Þjóðviljinn - 06.08.1981, Side 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 6. ágúst 1981
lærður maður og kynni flestar
tóntegundir ritmálsins og léti
öngvar nýjungar talmálsins vilj-
andifram hjá sér fara, þá held ég
hann hafi skjaldan látið kunnáttu
sina og iþróttamennsku hlaupa
með sig i gönur, né léti undan
þeirri freistingu sem bestu orð-
listarmönnum verður einatt of-
viða að stritast á móti, að láta
málið hugsa fyrir sig og kátleg
orð og hugvitsamlegar setningar
sitja i fyrirrúmi fyrir skýrleika
hugsunarinnar. Hann vann rit-
störf sin i þágu málstaðar sem
hann trúði i alvöru og einlægni, og
þessi málstaður útheimti hvasst
og óteprulegt orðafar, stundum
ivið meinlegt og kom honum þá
háðið og skopið i góðar þarfir; ég
hef það fyrir satt að i þeirri list
hafi hann ekki átt sér jafnoka i is-
lenskri blaðamannastétt. Af rit-
gerðasafni Magnúsar, Elds er
þörf, sem út kom fyrir tveimur
árum, þykist ég mega ráða að
honum hafi i fyrri daga látið eink-
ar vel að semja satirur, þó hann
yrði siðar að draga nokkuð þá
bókmenntagrein viö sig, liklega
af annrikis sökum; eru sumar
þessar satirur ritaöar af svo mik-
illi snilld að mikið má vera ef þær
verða ekki einhvern timann tekn-
ar upp i islenskar lestrarbækur;
þó held ég að sagan „Islendingar
eignast ambassador” beri af
þeim öllum. Allt fyrir það hygg ég
aðhannhafiskjaldanborið kala til
andstæðinga sinna. nema algjör
gangi utan og ofan við sjálfan sig,
enda sé allt sem lifir bundið
saman i allsherjarfélagi, þvi er
einstaklingurinn eigi allt sitt
undir. Og það kalla ég hamingju
manns að mega verja til þess lifi
sinu að efla farsæld og menningu
náunga sinna og svo þess þjóð-
félags sem honum er samastaður
i tilverunni. Og þó Magnúsi
Kjartanssyni yrði færri lifdaga
auðið en hann átti skilið, þá hika
ég mér allt fyrir það ekki við að
kalla hann hamingjusaman
mann, þó ekki væri fyrir aðra sök
en þá að hann var um langan
aldur einhver einarðastur máls-
vari islenskrar þjóömenningar,
sjálfstæðis og jafnaðarstefnu, og
það á timum þegar mörgum þótti
gott að geta skriðið i felur. Og
þetta vona ég að geti orðið okkur
að huggunaroröum, venslamönn-
um og samherjum sem sjáum nú
á bak tryggum vini og góðum
dreng
Friðrik Þórðarson
A pianógarmi i næsta nágrenni
minu stendur mynd af manni sem
situr við setjaravél. Ef grannt er
að gáð sést að i handritaklemm-
unni er ein af Austragreinum
Magnúsar Kjartanssonar.
Nú er Magnús dáinn og þar meö
verða viss þáttaskil i islenskri
stjórnmálasögu og blaða-
mennsku.
Kjartansson. Það eru áhrif frá
þessum tima að enn i dag hrekk
ég til að mynda við þegar það byl-
ur i eyrum minum i máli að eitt-
hvað hafi gerst fyrir nokkrum ár-
um siðanli prentsmiðju Þjóðvilj-
ans hefði slikt verið talin vond
sletta.
Ég sá Magnús Kjartansson sið-
asti uppi á Grensásdeild Borgar-
spitalans. Hann var þar i endur-
hæfingu, en hafði frétt af þvi að
við Guðriður, starfsmaður Sjálfs-
bjargar, vorum þarna að messa
og gerði orð eftir okkur. Þá var
Magnús illa farinn, en hann hafði
ekki misst kimnigáfu sina og
tungutak prentsmiðjumálsins
þegar hvell rödd hans hljómaði:
„Hvað er platöryrkinn að gera
hérna?” Og satt var það að dofn-
ar hendur minar voru litið mál i
samanburöi við þær þjáningar
allar sem Magnús þurfti að bera
siðustu árin.
Siðasta verkefni Magnúsar að
málefnum fatlaðra var að þýða
leikritið Sterkari en Súpermann
eftir Roy Klift. Það verk mun
bera marga ávexti á komandi ár-
um.
Ég veit að margir munu tiunda
starf Magnúsar i stjórnmálum og
menningarlifi. Ég kýs hinsvegar
að lokum að minnast góðra
stunda niður á Þjóðvilja. Hver
getur til að mynda gleymt þvi
þegar einhver hafði sagt eitthvað
fyndið á kaffistofunni og þau
hlógu saman Magnús Kjartans-
ur varð einnig heimili hinna ungu
HAUKA þar sem þeir áttu sitt at-
hvarf og höfðu sina félagslegu að-
stöðu,sem ogi húsiKFUM.að þvi
ógleymdu að hinn mæti maður
Kjartan Ólafsson var ekki ein-
ungis góðvinur heldur og einnig
ráðgjafi Haukanna þeirra fyrstu
ár og reyndar lengur. Þótt iðkun
iþrótta væri að sjálfsögðu aðal-
markmiðið i starfi hins unga fé-
lags, þá voru viðfangsefnin fleiri
og beindust þá einkum að vinna
að bættum skilyrðum til iþrótta-
iðkana og auka áhuga Hafnfirð-
inga fyrir iþróttum. I þvi starfi
var hlutur Magnúsar stór, eldleg-
ur áhugi hans leiddi til þess að
innan Hauka var gefið út hand-
skrifað blað „íþróttapilturinn”
sem látið var berast milli félaga.
A árinu 1934 réðust Haukar i
blaðaútgáfu og gáfu út prentað
blað er nefnt var Haukar.var það
boriðog útbýtt ókeypis i hvert hús
i Hafnarfirði.
Magnús Kjartansson var i rit-
nefnd þess blaðs og skrifaði i það
margar greinar um iþróttamál;
var hann þá yngstur þeirra er i
blaðið skrifuðu, sem voru þó allir
innan tvitugsaldurs.
Þá var hlutur Magnúsar mikill i
þvi stórræði er Haukarnir réðust i
að efna til almenns borgarafund-
ar i Hafnarfirði þar sem rædd
voru skilyrði til iþróttaiðkana og
nauðsynlegar úrbætur. Til þessa
borgarafundar var sérstaklega
boðið bæjarfulltrúum, skólastjór-
Haukum þakka ég Magnúsi
Kjartanssyni samfylgdina og
óska honum góðrar ferðar yfir og
handan móðunnar miklu.
Hermann Guðmundsson.
Þegar Magnús Kjartansson
varð ráðherra heilbrigðis- og
tryggingamála sumarið 1971, var
hann þegar orðinn þjóðkunnur
maður sem ritstjóri og alþingis-
maður af skrifum sinum og ræð-
um.
Hann hafði þvi er hann tók við
ráðherrastarfi gifurlega mikla
stjórnmálalega og þjóðfélagslega
þekkingu og reynslu og hafði
mjög ákveðnar skoðanir um upp-
byggingu og þróun félagslegrar
og heilbrigðislegrar þjónustu,
sem hann hafði áður sett fram i
ræðu og riti.
Atvikin höguðu þvi svo að per-
sónulega höfðum við Magnús
Kjartansson ekki sést fyrr en
hann kom sem húsbóndi i heil-
brigðisráðuneytið, en frá fyrstu
byrjun tókst milli okkar sam-
vinna og samstarf, sem ekki bar
skugga á i ráðherratið hans og
vináttutengsl, sem héldust æ sið-
an.
Þegar Magnús Kjartansson
varð heiibrigðisráðherra, var
heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytið ekki orðið eins árs og
þvi i mótun, en það var stofnað
með breytingu á lögum um
IVagnús og Kristrún með Liu Chaú-Si, forseta kinverska alþýðulýðveldisins,
i Peking 1964.
Tveir góðir húmoristar, meistari Þórbergur og Magnús.
ómenni ættu i hlut, og einatt tók
hann svari þeirra við mig þegar
ég hafði þusað um þá einhverjum
stóryrðum. Og þó spjótalög hans
væru bæði snörp og beitt, þá
skildist mér skjótt i kunningsskap
okkar að honum bjó jafnan hlátur
i huga inni, og sá hlátur að visu
sem stafar af glaðværð og góðu
skapi en hvorki ólund né mein-
fýsi. Magnúsi heitnum var sú list
lagin að geta hnakkrifist i bróð-
erni. Og það er trú min að einmitt
meö tilbeina þeirrar listar hafi
Magnús orðið málstaö sinum —
og minum — þarfur maður.
A heimili Kjartans Ólafssonar i
Hafnarfirði voru orð eins og hug-
sjónir, menning, þjóðfrelsi, rétt-
læti og jafnaöarstefna ennþá
mælt mál og börnunum kennt að
bera þau fram feimnislaust; auk
þess sem þau hefðu skýra merk-
ingu. Þaö var ekki fyrr en löngu
siðar, á dögum þeirrar miklu
vitsmunaslyðru sem gekk yfir
landið á árunum upp úr 1950, að
farið var að pukrast með þess-
háttar orð. Magnúsi varð þess
auöið að halda áfram þeirri
jafnaðarstefnu sem honum hafði
verið kennd ungum, og bæta þar
við sem kynslóð foreldra hans
varð frá að hverfa. Verkefnin
voru að visu breytileg, vopnin
sum hver ný og orðin stundum
ivið önnur, en brautin lá einlægt
að sama takmarki. Mig brestur
visast heimspekislegar ■ rök-
semdir fyrir máli minu, en allt
fyrir það er mér skapfelldast að
trúa þvi að lif hvers manns sé
verðmæti sem honum sé ætlað að
varðveita og verja i nokkrum til-
Hlutskipti Magnúsar var m.a.
að halda merki sósialista á lofti i
köldu striði. Meistaratök hans á
þvi verkefni verða ekki tiunduð
hér. Þann þátt munu aðrir rekja.
Sá sem þetta ritar hefur hins-
vegar iöngun til að segja nokkur
orð af öðru tilefni.
1 mörg ár hittumst við Magnús
i prentsmiðju Þjóðviljans við það
verk að koma málgagninu sam-
an. Eftir á að hyggja, i minning-
unni, var þessi timi visst æfintýri.
Þetta æfintýri i prentsmiðju
Þjóðviljans er þó of löng saga til
þess að hún verði rakin hér að
nokkru ráði.
Þó má geta þess að þarna fór
fram einskonar uppeldisstarf, óg
átti Magnús ekki sist þátt i þvi.
Handrit Magnúsar voru skóli i
islenskri tungu. í þessum hand-
ritum var aldrei slegin feilnóta i
móðurmálinu, hvort sem dagarn-
ir voru virkir, kosningaslagur eða
aðrar annir stóðu sem hæst.
Oft gerðist það að setjarar
stóðu upp frá vélum sinum til að
ræða textameðferð við Magnús
son, Guðrún Guðvarðar og Guð-
mundur Hjartarson, ásamt svo
minni söngfuglum að sjálfsögðu.
Hrafn Sæmundsson.
Nokkur kveðjuorð frá gömlum
félögum í Haukum.
Þaö þóttu eigi nein sérstök tið-
indi þegar nokkrir drengir á
fermingaraldri allir innan KFUM
komu saman i húsi þess félags og
stofnuðu iþróttafélag 12. april
1931. Þó er það svo að þessi tiltekt
hinna 13 drengja varð upphaf að
öðru stærra og mótaði stórt spor i
iþróttamálum Hafnarfjarðar, svo
sem öllum var ljóst þegar félag
þetta „Knattspyrnufélagið Hauk-
ar” minntist 50 ára afmælis sins i
mai mánuði siöast liðnum.
A meðal stofnenda Hauka var
Magnús Kjartansson, sem var i
reynd meira en stofnandi, þar
sem heimili hansog foreldra hans
Kjartans Ólafssonar bæjarfull-
trúa og Sigrúnar Guðmundsdótt-
um og kennurum.
t troðfullum gamla bæjarþing-
salnum gerðu hinir ungu menn
grein fyrir áhugamálum sinum,
skiptust á skoðunum við bæjar-
fulltrúa og fleiri og þótti hlutur
þeirra góður.
Fullyrða má að borgarafundur
þessi hafi haft strax mikil áhrif á
framvindu iþróttamála og reynd-
ar lengi á eftir, Um nokkurra ára
skeið var starfrækt málfunda-
deild i Haukum; þar var Magnús
mjög virkur, flutti framsöguer-
indi og tók þátt i umræðum sem
oftast voru mjög liflegar. Þessi
málfundastarfsemi Hauka var
ungum mönnum góður félags-
málaskóli.
Margt og mikið meira mætti
hér fram taka um bernskuár
Hauka og þátt Magnúsar
Kjartanssonar, þvi minningarnar
hlaðast upp nú þegar Magnús er
kvaddur hinstu kveðju, en hér
skal staðar numið, en undirstrik-
að að brautryðjandastarf hans
mun seint verða fullþakkað.
Fyrir hönd gamalla félaga i
stjórnarráð islands, sem gildi
tóku 1. janúar 1970.
Það kom þvi, með vissum hætti,
i hlut okkar Magnúsar sameigin-
lega að móta vinnutilhögun og
starf ráðuneytisins og taka af-
stöðu til þess á hvaða þætti mála
ætti að leggja höfuðáherslu i hinu
nýja ráðuneyti.
Eitt fyrsta verk Magnúsar eftir
að hann varö heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra var að
hafa forgöngu um að setja bráða-
birgðalög um breytingu á lögum
um almannatryggingar þannig,
að ýmiss ákvæði þeirra laga, sem
áttu að taka gildi hinn 1. janúar
1972, tóku gildi hinn 1. ágúst 1971.
Hér var bæði um að ræða
ákveðnar hækkanir bóta al-
mannatrygginga, en einnig kom
þá til framkvæmda nýmælið um
tekjutryggingu, sem haldist hefur
i lögum siðan og oröið æ stærri
þáttur af bótum elli- og örorkulif-
eyrisþega.
Fyrir 10 árum, þegar Magnús
Kjartansson tók við ráðherra-
starfi i heilbrigðis- og trygginga-
ráðuneyti, þá voru heilbrigðismál
dreifbýlisins mjög til umræðu og
hafði reynst erfitt um alllangt
skeið að fá heilbrigðisstarfslið til
starfa úti um landið, en þá voru i
gildi hin gömlu læknaskipunar-
lög, sem eingöngu gerðu ráð fyrir
fastráðnum læknum til starfa við
almennar lækningar, en engu
öðru heilbrigðisstarfsliði.
Vorið 1971 hafði nefnd, sem þá-
verandi heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra hafði skipað til að
gera tillögur um úrbætur I heil-
brigðismálum, skilað áíiti og
Kveðja frá Víetnam
Osló 30. júli 1981.
Kæri vinir.
Eftir að hafa fengið hina
hryggilegu frétt um andlát okkar
ástkæra félaga Magnúsar
Kjartanssonar vil ég fyrir hönd
vietnamska sendiráðsins og i
minu eigin nafni senda ykkur og
fjölskyldu félaga Magnúsar
okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Dauði hans er okkur öllum mikill
missir. Samt sem áður mun hann
og hið mikilsveiða framlag hans
til málstaðar okkar lifa i hjarta
okkar um alla framtið.
Phan IIoi
forstöðumaður sendiráðsins I
Osló.
Skeytið var sent til íslensku
Vietnamhreyfingarinnar og til
allra annarra vina á Islandi.