Þjóðviljinn - 11.10.1980, Side 9

Helgin 11.—12. október 1980. ÞJÓÐVILJINN — StDA 9
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI Ólafur Ragnar Grímsson skrifar:

I spegli Evrópuráösins:
Atvinnuleysi,
fríverslunarkreppa
og nýfasismi
Þióömálabaráttan á fs-
landi hefur oftast verið
viðfangsefni þessara
dálka. I dag verður brugðið
á annan vettvang og
fjallað um málefni sem
upprunnin eru utan land-
steina.
Þrisvar á ári koma saman til
fundar þingmenn frá 21 riki I
Evrópu. Á þingi Evrópuráðsins
gefur að llta fjölskrúðugt safn
fulltrúa fyrir öflugustu skoðana-
strauma I vesturhluta álfunnar.
Breskir ihaldsmenn, franskir
Gaullistar og kristilegir Strauss-
styðjendur setja sterkan svip á
hægri fylkinguna. Til vinstri eru
svo hressir málsvarar frönsku
og Itölsku kommúnistaflokkanna,
fulltrúar ýmis konar sósialista-
flokka að ógleymdri hinni marg-
litu kratahjörð. Milli þessara afla
er slðan að finna frjálslynda
flokka, bændaflokka, þjóöernis-
flokka, kristilega flokka og aðra
þá sem ekki teljast til þeirra and-
stæðu hægri og vinstri fylkinga,
sem átök borgara og verkalýðs
sköpuðu i flestum rikjum álf-
unnar á slðari áratugum nltjándu
aldar og fyrri hluta þeirrar
tuttugustu.
Þessi margbrotna sveit þing-
manna er kosin af stjórnmála-
flokkum aðildarikjanna til að
sitja á þingi Evrópuráðsins.
Þegar þingið kemur saman til
fundar eru á dagskrá flest öll þau
mál, sem ofarlega eru á baugi i
okkar heimshluta og þingmenn-
irnir telja að eigi erindi á sllkan
sameiginlegan vettvang. Þing
Evrópuráðsins veitir því eins
konar spegilmynd af þeim vanda-
málum, sem við er að glima og
visar sem áttaviti að helstu
áhyggjuefnum. Auðvitaö verður
blær umræöunnar á stundum I
anda hins klassiska kjaftastils,
sem setur á svip flestar alþjóða-
stofnanir en upp úr orðaflaumn-
um rls þó kjarni hins mikilvæg-
asta I þjóðmálaþróun þeirra
rlkja, sem eiga fulltrúa á þingi
Evrópuráðsins.
Fjölbreytt dagskrá
Á haustþingi Evrópuráðsins
var að venju fjallað um fjölmörg
viöfangsefni. Auk umræðna um
stefnumótun og störf Evrópu-
ráðsins, ályktana um menningar-
mál, æskulýðsmál og aðstöðu og
réttindi minnihlutahópa I bæði
Austur- og Vestur-Evrópu, — en
þessir efnisþættir eru oftast til
umræöu á hverju ári — fór nú
mikill timi I aö ræöa herforingja-
byltinguna I Tyrklandi. Þar eð
tyrkneski herinn hefur brotiö
gegn þeim lýöræðisreglum og
mannréttindaákvæðum sem
samtök rlkja Evrópuráðsins
byggjast á, var samþykkt ályktun
um að visa Tyrklandi úr Evrópu-
ráöinu á næsta ári, verði lýð-
ræðislegum stjórnarháttum ekki
komið aftur á I landinu. Þarna
sást I hnotskurn munurinn á
sönnum lýöræðisanda Evrópu-
ráðsþingsins og gervilýðræöisins
hjá NATO — hinum „sönnu sam-
tökum vestrænna lýöræðisrikja”
— þvl að auðvitað dettur NATO-
forkólfunum ekki I hug að vlsa
Tyrklandi úr NATO, þótt lýöræö-
inu sé kollsteypt og stjórnmála-
menn og forystumenn verkalýðs-
félaga fangelsaðir og jafnvel líf-
látnir.
A þingi Evrópuráðsins fóru
fram ýtarlegar umræður um efna-
hagsþróunina á Vesturlöndum og
tóku þátt i þeim, auk þingmanna
Evrópuráðsins,fulltrúarfrá þeim
rikjum ÓECD, sem ekki eiga setu
1 Evrópuráðinu. Hin harönandi
kreppa frlverslunarkerfisins og
markaös-kapitalismans, sem
Ihaldsflokkar álfunnar og hægri
sinnaöir kratar hafa staðið vörð
um á undanförnum árum, hefur
gert það að verkum að veröbólgu-
umræða slðustu ára hefur nú
vikið fyrir mögnuðum ótta viö af-
leiðingarnar af atvinnuleysi
milljónanna sem nú magnast i
hverri viku I öllum stærstu iðn-
rikjum Vestur-Evrópu. I þessari
grein verður vikið nokkru nánar
aö því hve rikulega hið ógnvekj-
andi atvinnuleysisástand mótar
nú efnahagsmálaumræðurnar I
vesturhluta álfunnar og enn-
fremur greint frá ótta þingmanna
frá mörgum Evrópuríkjum við
þær nýfasistahreyfingar, sem
mjög hafa eflst á undanförnum
misserum.
Vöxtur fasismans er aö margra
dómi skilgetið afkvæmi hins
gifurlega atvinnuleysis, sérstak-
lega atvinnuleysis milljóna ung-
menna, sem einkennir efnahags-
ástand margra Evrópulanda. At-
vinnuleysið er svo aftur afleiðing
af þvi stórfellda hruni atvinnu-
fyrirtækja i fjölmörgum, mikil-
vægustu framleiöslugreinum,
sem margir rekja beint til
kreddubundinnar framkvæmdar
á friverslunarboöskapnum. Það
er fróðlegt að vikja um stund frá
verðbólgutalinu og frjálshyggju-
boðskap Morgunblaðskórs heild-
sala og Schevingliðs iðnrekenda,
sem allir þekkja hér heima, og
lita á ógnir atvinnuleysisins og
hætturnar af nýfasismanum sem
æ stærri hluti evrópskra þing-
manna telur nú til meginvanda-
mála. Slik spegilmynd frá þingi
Evrópuráðsins getur sýnt, hvaö
við kann að taka gangi menn
lengi götu hinnar ómenguðu
Leiftursóknar.
Atvinnuleysið —
Afleiðing
fríverslunar
Meginniðurstaðan af efnahags-
málaumræðum þingsins var að
hagkerfi Vesturlanda stefnir nú I
miklar ógöngur. Þótt verðbólgan
sé vissulega áhyggjuefni margra
var greinilegt að hinn stórfelldi
vöxtur atvinnuleysisins og hætt-
urnar sem felast I hinni alþjóö-
legu friverslun hafa vakið upp
sterka gagnrýni á frjálshyggju-
kapitalismann. Daglega bætast
þúsundir manna á atvinnuleysis-
skrár á meginlandi Evrópu og i
Bretlandi. óheftur innflutningur
frá Japan og öörum láglauna-
svæðum hefur sett hundruð fyrir-
tækja á hausinn. Mikilvægir
burðarásar atvinnulifsins I mörg-
um löndum riða nú til falls. Þegar
hægrisinnaðir þingmenn frá
Frakklandi og Þýskalandi eru
farnir að standa upp á þingi
Evrópuráðsins og vara við þvl að
drottnun frlverslunarkenning-
anna sé að setja stáliönaðinn,
bílaiðnaðinn og fataiðnaðinn —
þrjár grundvallargreinar I at-
vinnulifi þessara landa — á haus-.
inn, þá er ljóst að frlverslunar-
kreddan á ekki lengur jafnöflugu
fylgi að fagna. Krafan um
verndun fyrir bflaiðnaðinn, stál-
iðnaðinn, fataiðnaðinn og fleiri
megin atvinnugreinar hinna
öflugu iðnrikja I Vestur-Evrópu
er greinilega oröin ærið hávær.
Það væri fróðlegt fyrir Davlð
Scheving og aðra postula óhefts
innflutnings I röðum íslenskra
iðnrekenda, áð hlýöa á þá lær-
dóma og viðvörunarorö, sem
jafnt hægrisinnaðir sem vinstri-
sinnaöir þingmenn fluttu á sam-
komu Evrópuráðsins.
Dæmin frá Bretlandi, helsta
vigi hægrisinnaðrar hagstjórnar,
settu óhug i marga þingmenn. 1
Bretlandi eru nú yfir tvær
milljónir atvinnulausra. t hverri
viku hætta nokkrir tugir fyrir-
tækja starfsemi sinni og
auka fjölda atvinnu-
lausra um margar þús-
undir. Um 50% allra ungmenna,
sem ljúka skólagöngu og halda út
á vinnumarkaðinn, fá ekkert
starf — atvinnuleysisskráin er
þeirra eina framtlö. Breskur
þingmaður sagöi I ræðu frá þvi að
verksmiðja hefði auglýst eftir
þrjátlu lærlingum. Þaö bárust eitt
þúsund og þrjú hundruð um-
sóknir. Slíkt dæmi sýnir I hnot-
skurn hve alvarlegt ástandiö er
orðið.
Þannig má lengi rekja þann
þráð sem spannst ræðu af ræðu.
Auövitað voru margir sem enn
standa vörð um kenningu hins
óhefta markaðskapitalisma en
málstaður þeirra átti greinilega I
vök að verjast. Friverslunin og
hægrisinnuð markaösstjórn hafa
leitt iðnrikin út I ógöngur: at-
vinnuleysi milljóna launafólks og
fallitörlög þúsunda fyrirtækja.
Islendingur, sem hlýðir á slíkar
umræður, getur varla varist þvi
að sjá veröbólguvanda okkar hér
i öðru ljósi, þegar samanburður
fæst við þá hrikalegu efnahags-
þróun, sem æ meira sér staö I öðr-
um löndum Evrópu. Atvinnuleysi
milljónanna er að margra dómi
jarðvegur fyrir þær fasistahreyf-
ingar sem sprottiö hafa upp I
Bretlandi og flestum löndum á
meginlandinu á undanförnum
misserum. „Atvinnuleysið er
gróðrarstia fasismans”, sagði
aldraöur breskur þingmaður sem
á sínum tima barðist gegn
Hitlers-Þýskalandi. „Þegar
milljónir ungmenna ganga at-
- vinnulausar um stræti stórborg-
anna þá stoðar litið aö boða þeim
ágæti frlverslunar og óhefts inn-
flutnings”. Þeir sem vilja fórna
atvinnufyrirtækjunum á altari
markaðskapitalismans, eins og
Margrét Thatcher gerir i Bret-
landi og Schevings-iðnrekendur
vilja gera hér, eru að dómi
margra, sem töluðu á þinginu, að
sá fræjum fasismans. Ófarir
frjálshyggjunnar eru uppsprettu-
lind fasismans.
Vöxtur
fasistahreyfingar
Þessi samtenging stórfellds at-
vinnuleysis, sem m.a. stafar af
óheftum innflutningi, viö sifellt
meiri áhrif margvislegra fasista-
hreyfinga var sá þáttur umræðn-
anna á þinginu sem kom mér I
senn mest á óvart og fól I sér ógn-
vænlegustu tíðindin. Hér heima
hefur litið farið fyrir fréttum af
viðgangi nýfasista og endurvakn-
ingu nasistahreyfinga á megin-
landi Evrópu. Það er helst að
ómurinn af hörmulegustu
sprengjutilræðunum, eins og ný-
verið I MDnchen og Paris, berst til
landsins. Hin daglega athafna-
semi nýfasista og slfelld aukning
á útbreiðslu fasismans hafa aö
mestu farið fram hjá okkur. Þessi
þróun hefur hins vegar mótað
mjög stjórnmálaumræður á
meginlandi Evrópu og var talið
nauösynlegt að gera baráttuna
gegn fasistiskum áróðri og kyn-
þáttaofsóknum að sérstöku dag-
skráratriöi á þingi Evrópuráðs-
ins.
1 ályktun þingsins er lýst mikl-
um áhyggjum vegna hins hat-
ramma fasistiska áróðurs, sem
kemur fram á æ fleiri sviðum I
mörgum aðildarríkjanna. Bent
var á að sú efnahagslega og
félagslega óvissa sem einkennir
ástandið I þessum löndum bjóði
fasistiskum öflum margvlslega
möguleika til aö efla áhrif sin.
Rikisstjórnin og þjóðþing
Evrópuráösins voru hvött til þess
að tryggja öllum rétt til atvinnu. I
greinargerð ályktunarinnar er
áréttað að atvinnuleysi ung-
menna geti stuölað á stórfelldan
hátt að viögangi fasistiskra afla
og skapað hljómgrunn fyrir of-
beldisverk sem örþrifaráö hins
atvinnulausa fjölda.
I greinargerö ályktunarinnar
er að finna ýtarlegar lýsingar á
stjórnmálalegum einkennum fas-
istaflokka og þeim sögulega lær-
dómi sem draga megi af þvi
hvernig hrun markaðskerfisins
og atvinnuleysi milljóna sköpuðu
fasistahreyfingum brautargengi
á millistriðsárunum I Þýskalandi
og á Itallu. Síöan eru rakin fjöl-
mörg dæmi úr stjórnmálallfi sið-
ustu missera I Bretlandi, Frakk-,
landi, Þýskalandi, Italiu, Spáni,
Belglu, Austurriki og fleiri lönd-
um sem sýna að fasistar og ný-
fasistar gerast nú sifellt umsvifa-
meiri.
Allir sem tóku til máls á þingi
Evrópuráðsins I umræðum um
fyrrgreinda ályktun töldu að
efnahagsástandiö i þessum lönd-
um ætti verulega sök á hinum
óhugnallega vexti nýfasista. Það
setti að manni hroll að sitja I hin-
um stóra fundarsal Evrópuráðs-
ins og hlýöa á aldna þingmenn,
sem margir höfðu barist i neðan-
jarðarhreyfingunum gegn nasist-
um á sinum tima, lýsa þvi hve
margt I þróun síðustu missera
minnti óþyrmilega á ástandiö á
áratugnum upp úr 1930. Þessir
menn hafa lifað mikla sögu. Þeir
þekkja af eigin reynslu hættu-
merkin. Þeir skilja betur en
flestir aörir hvernig Leiftur-
sóknarhagstjórn, grundvölluð á
hollustu við markaðskapitalism-
ann og úreltar fríverslunar-
kreddur, skapar með vaxandi at-
vinnuleysi milljóna launafólks,
sérstaklega ungmenna, þann
jarðveg sem veitir nýfasistum
möguleika á fjöldafylgi.
Það er mikið lán að íslendingar
hafa — enn sem komið er —
hafnaö forystu Leiftursóknarafl
anna. Þróunin i Evrópu siðustu
misseri er alvarleg viðvörun til
allra þeirra sem halda að slik
hagstjórn stuðli að auknu lýðræði
og verndi mannhelgi. Vöxtur fas-
istahreyfinganna i skjóli atvinnu-
leysisins sýnir að boðberar
Leiftursóknarinnar grafa lýðræð-
inu gröf og færa mannréttindi á
fórnaraltari. Spor sögunnar
hræöa. Atburðir siðustu missera
eru magnþrungin viðvörun.