Þjóðviljinn - 11.10.1980, Page 16

16 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 11.—12. október 1980
Helgin 11,—12. október 1980 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 17
Rœtt við
Guðnýju
Guðbjörnsdóttur
prófessor
Ein af fáum samverustundum fjölskyldunnar, verslunarferö fyrir
helgina.
— Ljósm:gel
Hvað er
fjölskyldu-
pólitík?
Málefni fiölskvldunnar eru í ólestri og stefnuleysi rikjandi. Hvert stefnir i upp eldismálum?
Svari hver fyrir sig.
Þaö sem f jölskyldur þurfa er timi tii aö vera saman og möguk ikar á aö ;eta valiö hvernig
lifiþær vilja lifa. -Ljósm.gel
1
II
Fjölskyldupólitik er orö sem
heyrist æ oftar. Allir stjórnmála-
flokkarnir hér á landi lýstu þvi
yfir i bréfi til undirbúnings-
nefndar kvennaráöstefnunnar I
Kaupmannahöfn sl. sumar aö nd
væri brýn nauðsyn á aö móta
stefnu í málefnum fjölskyldunn-
ar, en enginn skilgreindi nánar
hvaö viö var átt.
Sóslalistar hafa löngum gagn-
rýnt fjölskylduna og litiö á hana
sem gróðrarstiu borgaralegra
hugmynda, þar sem hver ein-
staklingur hefur veriö alinn upp
til aö gegna sinu hlutverki I
kapitalisku samfélagi. Þaö hefur
veriö á þaö hent aö fjölskyldan sé
I upplausn, hún sé aö syngja sitt
siöasta vers, og þvi til stitönings
eru nefndir hjónaskiinaöir, alls
kyns ofbeldi og kúgun, sem á sér
staö innan fjölskyldunnar.
Aörir segja hiö gagnstæöa og
rökstyðja þannig, aö á þessum
tlmum streitu og einangrunar sé
fjölskyldan eina athvarfiö þar
sem leita má stuðnings og hlýju
og vlst er um þaö aö enn gegnir
fjöiskyldan sinu hlutverki sem
uppalandi og endurframleiöandi
vinnua flsins, svo gripið sé til
fræöanna hans Marx. Þaé befur
ekkert leyst fjölskylduna af hdlmi
•g þaö er pótitisk sþurning sem
vert er aö veHa fyrir sér hvert
stefna skwH aö þvf aö styrkja
fjölskylduna eöa veikja, en i tmg-
um margra séslabsta er þetta
fremur spurning um sambýiis-
form, sem fulinægja þörfum
ailra, en aö vilja fjölskyiduna
feiga.
Guöný Guöhjörnsdéttir
prófesser 1 uppeldisfræöi viö
Háskéln tfdands ftutti nýtega
erindi ú fundi Aiþýöækundaöags-
ins i Revkjavöc þar sem hén fjnti-
aöi um fjöt skytdu pdHtik i
hreiöum gruadveHi. Muöuuaaöur
gekk i funiS Guönýjar t« aö akré á
Ma* skuöauir fceunar á fj«t-
skyMnpdtttik.
— Hvers vegna er veriö aö ræöa
um fjölskyIdupólitfk einmitt nú
Guðný?
Þaö er margt sem veldur, en
fyrst og fremst þaö aö f jölskyldan
hefur veriö aö breytast. Gifting-
um fækkar, hjónaskilnuöum
fjölgar og það er meira um aö fólk
sé I óvigöri sambúö. EinstæBum
foreldrum fjölgar einnig og allt
þetta skapar vandamál sem viB
stöndum frammi fyrir og sem
beina sjóniMn aB fjölskyldunni.
ÞaB er hins vegar misjafnt hvað
liggur aB baki áhugans á
fjölskyidumálum. Þeir sem vilja
„viðhalda óbreyttu ástandi”,
telja aB fjöiskyldan sé að glata
hlutverki sinu og vilja sporna við,
en þeir sem vilja félagslegar
breytingar og jafnrétti kynjanna
vita að breytingar á hlutverki
fjölskyidunnar eru nauðsynlegar
tii að ná þvi marki.
Þessi áhugi á fjöiskyldupólitik
erekkert einsdæmi hér á íslandi.
&g hef nýlega kynnt mér rit um
þessi mál frá M löndum (Vestur-
eg Austur-Evrópu og N-
Amerfku), og allstaBar er
áberaadi aB jafnréttisbarátta
kvenna eg auktn menntun kvenna
yfirleitt hefur haft mikil átvrif á
beknilisltfið. Ftest bendir tii þess
a» bneytingaraar komi harBast
Riður á konuaum sjólfum (sem
eru oft m«B tvöfalt visnuálag) og
auðvdaé á börnunum, sérstak-
kga þar »em HHagsiag þjönusta
er ateMR. Foreidrar á tstamdi
gegna ekki aö aaaaa hætti ag áð-
ur uþpctdiaokytatum sinum gagn-
v#rt börauaum aft vegna þess
að þeir hremtegí hafa ekki tæki-
f«ri til þess, og dagvistar-
itofnanir og skéiinn hafa ekki
reynst megnug tit aB taka við
þeírri árbyrgð. DagvistarstofB-
aiúr eru of fáar eg undirmann-
aöar og skdUnn er of stuttur
dagiega, þawnig aB innra starf-
iö er þræibundið við titteknar
nómsgreinar. HvaB skyldu vera
margir fereldrar sem hafa
möguleika á að vera a.m.k. 1/2
daginn með börnum sinum á
aldrinum 6—12 mánaöa? Það er
mjög mikilvægur aldur vegna
fyrstu tengslamyndunar barns-
ins, en hvemig til tekst skiptir
máli fyrir félagslega aðlögun
siðar i lífinu. Eingöngu þeir
foreldrar sem eiga hátekjumaka
og sætta sig viö aö vera heima-
vinnandi um tima, geta leyft sér
þann munað aö vera heima.
Þessar einföldu staöreyndir
hafa sannfært mig um mikilvægi
þess aö endurskoða verði gjör-
samlega þá stefnu sem er
rikjandi gagnvart fjöldskyldunni
hér. Mál þessi eru viða i brenni-
depli og liklegt þykir mér að kon-
ur séu ekki tilbúnar til að lata
bjóða sér þetta ástand mikið
lengur. An aðgerða myndi ég spá
þvi að annað hvort gerðist: aukn-
ir hjónaskilnaðir og fjölgun
taugaspenntra, snemm-
skaddaðra barna og/eða algjört
bakslag i jafnréttisbaráttu kynj-
anna — hrein uppgjöf.
— Hvað er fjöiskyldupélitfk?
Fjölskyldupólitik hefur verið
skilgremd þannig að hún sé
aögerðir af hálfu hins opinbera,
sem beinast að fjölskyldunni,
beint eða dbeint. Beinar
fjölskyldupölitiskar aögerðir
skiptast i tvennt. Annars vegar
þegar um skilgreind heildar-
markmið er að ræða og aðgerðir i
samræmi við þau. Þetta á t.d. við
i Sviþjéð, Noregi og Frakklandi.
Hins vegar ers beinar aðgerðir án
heildtermarkmiðs. Þá er gjaman
HtiB á þennan málaftofck sem
afmarkað svið aðgerða t.d.
fæðingarortef, barnabætur, dag-
vistarstofnanir og fi. Þetta á við
>*m Danmörku, Austurriki, V-
Þýskaland — og ég myndi flokka
ísland hér.
Obeinar aðgerðir eru ým islegt
það sem ekki er beist að
fjölflkyMuuii sem slikri, ea hefur
áhrif á dagtegt Hf heniMw. Þ*r má
t.d. nefaa hásttæöismól, skiptdag
borga eg bcja sem geta ráþiö
miklu um M fdflcs. Er tamgt á
vintiustað, er hverfi hættateft eða
vmsamlegt bérnum? AÍK snertir
þetta fjötekytakma.
Obeinar aðgerðir eiga sér stað i
flestum þjéðfélögum og sums
staðar er fátt annað i gangi en
þ*r, þar sem viss andstaða er
gegn f jölskyIdupólitik. Þetta á við
um lönd eins og Bandarikin,
Kanada og England. Þessi lönd
eru margbreytileg hvað varðar
þjóðarbrot, kynþætti og fl. og sú
skoðun virðist rlkja að fjölskyld-
an sé privat og stjórnvöld eigi
sem minnst að skipta sér af henn-
ar málefnum. Konur i þessum
löndum fara samt sem áður út á
vinnumarkaðinn, þannig aö æ
meira ber á þeirri skoðun að
markviss fjölskyldupólitlk sé
nauðsynleg þar, til að tryggja
einkalifið. Þvi má bæta við að
skólinn i þessum löndum er meira
viðurkenndur sem uppseldis-
stofnun; í Bretlandi t.d. byrja
börn 5 ára i skóla og eru þá strax
frá kl. 9—3.30. i skólanum.
— Hvaðer átt við með hugtak-
inu fjölskylda i þessu samhengí?
I langflestum löndum er
fjölskyldan skilgreind sem a.m.k.
einn fullorðinn og eitt bam undir
lögaldri. Þessi skilgreining
rúmar flestar þær fjölskyldu-
gerðir sem til eru.þ.e. hjón með
bam, fólk i sambúð með barn,
ömmu meðbarn, einstætt foreldri
og kommúnubúskap með böm. Ef
'börn eru uppkomin flokkast
málefni þeirra ekki undir
fjölskyldupólitik, heldur heyrir
undir félagsmálastofnun. Sama
er að segja um aidraða, þó að
vissulega væri æskilegt að hafa
þá innan myndarinnar a.m.k.
varðandi óbeinar aflgerðir. Ef
gengiðer út frá þessari skiigrein-
ingu hlýtur fjölskyWten alltaf að
verða til, þvl bórn munu halda
áfram að fæðast, þai er Hffræði-
leg staðreynd.
Hlutvcrk
fjölskyldunnar
ffvert cr htaitverfc tjötskylóuaa-
tr I Aag, fer þýktaig bettaar
tnitmkanfH eöa vauHifli?
FjötekyMan er að breytast, á
þvi teitetr ekki rtokkwr vafi. Hén
er að meetu hætt að vera
fram leiðftiueimn g ef er nú ftrðte
neyaiuetetag. Hún gegeir enn þv!
hlutverki (ef vel gengur) að vert
tilfinningategt athvarf og innan
hennarfer ftíagsmótun barnanna
fram að vorulegu leyti, a.m.k.
fyrstu æviárin. Meö aukinni
tæknivæðingu er viða talað um
aukna firringu og meiri þörf fyrir
tilfinningalegt athvarf. Ég tel
óliklegt að fslenskir foreldrar vilji
afsala sér uppeldishlutverkinu og
láta það alfarið yfir til stofnana,
sem vissulega er pólitfsk spum-
ing.
Ég held að aðgerðir stjórnvalda
geti ráðið miklu um það hvort
þýðing fjölskyldunnar fer
vaxandi eða minnkandi. Þar & ég
ekki eingöngu við beinar fjöl-
skyldupólitiskar aðgerðir, heldur
einnig það hvort fólk getur lifað á
dagvinnulaunum, hvernig stefn-
an verður i húsnæðismálum,
kjaramálum, skipulagsmáium,
skólamálum, tómstundamálum
og svo framvegis.
— Hvaða stefna er rikjandi í
fjölskyldumálum f nálægum lönd-
um?
Þetta er auðvitað breytilegt en
t.d. á Norðurlöndum má segja að
kjarni stefnunnar sé að foreldrar
skipti á milii si'n ábyrgðinni á
bamauppeldi og heimilishaldi og
að foreldrar fái tækifæri til að
vera með bönnwn sinum a.m.k.
hluta úr degi. Það er viðast talið
æskilegt að börn séu að verulegu
leyti hjá foreldrum sinum fyrsta
eð« fyrstu tvö árin.
Vfða hefur sá hugsunarháttur
verið rikjandi að bömin séu
einkamál kvenna. Upp úr iðnbylt-
ingunni fóru bæði konur og böm
(verkamanna) út á vinnumark-
aðinn og seinna varð það
stöðutákn karlmannsms að geta
haft konuna heima. Fram komu
kenaingar um „móðuráttina” —
að konum sé nánast eðlislægt að
hugsa um barnin. Nýjar
rannsók rar benda ótvirætt ttí þess
að gagnkvæm tilfintengatengsl á
mrili feðra og barna séu jafn eftii-
leg, sve framarlego sem feðirioa
(eðe fósturfereldri) hefur tæki-
fcri til að tengjast barninu.
Pabbarnir brcyta
um hlutverk
Fyrst beiitdist fjWskyldupóliHk
meira og minna að konum og
velferð barnanna, en nú er
fjölskyldan sem heild komin
meira i sviðsljósið.
Við sjáum vel þessa þróun f
Sviþjóö. Arið 1968 gáfu stjórnvöld
þar út jafnréttisyfirlýsingu. Eftir
þaö skyldi öll félagsleg stefnu-
mótun taka miö af jafnrétti kynj-
anna og fjölskyldupólitlkin gekk
út frá þessu. Allt var gert til aö
koma konum út á vinnumark-
aðinn. Um 1975 áttuðu Sviar sig á
þvi að fjölskyldumeðlim ir voru að
einangrast hver frá öðrum. Börn-
in voru hjá dagmömmu eða á
dagvistarstofnun / skóla, hjónin
voru á sitt hvorum vinnustaðnum
og fjölskyldan átti litið sameigin-
legt. Eftir það virðist velferð f jöl-
skyldunnar sem heildar vega
þyngra en jafnrétti kynjanna i
þeim kröfum og nefndarálitum
sem ég hef séð um þennan mála-
flokk frá Svium. Þá komu fyrst
fram kröfur um géðar dagvistar-
stofnanir, ekki bara margarmeð
hámark 6 stunda vistun,
sveigjanlegan vinnutima, styttan
vinnutima fyrir foreldra
ungbarna, 9 mánaða fæðingar-
orlof, sem eingöngu var hægt að
fullnýta ef faðirinn tæki frí i
a.m.k. einn mánuö. Það var tekin
sú stefna að „neyöa” pabbana til
að breyta um hlutverk i einn
mánuf^og siðan hafa verið gerðar
kröfur um styttan, sveigjanlegan
vinnuthna fyrir báða foreldra á
fyrstuþremur æviárum barnsins.
Gert var ráð fyrir að tryggingar
greiddu einsteðum foreldrum
tekjum issinn svo að allir sætu við
sama borð.
Þessi stefna er ekki nema aft
hluta « kemte i framkvæmd i
Svtþjó* ecttþá. Mörg ijón hafa
verift á vegisœm, stjórnarskipti,
atvinnalffift o.fl. Athyglísvert er
aftscttftka aiþýðusambandið mát-
meiti stefmmm á þeim forsendu
að mtenwlrtiir steeftu ekki
jatefctis öftrumá viaRumarkaftn-
«m, ef þeir þyrfta afi ttýtta vianu-
tteaa fttett «g f»ra i fæftingarorlof
Engten mótmælti þvi aft kenur á
þ*rnei«»aaidn stætta ekki jafnt
aft vlgi1.
Stcfnuteysi og
eftirhermur
— Hvafta stefna hefur rtkt hér I
fjölskyldumálum, er hægt að tala
um stefuu?
Það hefur verið gripið til
ýmissa aðgerða sem falla undir
fjölskyldupólitik, eins og barna-
bóta, dagheimila, fæðingarorlofs
og fl., en mér vitanlega hefur ekki
verið mótuð nein heildarstefna.
Konur voru hvattar út á vinnu-
markaðinn, vegna þess að þðrf
var fyrir vinnuafl þeirra, án þess
að nokkuð væri hugað að
afleiðingunum — ef dæma má út
frá aðgerðum. Dagheimili kcmu
siðar til að bjarga ástandi, sem
þegar hafði skapast. Leikskólar
voru upphaflega hugsaðir sem
stofnanir með uppeldislegt giidi
fyrir börn heimavinnandi
húsmæðra. Það er algengt hér að
gripið er til einstakra aðgerða án
þess að markmið þeirra séu gerð
ljós. Við hermum töluvert eftir
Norðurlandaþjóðunum, án þess
að taka mið af islenskum að-
stæðum. Ég get nefnt sem dæmi
sérsköttun hjóna. Sérsköttun var
jafnréttismál i Sviþjóð og átti að
auka möguleika kvenna til að
vinna utan heimilis, fyrir utan
þann heiður að fá nafn sitt i skatt-
skrána. Hér hefur þessi aðgerð
þveröfug áhrif vegna 50% regl-
unnar, sem fyrir var, skattarnir
hækka. Sérsköttunin var ekkert
sett i samhengi við rikjandi
ástand og ailir hrópuðu húrra
fyrir þessu mikilvæga jafnréttis-
máli. Eða var hið dulda markmið
stjórnvalda að reka konur ten á
heimilin aftur? Annað dæmi um'
eftirhermu er ein af barnaárs-
kröfum ASl. Þess er krafiBt að
foreldrar fái 10 daga leyfi frá
starfi vegna veikinda barna
sinna. Sviar ftöfðu þegar fengið
þetta hui i kjarasamninga en
vildu n«ta leyflð tii fteiri atriða tii
dæmis að sinna almennt heilsu-
gæslu barna sinna (fara til
tanniækaie, ungfearnaeftirtit o.fi.)
«g siðast en «kki sist til aft taka
þátt i foreWrasamstarti i akóium
og dagheimikim barna sinna,
sem nú *r viða I moium m.a.
vegna aana foreldranna
— Ett hverttig á aft fteita
fjötefcyM*púHtIk, hvar á vaidið aft
Hggja?
Ef litið er á fjölskyldupólitik
sem afmarkað svið aðgerða með
eða án skilgreinds markmiðs tel
ég eðiilegast aö félagsmálaráðu-
neytið hafi frumkvæði að mótun
stefnu. Ef um lagabreytingar er
að ræöa þarf málið auðvitaö að
fara fyrir alþingi.
Hitt þekkist einnig að hugtakið
fjölskyldupólitík er notað sem
viðmiðun fyrir stefnumótun i
þjóðfélaginu yfirleitt. Litið er þá
á öll mál á einum stað — út frá
sjónarhóli fjölskyldunnar, hvort
sem um er að ræða húsnæðismál,
verslunarmál, skipulagsmál eða
hvað. Austurrikismenn eru með
slika fjölskyldudeild i valdamiklu
ráðuneyti, fjármálaráðuneytinu.
Þessi deild er einskonar sia, þar
sem spurt er, hvernig þetta eða
hitt komi út gagnvart
fjölskyldunni. Sérstök íjölskyldu-
ráöuneyti hafa sumsstaðar veriö
til (Noregur, V-Þýskaland), en
reynslan sýnir að þau eru valda-
litil þar sem allt eöa ekkert gæti
fallið undir þau. Þau hafa helst
orðið til þegar vantar ráðherra-
stól fyrir konu.
Hvaö með
uppekiiö?
— Ef vtð litttm aftar bingaft
hrim, hvar er þá einkum pottor
brotinn?
A timum forngrikkja var þaft
viðurkennt að eitt mikilvægasta
Wutverk rikisins væri að sjá um
uppeldi uppvaxandi kynslóðar.
Margar þjóðir setja þetta enn á
oddten, en sá hugsunarháttur
virftist fjarlægur hér á iandi.
Höfum við foretdrar og þjóðfélag-
ift möguieika á að veita börnum
þftð uppeidi sem við teljum
þroekavaaitegastfyrirþau? Svari
hver fyrir sig. Fétegaíræftilega
gcti spurningin hljómað svo:
Hvernig er uppeteift eg hvernig
getn-r þaft skýrt ástandið i
þjóftféiaginu?
Ef mimist er á ástandið i
þjóftféiaginu koma verðbóigan og
efatthagsmálin iftttega fyrr upp i
hug* fálks en uppeldislaus börn
og taugastrekktir foreldrar Er
kannski kominn timi til að ráðast
gegn verðbóigunni með þvi að
breyta verftbóiguhugsunarhætt-
inum, i gegnum uppeldið?
Vegna lágra launa, óhóflegs
vinnuálags og neyðarástands i
húsnæöismálum höfum við mikið
af taugastrekktum foreldrum og
uppeldissködduðum börnum. Hér
á tslandi virðist aldurstimabilið
18—30 ára vera óvenjulega
erfitt miðað viö sama aldursbil
er'endis.eða önnur aldursbil hér.
ikér eru sömu þroskaviðíangsefni
og annars staðar en röðin er önn-
ur, þannig að allt vill lenda
saman: upphaf sambúðar, aðiög-
un að maka, barnsfæðing og
aðlögun að henni, að læra á
vinnumarkaðinn , stunda
framhaldsnám að ógleymdum
húsnæðisþrældómnum. Við
þessar aðstæður haía föreldrar
ekki tækifæri til að veita börnum
sinumþaðgrundvallartraust sem
nauðsynlegt er fyrstu æviárin.
Enda freistar það margra að fara
til útlanda i annan lifsstil og
mannlif. Foreldrar geta sem sagt
ekki sinni foreldrahlutverkinu vel
og þær stofnanir sem til þess hafa
verið valdar eru einnig sveitar á
einn eða annan hátt. Dagvistar-
stofnanireru of fáar, undirmann-
aðar, með úreltu skipulagi og
laun fóstra eru svo lág að þær fást
ekki tii starfa. Grunnskólarnir
eru margsetnir og hvert barn er
það stuttan tima þar#að skólinn er
ekki megnugur að taka að sér
almennt uppeldishlutverk. Þær
stofnanir sem sjá um kennara-
menntun (KHt og uppeidisfræði)
eru svettar hvað stöður og
aðbúnað varðar. Nei það er mjög
langt frá þvi aft sú skoðun hafi átt
upp á paliborðið hjá fjárveitinga-
valdinu að uppeldi vaxandi
kynstóðar sé eitthvað sem borgi
sig að fjárfésta i. Þó «ð æskan erfi
landift, þá eru þaft skammtimaaft-
gerðir fram aft næstu kosningum
sem skipta meginmáii til að toila i
stóii. Atvtenuiífið hetur gjörsam-
tega tekift éM völd af íólki þessa
lands. Þó aft þjóftarframieiðslan
sé auðvitað undirstaða allrar vel-
megunar þá *r fróftiegt að velta
þvi fyrír sér hvort fólk er tilbúið
til að fóma heilsu sinui og barna
sinna fyrir örfáar verðbólgukrón-
ur.
Við þurfum tíma
og val
— Hvað er til ráða?
Það er mikilvægt að stjórnvöld
setji fram ákveðna stefnu eða
stefnur, þannig að ein ákvörðun
vinni ekki gegn annarri. Það
verður að skapa val fyrir fólk Það
hlýtur að vera besta leiöin að
karlar og konur geti valið.svo að
hið opinbera stjórni ekki um of
einkahögum fólks. Þær rannsókn-
ir sem gerðar hafa verið á
ljölsk. erlendis sýna að konur
sem vinna úti eða eru heimavinn-
andi gegn vilja sinum eru
óánægðastar og það bitnar bæði á
hjónabandinu og þar af leiðandi
börnunum. Hér hafa fæstir um
neitt að velja i þessum eínum.
Koma þarf til móts við þarfir
einstæðra foreldra og gera þeim
kleift að vera heima hálfan
daginn ef þeir vilja. Það þarf að
veita fleiri hópum færi á
dagheimilisvist, það er íárániegt
að einangra börn einstæðra
foreldra og námsmanna á
dagheimilum. A meðan atvinnu-
lifið er jafn ósveigjanlegt og raun
ber vitni og á meðan kraían um
styttingu vinnutimans og bann á
eftirvinnu gengur ekkert verða
draumar um sveigjanlegan
vinnutima þvi miður áfram
draumar, en hér verður að verða
breyting t.
Við verðum að kenna fólki að
meta mannlifið, aðra þætti en að
kaupa og kaupa og það er
uppeldisatriði. Það þarf að veita
meira fjármagni til uppeldis-
stofnana, fjölskyldunnar,
dagvistarstofnana og skólanna.
Börnin geta ekki haft mikil áhrif
sjálf, en það getum við hin, ekki
sist konurnar. Við verðum að
vinna að hugarfiwrsbreytingu til
að iétta af okkur margföldu
vinnuálagi og samviskubiti vegna
heimilis og barna. Margar konur
eiga aldrei fri, sumpart vegna
þess að þær eru þrælar sins
hefðbundna uppeldis. Ef einhver
breyting á aft verfta S átt til jafn-
réttis þarf markvisga fjölskyldu-
pólitik. Það þarf að tryggja
foreidrum tlma tii að vera með
börnum sinum,gefa fjöiskyidunni
allri kost á að vera samanjog til
að rjúfa einangrun íjölskyldunn-
ar þarf að gefa fjölskyldum tæki-
færi til að gera eitthvað i samein-
ingu. Það þarf að setja upp
ákveðið markmið til að vinna aö
og spyrja hvers konar samfélag
og lifsstil viljum við, hvers konar
mannlifi viljum við lifa?
— ká
l
i
I