Þjóðviljinn - 06.08.1981, Síða 11

Fimmtudagur 6. ágúst 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA II
óumdeilanlega ritfærastur
islenskra blaðamanna um sina
daga. Hann varö athafnasamur
þingmaöur, skýr og markviss
ræ&umaður og reyndist dugmikill
ráðherra. Það var mikiö tjón að
þjóðin skyldi ekki lengur en raun
varð á fá að njóta starfskrafta
þessa mikla hæfileikamanns.
Þau þungu örlög urðu hlutskipti
Magnúsar að missa heilsuna á
besta starfsaldri. Slikt er mikið
og óbætanlegt áfall. En hann gekk
á hólm viö örlög sin af hugrekki
og hetjuskap sem fáum er gefinn
og naut til þess ómetanlegs styrks
og stuönings mikilhæfrar eigin-
konu, sem ekkert lét ógert til að
auövelda honum stríðið og bar-
áttuna.
Siðustu ár sin geröist Magnús
einn að forustumönnum hreyfi-
hamlaðra og varð áhrifamikill
talsmaður jafnréttis þeim til
handa. Beitti hann óspart sinum
skarpa penna til þess að vekja
menn til umhugsunar um vanda-
mál og réttleysi fatlaðs fólks á
íslandi. Hafa samtök hreyfi-
hamlaðra mikils misst viö fráfall
hans.
A kveöjustund er skylt aö
þakka samstarfið á Þjóðviljanum
i nær áratug og þá ekki siður
langa og ánægjulega samvinnu i
forustu Sósialistaflokksins og
siöar Alþýðubandalagsins. Það
var mikil gæfa sósialiskrar hreyf-
ingar á tslandi að fá að njóta
hæfni og gáfna Magnúsar
sliðruö, þegar Magnús, illu heilli,
varð að binda enda á sinn póli-
tiska feril.
1971 hætti Magnús sem ritstjóri
Þjóöviljans, þegar hann gerðist
ráðherra i nýrri vinstri stjórn.
Störf hans þar marka ýms
þýðingarmikil spor, og vafalaust
átti hann glæsilegan stjórnmála-
feril framundan. hefði ekki ó-
gæfan duniö yfir.
1 ráðherratið sinni veiktist hann
af sjúkdómi, sem fram aö þeim
tima haföi verið talinn banvænn,
en læknisfræöin var þó farin að
hafa hemil á. Þetta var fyrsta á-
falliö af þremum. Þegar vonast
var til að sigur væri unninn á
þessum sjúkdómi, koma annað á-
fallið og sýnu verra, heilahimnu-
bólga, sem skildi við hann ör-
kumla mann.
Hann hafði alla tiö unnað mjög
útivist og ferðalögum. Nú gat
har.n ekki lengur stundað helgar-
göngur sinar um nágrenni
borgarinnar, og ferðalög til fjar-
lægra staöa orðin miklum ann-
mörkum háð. Hann lagði á sig
harðar æfingar i von um að
endurheimta að nokkru starfs-
getu sina og likamsþrótt. Sú von
brást að rnestu leyti. Þessi ein-
stæða sjúkrasaga verður ekki
rakin frekar. En á þessum erfiðu
árum naut hann einstakrar um-
hyggju og umönnunar konu
sinnar, Kristrúnar. Þetta varð
mér betur ljóst en áöur haustið
1978, þegar ég og kona min áttum
Aðeins fáein orö i kveðjuskyni
sögð. Þeim vil ég ljúka með inni-
legum samúöarkveðjum frá
okkur Valborgu til Kristrúnar,
Ölafar dóttur þeirra og annarra
vandamanna.
Eiöur Bergmann
Við islenskir sósialistar höfum
alla þessa öld búiö við mikið riki-
dæmi, hvað snertir andans menn
og foringja, sem hafa skipað sér i
okkar raðir og látið til sin taka
um áratuga skeið á næstum
hverjum þeim vettvangi, sem
hægt var að nota málstað okkar
til framdráttar: Að berjast fyrir
sjálfstæði tslands og bættum hag
alls vinnandi fólks i landinu.
Andlát Magnúsar Kjartans-
sonar, ritstjóra, minnir
okkur rækilega á þessa sérstöku
auðsæld okkar og enginn veit
hvaö átt hefurfyrr en missthefur.
Magnús skipar sess meöal þeirra
stjórnmálafrömuöa islenskra
sósialista, sem átt hafa stærstan
þátt i að gera stjórnmálastarf-
semi Sósialistaflokksins og siðar
Alþýðubandalagsins aö meiri-
háttar áhrifavaldi þjóðfrelsis-
baráttunnar og verkalýösbarátt-
unnar.
Við sem vórum ungir
sósialistar fyrir 35 árum og
lögðum okkur fram við að halda
úti æskulýðssiöu i Þjóðviljanum,
um öðrum minnisstæðara, að i
ráðherratið hinna tveggja fyrr-
verandi ritstjóra Þjóöviljans,
nafnanna Magnúsar Kjartans-
sonar og Magnúsar Torfa
Ölafssonar, stofnuðu þeir til sam-
vinnu tveggja ráðuneyta um
byggingamál á Landspitalalóð og
brutu með þvi blað i þróunarsögu
háskólaspitala.
A þeim tima haföi Magnús
Kjartansson látið hanna geödeild
Landspitalans og tók fyrstu
skóflustungu hennar 1973. Sú
bygging markar einnig timamót i
þróunarsögu geðlækninga á ís-
landi.
Samfylgdin meö Magnúsi
Kjartanssyni nær yfir ald-
arþriðjung. Hann hefur stóran
hluta þess tima átt greiðari
aðgang en aðrir að pólitisku
vitundarlifi okkar, sem höfum
lesið Blaðiö, oftast af glóandi for-
vitni og brennandi áhuga þann
tima, sem hann skrifaöi i það.
Þegar hans naut ekki lengur viö,
má segja að alloft hafi brugðiö
fyrir þvi ástandi hugans, sem
Þórbergur meistari Þórðarson
kallaöi karakterdeyfu.
Það er auðvitaö á margt að
minnast á þessari skilnaðarstund
og ótal margt að þakka. Sé horft
úr hæðum yfir greinar hans og
ræður finrist manni hann skipa
sér meðal þeirra höfunda á okkar
tima, sem best hefur tekist aö
þýða boðskap sósialismans yfir á
islensku og tengja kenningakerfi
ast á, og það stundum svo um
munaði; ég man ekki betur en við
ættum það til að skiptast á bréf-
um margsinnis sama dag; svo
gat boriö við að þessi bréfaskipti
væru eina samneyti mitt viö sam-
landa mina forna mánuöum
saman. Ýmist skeggræddum við
bókmenntirnar og stjórnmálin og
gerðum úttekt á mannorði is-
lenskra setuliðsvina og nató-
skjaldsveina, og vorum þá ekki
alltaf aðsleikja utan af þvi; ýmist
spunnum við upp úr okkur
súrrealistiska pikareskrómani
hvor i kapp við annan án allan
endi; ellegar viö sögðum hvor
öðrum æfintýri og furðusögur af
hversdagslegum atburöum eða
skrýtlur af stórtiöindum. tslensk-
um bókmenntum yrði ólitill
fengur aö hlut Magnúsar i þess-
um skrifum, ef hann yrði ein-
hverntima prentaður; fám
mönnum held ég hafi verið betur
lagiö að hafa endaskipti á gamni
og alvöru eða sjá hið stóra i hinu
smáa og hið smáa i hinu stóra,
enda vandist hann þvi ungur i for-
eldrahúsum aö gegna þeirri al-
mannahyggju einni sem honum
sjálfum sýndist og hann haföi
sannreynt.
Þó voru þau bréf flest sem viö
skiptumst á um Islenska tungu og
málfræöi.og hygg ég að visu aö
þau efni hafi verið Magnúsi
flestum öðrum hugstæðari i þeli
niðri. Og hér varö það mitt hlut-
skipti að þiggja fleira en ég veitti.
A landhelgisfundi 1958 á Lækjar-
torgi.
Nefnd á Þingvallafundi 1960 við stofnun Samtaka herstöðvaandstæðinga. Fr. v. Böðvar Pétursson,
Kjartan Björnsson, Bergur Sigurbjörnsson, Magnús Kjartansson, Halldór ólafsson, Ingi Tryggvason og
Garðar Guðnason.
Að lokinni fyrstu Keflavikurgöng-
unni 1960.
Kjartanssonar meðan honum
entist heilsa og þrek til stjórn-
málastarfa.
Eiginkonu Magnúsar, Krist-
rúnu Agústsdóttur, sem stóð við
hlið hans sterk og hlý, jafnt i bliðu
sem striðu, sendum við Marta
einlægar samúöarkveðjur, svo og
öðrum ástvinum hans og vanda-
mönnum.
Guðmundur Vigfússon.
1 áratugastarfi á fjölmennum
vinnustaö kynnast menn óhjá-
kvæmilega mörgum. Og etv.
fleirum á dagblööum en viða
annarsstaðar.
Þegar ég lit yfir fyrstu tvo ára-
tugina, sem ég vann við Þjóð-
viljann, verður mér ljóst að þar
hef ég kynnst ótrúlega mörgu á-
gætu fólki, og það vekur mér
furðu, hve margir af þeim, sem
mér eru minnisstæðastir, hafa
lokið tilveru sinni — og flestir
fyrir aldur fram.
Magnús Kjartansson var etv.
sá sem ég mat mest allra þessara
ágætu manna, enda sá sem setti
mestan svip á málgagniö okkar,
meðan hans naut við.
A þessum kveðjudegi er sjálf-
sagt aö bera I bakkafullan lækinn
að gera tilraun til að lýsa ritleikni
hans og þvi bitra háði, sem póli-
tiska andstæðinga hans sveiö
sárar undan en nokkru öðru.
Suma svo aö þeir reyndu i aflvana
bræöi sinni að bera hann margs-
konar upplognum og vafasömum
sökum. Flest af þvi er nú fyrnt
sem betur fer. Vopnin voru
þess af tilviljun kost að heim-
sækja þau hjónin i New York, þar
sem Magnús var þá fulltrúi Al-
þýðubandalagsins á þingi
Sameinuðu þjóðanna. Daglega
ók Kristrún manni sinum i hjóla-
stól um borgina og vakti yfir öll-
um hans þörfum.
Við Valborg höfðum reyndar
einu sinni fyrir mörgum árum
notið samvistar þeirra hjóna i
orlofi á stönd Svartahafsins. Það
voru indælir dagar, og viö slikar
kringumstæður kynnist maður
stundum nýjum hliðum á mönn-
um, sem maður telur sig þekkja
vel áður.
I þessari heimsókn okkar til
New York sýndi Magnús okkur
salarkynni Sameinuðu þjóöanna.
og lýsti fyrir okkur verunni þar.
Ég held hann hafi notið þess að
vera á þessum stað, enda var
hann mikill áhugamaður um al-
þjóða samvinnu.
En gömlum lesendum Þjóð-
viljans þarf ekki að kynna áhuga-
mál hans. Þar reis hæst barátta
hans gegn erlendri hersetu og
fyrir stækkun landhelginnar, auk
hinnar stöðugu baráttu fyrir
Islenskum sósialisma og almenn-
um lýðréttindum. Siðustu árin
var starf hans einkum helgað
málefnum fatlaðra, og þarf engan
að undra. Sá er eldurinn
heitastur, er á sjálfum brennur.
Hinum hvassa penna Magnúsar
var stjórnaö af heitu hjarta og
næmum tilfinningum, sem þó
báru aldrei skarpar gáfur ofur-
liði.
— En þetta átti hvorki að vera
ævisaga né tæmandi mannlýsing.
höfum margar góöar minningar
um starfsemi blaösins sem við
höfðum kynni af. Það var
auðvitað meiriháttar ábati og
þroskavænlegt fyrir okkur, sem
stóðum i þessari blaðamennsku
að komast i beint samband við
ýmsa forystumenn Sósialista-
flokksins eldri og yngri sem við
litum upp til og voru orðnir þekkt-
ir menn. Magnús Kjartansson
vann fljótt hylli okkar eftir að
hann kom að Þjóðviljanum og
gerðist ritstjóri hans.
Mig grunar að það hafi oft hlot-
ið að reyna nokkuö á þolinmæöi
Magnúsar, sem menntast haföi I
félagsskap Jóns Helgasonar,
prófessors I Kaupmannahöfn,og i
Arnasafni, að þurfa að lesa
greinar okkar um þau mörgu
óskáldlegu efni, sem viö töldum
brennandi málefni dagsins. Það
virtist sama um hvaöa málefni
þjóölifsins var skrifaö, alltaf var
gott aö leita til Magnúsar, fá álit
hans, leiöbeiningar og uppörvun.
Ég er viss um aö hafi Magnús
ekki sýnt mér og öðrum sllkum
sérstaka nærgætni i okkar
viðleitni til blaðamennsku, þá
heföu afuröir okkar orðið miklu
minni og uppeldisáhrifin þeim
mun rýrari. Seinna átti hann
stundum til með að gera meiri
kröfur og óska eftir grein um
ákveðið efni i blaöiö og man ég
ekki annað en þá reyndi maður aö
reka af sér slyðruorðiö til að
verða við beiðni hans.
Það má kannski segja að ég
hafi alla tiö átt örðugt meö að
losna við áhrifavald Þjóð-
viljamanna, þvi aö mér er mörg-
hans islenskum gildum og
aðstæðum. Hann er einnig meðal
þeirra samlanda, sem hafa farið i
stórfenglegastar vlkingaferðir til
fjarlægra landa, þar sem tiðindi
mikil höfðu gerst, sem frásagnar-
verð voru. Hann gaf okkur skýr-
ari mynd af þessum viðburöum i
bókum sinum en aðrir á. okkar
tima.
Okkur hjónum verður þó á
þessari stundu mest hugsað til
Kristrúnar meö miklu þakklæti
og aðdáun. 1 heilan áratug hefur
Rúna létt Magnúsi að bera fjötra
þeirra hættulegu sjúkdóma, sem
hann þjáöist af. I okkar huga er
það henni að þakka, aö Magnús
gat, þrátt fyrir mikla heilsu-
skeröingu, lengst af veriö virkur
og glimt við efni sem reyndu bæöi
á þekkingu hans og kjark, en
hvoru tveggja var óskert til
hinstu stundar.
Ólafur Jensson.
Vinátta okkar Magnúsar
Kjartanssonar hófst fyrir nokkr-
um árum að ég átti litilsháttar er-
indi við Alþingi og vissi þar ekki
af öörum manni sem mér þætti til
þess liklegri að flytja mál fyrir
réttlausan utanþjóðfélagsmann.
Að visu fór um þaö erindi eins og
mörg önnur á þeim stöövum, aö
það var úrelt löngu áöur en
nokkrum manni þætti taka aö
sinna þvl, enda visast að svo hafi
verið ráð fyrir gert i öndveröu.
Hitt var meira um vert aö upp úr
þessu fórum viö Magnús aö skrif-
Okkur, þessum undanvillingum
sem höfumst viö I öörum löndum
fjarri mæltu islensku máli, hættir
iðulega til þess að gera okkur
tunguna að einsháttar estetiskri
niðursuöu, sælkerafæðu handa
völdum sérvitringum og bók-
menntamönnum* nema við gef-
umst þá hreinlega upp. Magnús
var menntaður málfræöingur og
hafði iðkað norræn fræöi á æsku-
árum, og fylgdist alla tið vel með
þó hann veldi sér smátt og smátt
önnur verkefni. Hann var rithöf-
undur aö eðlisfari og frá blautu
barnsbeini uppalinn við klassiska
og þjóðlega islenska orölist. Hann
vann við það drýgstan hluta
æfinnar að semja ritgerðir al-
þýðufólki til fróðleiks og
skilningsbótar, þar sem allt var
undir þvi komið að kunna að
hugsa hratt og skýrt og setja
hugsunina fram látlausum
auðskildum orðum. Ég hef aldrei
heyrt það i tvimælum haft að
Magnús væri mestur orðsnilling-
ur Islenskra blaöamanna og
stjórnmálamanna, þeirra sem
verið hafa um mina daga, enda
var Þjóðviljinn i tið hans talinn
bera af islenskum blöðum ekki
einungis að menningu og andlegri
ráövendni, heldur einnig og ekki
siður að einarölegu og snjöllu orö-
færi. Mér er enn minnisstætt þeg-
ar móðurmálsverðlaunum blaöa-
manna var úthlutaö i fyrsta
skipti, hvilikt hneyxli það þótti
aö þau voru ekki veitt Magnúsi
heldur öðrum og miklu lakara
manni. Umfram allt var still
Magnúsar skýr, skilmerkilegur
og óteprulegur; og þó hann væri