti svo þegar birta tók. Ég er
þvi ekki illa ættaður og hef þvi oft
undrast þaö, hvaö ég gat oröið
mikill afturúrkreistingur.
Tuttugu banalegur
Þarna átti ég heima þar
til ég var kominn á 4. ár og þá
var þaö orö komið á, aö ég
hlýddi hvorki guði né mönnum.
Ég var vist óskapleg skepna
Mamma saumaöi mér skinnleista
þvi ég var alltaf I pollunum.
Leistarnir áttu vist aö halda mér
þurrum en ég fann ráö viö þvi. Ef
vatniö var ekki nógu djúpt þá
kraup ég bara á hnén, slðan steig
ég ofan á ristina á mér og þá
sprautaöist vatniö yfir mig allan,
ráöin skorti mig svo sem ekki.
Upp úr öllu þessu vosi veiktist ég
og lá þá mina fyrstu banalegu en
þær eru nú orönar 20. Mér var
sagt, aö þaö hefði bæöi veriö
lungnabólga og brjósthimnu-
bólga, sem aö mér gekk, minna
mátti nú ekki gagn gera. Og I
þessum andskota lá ég á hverju
ári þar til ég flutti burt úr
sveitinni. Ég var auðvitaö hund-
skammaöur fyrir þetta vatnssull
en ég kenndi þúfunum um þvi á
milli þeirra mynduöust pollarnir.
Eftir að ég fór aö vitkast
eitthvaöfannstmér ég vera fædd-
ur utan viö þjóöfélagiö. Ég var
alltaf á öndveröri skoöun viö alla
aöra. Þetta var eins og aö hafa
fæöst á vitlausum staö.
Siöan fluttumst viö aö Stóra-
Steinsvaði og þá lagaöist nú
ýmislegLÞar fannst mér ég byrja
aö lifa sjálfstæöu lifi. Þar voru
fallegir klettar og þar verptu bæöi
hrafn og fálki. Dálitill lækur rann
þarna og upp I hann gekk silungur
úr fljótinu. Lækurinn var heimur
út af fyrir sig og þar undi ég löng-
um. Hann kom úr Selvatni en
silungurinn komst ekki upp I þaö
vegna myllu, sem var I læknum.
Hann hrannaðist þvi bara upp I
lækinn og ég gat rakaö honum
upp meö hrifu. Þetta var ábata-
söm útgerö.
Ég var sólginn i aö láta segja
mér sögur og ævintýri. En fólk
entist náttúrlega ekki til þess aö
ljúga látlaust i mig sögum og þaö
varö til þess aö ég fór að læra aö
lesa. Ég las allt, sem ég náöi I:
íslendingasögurnar, Noregskon-
ungasögurnar, meira aö segja
Bibliuna. Það er ekki svo vitlaus
bók en varasamt held ég að sé nú
aö trúa þar öllu.
Hólmi var I Selvatni. Þar
verptu kriur, endur o. fl. fuglar.
Tekiö var fyrra varpiö úr hólm-
anum en hitt látið eiga sig. Þegar
ég fór I fyrsta sinn út I hólmann sá
ég flórgoða. Hann verpir i hálf-
geröu vatni. Ég vildi endilega
góma hann og fara meö hann
mgh
ræöir
við Halldór
Pétursson
um
uppvaxtarár
hans í
Hróarstungu,
námsdvöl á
Eiöum o. fl.
heim i flórinn I fjósinu. Þar hlaut
flórgoði að kunna vel viö sig.
Þetta voru ógleymanleg ár á
Stóra- Steinsvaöi.
Og þar var
heimsfræg bók
A Stóra-Steinsvaði var tvibýli.
Þar bjuggu auk foreldra minna
Jón Matthiasson og kona hans,
Pálina aö nafni. Ekki man ég
hvers dóttir hún var, en var, að ég
hygg, af svonefndri Longsætt,
sem þá var viða um Austfiröi. Ég
held þau hafi veriö mjög fátæk og
kem ég aö þvi siöar. Þarna, á
þessu fátæka heimili, komst
fyrsta myndin af feguröinni i
samband við heila minn. Bæöi
voru þau hjón öldruö og útslitin.
Pálina var alltaf i hreinum fötum,
þaö var hennar skraut. Ekki skal
henni lýst en brún augu hennar
man ég vel. Jón var rauödimmur
I andliti, svipþungur og fámáll
svo ég kynntist honum litt. Þó
vakir i mér, aö ýmislegt hafi
verið I hann spunniö en sem lifiö
hafi tætt af honum. Ég held aö
hann hafi fundiö upp klifberann
þar sem boginn var hespaður
saman svo ekki þurfti annaö en
losa um hespuna til þess aö bagg-
arnir dyttu af klakknum. Hann
fékkst viö smiöar og viögeröir á
klossum og skóm og járn og tré
var meö i spilinu. Aldrei geröi
hann á hlut minn eða okkar i
neinu.
Hjá Pálinu sat ég oft og fann visi
aö feguröinni. 011 baöstofan, sem
ekki var nú stór, var sandskúruö
og drifahvit og á hverja fjöl var
limd mynd. Þær haföi hún klippt
út úr blöðum. Ég horföi stjarfur
á þessa fegurð. Og þarna sá ég i
fyrsta sinn heimsfræga bók,
eitt af leikritum i Shakespeares.
A titilblaöiö var teiknaður
fallegur spói. Sjálfsagt hefur
hann fest mér bókina I minni
þvi varla hef ég veriö læs og
sist á þessa bók. Aftur á móti
bendir þaö til þess aö Pálina hafi
ekki veriö blá i görnum að
eiga svona bók. Liklega hef-
ur Einar Long, sonur þeirra,
unni.
Sá, sem svona hressilega
tekur til orða, heitir
Halldór og er Pjétursson,
löngum kenndur við Snæ-
land. en býr nú á Greni-
grund 2 A í Kópavogi.
teiknað spóann. Hann var
völundur, teiknaði myndir fyrir
útsaum, handföng úr hreindýrs-
hornum smiöaöi hann á göngu-
stafi, öil útskorin. Hann var
einnig prýöilega skáldmæltur.
Bcrn sin flest höföu þau hjón
misst, kannski vegna sjúkdóma,
sem stafaö hafa af skorti.
Friöbjörg dóttir þeirra var móöir
Siguröar Guömundssonar, rit-
stjóra Þjóöviljans.
Ekkert skal ég um þaö segja
hvort þau hafa þegið af sveit. En
þau áttu blesóttan klár, sem þau
höföu vist veösett Tunguhreppi.
Sjálfsagt hefur veriö erfitt meö
greiöslu þvi einn hreppsnefndar-
mannanna kom til aö sækja klár-
inn. Mér var sagt, aö Pálina hafi
fylgt Blesa grátandi úr hlaöi.
Manninum gekkst þá hugur og fór
ekki meö hestinn. Hjá þessum
manni var vist ævinlega fullt hús
matar. En þetta haust lenti Blesi
niöur I pytt, og þaö þótti mér gott
hjá Pálinu, aö hún sendi annaö
hvort hreppsnefndinni eöa mann-
inum, sem kom aö sækja klárinn,
annaö læriö af honum.
1 vikum Borgarfjaröar bjó heill
ættbálkur viö sára fátækt, en
margt af þvi fólki var prýöis vel
gefið.
Þaðan var Guömundur faöir
Siguröar ritstjóra. Margt af þessu
fólki haföi sérstaka leikarahæfi-
leika, sem ekki nutu sin frekar en
annað, en Þórhallur, sonur
Siguröar, fékk sem betur fer aö
njóta sinna hæfileika.
Frá Steinsvaði fluttum viö I
Geirastaði i Hróarstungu. Þá
snérist lifiö viö, þá var ég á
áttunda ári og þurfti aö fara aö
vinna. En ég var allt af sá helvltis
gemlingur til heilsunnar, aö ég
gat aldrei unniö i sveit og af þvi
leiddi, aö mér varö illa viö alla
sveitavinnu. Ég var þvl lélegur til
vinnu en það þótti nú ekki gott á
þessum árum. Og ómögulegur
var ég við fjárgeymslu. Ég var
alltaf meö hugann viö eitthvaö
annaö en þaö, sem ég átti aö gera
og þótti þvi bæði lltilvirkur og
Upprunninn á Austurlandi
en fyrir löngu „fluttur
suður" og hefur lifað þar
tímana tvenna.
seinvirkur. Ég átti fáeinar kindur
en þekkti aldrei markið mitt.
A Geirastööum var ég til
tvitugs. Atti þá oröiö 20 ær en
seldi þær manni I annarri sveit.
Fékk fyrir þær allar 50 kr. og svo
fáeinar krónur einhverntima
seinna. Ég gat aldrei gengiö eftir
neinu.
Þetta var linnulaus þrældómur
I sveitinni á þessum árum. Pabbi
sagöi mér einu sinni sögur af
tveimur bændum I Jökulsárhliö
kannski mér til huggunar. Þeir
unnu, a.m.k. um sláttinn, 16—17
tima á sólarhring. A engjarnar
höföu þeir meö sér eina smuröa
flatköku hvor. Ekki settu þeir sig
niöur meðan þeir stýfðu hana úr
hnefa heldur stungu orfunum
niöur og studdu sig viö hælinn á
meðan þeir innbyrtu kökuna. Þar
meö lauk hvildinni.
Einhvernveginn átti ég erfitt
meö aö samlagast þessu
umhverfi. Fólkið var svo sem
ágætt en það féll ekki að minum
hugsunarhætti. Ég eignaöist þvi
fáa vini en hélt mér uppi meö ein-
hverskonar gálgahúmor.
Vina- og frændfólk mitt var
flest i Borgarfirðinum. Og þvi vil
ég koma hér a& aö þar var ég i
barnaskóla part úr vetri. Þar
lærði ég margt um lifiö þótt þetta
væri bara litið þorp. Þarna bjó
gáfaö fólk og ég gleypti I mig all-
ar sagnir af öllum tegundum.
Borgarfjör&ur var merkilegur
staöur á þessum árum — og ég
vona aö hann sé þaö enn, — þvi
þangaö fluttu gáfaöir menn og
menntaöir, eins og Þorsteinn M.
Jónsson, sem var mesti kennari,
sem ég hef kynnst. Hann stjórn-
aöi þarna öllu. Og svo hún Sigur-
jóna, konan hans. Þau drifu upp
leikhópa, stúku, dans. t Borgar-
firöinum var dansaö af guös náö
og þarna læröi ég fyrst á kvenfólk
en áöur var ég beinlinis hræddur
viö það. Hræddur viö kvenfólk!,
hugsa&u þér bara. Ég þor&i blátt
áfram ekki aö snerta á
Alvara lifsins
Lærði á kvenfólk
í Borgarfirðinum