Þjóðviljinn - 29.08.1981, Blaðsíða 16

IfiSlÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 29.-30. ágúst 1981
nútlminn
Fortlöin
Þegar þú minnist á uppruna
oröa, dettur mér i hug nafngiftin
Lappar sem er einskonar
skammarnafn á Sömum. Uppruni
þess orðs er finnskur „lappo”
sem þýöir endir. Lappland er þvi
landsendir og Lappar fólkiö sem
byggir landsenda. Á hinn bóginn
eru Samar mjög trúaöir og áber-
andi kirkjuræknarien t.d. Sviar.”
Þótt Samar séu þjóð meö sitt
eigið mál og eigin menningararf-
leifð, búa þeir vitt og breitt i 3
rikjum. Er raunhæft aö þeir fái
sjálfstjórn?
„Varla. Þaö sem viö viljum
fyrst og fremst er aö ráöa sjálfir
nýtingu þess lands sem viö höfum
haft yfirráð yfir og nýtt okkur til
framfæris og aö stuölaö verði að
þvi að viö fáum haldiö þjóðernis-
legum og menningarlegum sér-
kennum, og þau viðurkennd.
Ennfremur að á Sama verði litiö
sem eina þjóð”.
Hver er staða Sama i Norrænu
samstarfi?
„Samar taka ekki þátt i þvi sem
þjóð. Við höfum enga svokallaöa
„lýðræðislega kjörna fulltrúa”
sem yrðu viðurkenndir af öðrum
þjóðum. Það kemur m.a. i veg
fyrir þátttöku okkar i norrænu
samstarfi.
Þó mun Samar ásamt Færey-
ingum, Grænlendingum og A-
lendingum fá rétt til að hafa á-
heyrnarfulltrúa i Norðurlanda-
ráði.”
Þagað um Alta
Hafa Samar samskipti við aöra
minnihlutahópa? Hvern stuðning
hafið þiö fengið i baráttu ykkar
fyrir auknu sjálfræði?
„A árinu 1979 héldum við Sam-
ar hátið, einskonar þjóðhátiö.
Þangað buðum við fulltrúum frá
Grænlandi, Eskimóum frá Kan-
ada, Indiánum frá Suður-Ame-
riku, Sömum frá Kússlandi og
Kúrdum. Þetta er reyndar liður i
formlegu samstarfi minnihluta-
hópa i heiminum og hafa þau
samskipti verið okkur mjög
gagnleg.
I Finnlandi rikir meiri skilning-
ur á sérstöðu Sama en i Noregi og
Sviþjóð. 1 Menntamálaráðuneyti
Finnlands er málefnum Sama
sinnt sérstaklega og er það gert af
fulltrúa Sama sjálfra. Þar er
einnig stefna hins opinbera að
gera það sem hægt er til að
vernda menningu Sama.
Dæmigert fyrir stöðu Sama i
Noregi er hvernig að Alta-Kauto-
keino-virkjuninni var staðið at
hálfu stjórnvalda. Landiö er tekið
frá hreindýrunum sem við byggj-
um afkomu okkar á, og er sú stoð
sem þjóðernisleg tilvera okkar
byggist mikið á, og lagt undir
vatn. Svo halda menn að dugi að
greiða fyrir það með peningum.
1 Sviþjóð var hinsvegar þagað
um Alta-málið i opinberum fjöl-
miðlum. Þar var öllum viður-
kenndum starfsvenjum i frétta-
mennsku kaslað fyrir róða. Þessi
undarlega þögn var ákveðin af
stjórnvöldum, gegn kröfum
fréttamanna. Tilgangurinn var
vist að styggja ekki pólitiska
samherja vestan landamær-
anna. Að Samar ættu einhvern
rétt eða hefðu eitthvað um þetta
að segja var algert aukaatriði.
Svona er staða Sama i Sviþjóð,
sem allra landa mest og best
styður mannréttindabaráttu viðs-
vegar um heiminn.
Sterk
fjölskyldu tengsl
Hvernig er fjölskyldulif Sama?
„Fjölskylduböndin eru ákaf-
lega sterk, reyndar eru ákaflega
sterk bönd milli Sama almennt. A
heimilum búa þrir til fjórir ættliö-
ir saman og heimilin eru sjálfum
sér nóg um fæði og klæöi. Ein af
viðteknum venjum i samskiptum
Sama er ef þig vantar svefnstað,
bankar þú upp á hjá næstu Sama-
fjölskyldu, þér er boðið i bæinn.
Þú rúllar þar út svefnpokanum
þinum sem pláss er og sefur nótt-
ina. Ollum finnst þetta sjálfsagt.
Eins er maður aldrei gestur i föð-
urgarði og að færa fjölskyldu
sinni gjafir þegar komið er i
heimsókn, þykir mesta ókurt-
eisi.”
Hvernig er fjármálum Sama
háttað?
„Flestir Samar eru i venjuleg-
um kjarnafjölskyldum og hafa
eigin fjárráð á borð við aðra.
Hreindýraeigendur og aðrir þeir
sem búa i Samabyggðunum hafa
u.þ.b. helming tekna sinna til
einkaþarfa, hinn helmíngur tekn-
anna rennur til sameiginlegra
þarfa allra i viðkomandi hóp. Þá
leggur sá sem mest hefur tii
hæstu upphæðina. Þetta er mjög
eðlilegt, þvi mikið af vinnunni við
hreindýraræktina er sameigin-
leg, s.s. smölun og siátrun.
Samabyggðinni er skipt niður i
svæði, sem siðan eru nýtt sameig-
inlega af einskonar „kollektiv-
um”. Reyndar er ekki til einka-
eign á landi. Landrýmið fyrir
hreindýrin hefur þrengst mikið,
og virðist ekkert lát ætla að verða
á þvi. Nú eru aðeins 800 fjölskyid-
ur sem lifa einvörðungu á hrein-
dýrarækt. Þær búa i 47 Samabæj-
um (kollektivum)”.
Hreindýrahorn eru
kynorkuaukandi
„A siðustu árum hafa vestræn
hagvaxtarsjónarmið þrengt sér
inn i hreindýraræktina. Nú hefur
hagnaðarvonin eyðilagt mikið af
hefðum sem tengdust þessari at-
vinnu. Obbinn af hreindýrunum
er seldur til Japans. Þar eru
hornin notuð i lyf sem Japanir
telja að auki kyngetu sina. Til að
hægt sé að vinna þetta efni úr
hornunum verður að slátra hrein-
dýrunum snemma hausts, þá eru
hornin enn m júk og hæf til mölun-
ar. 1 þeim tilfellum sem hornin
eru seld sérstaklega fæst mjög
hátt verð fyrir þau en óhagræðið
af að vera með slátrun á mismun-
andi timum er mikið”.
Árið 1971 voru sett lög i Sviþjóð
um réttindi Sama innan Sama-
byggðarinnar. Þessar reglur eru i
stórum dráttum svona:
1. Samar sem hafa meirihluta
tekna sinna af hreindýrarækt
mega eiga hreindýr.
2. Réttindi Sama sem höfðu
hreindýr, en hafa nú tekjur af
öðru, takmarkast við að veiða
villt dýr, fugla og fiska og hefja
hreindýrarækt i Samabyggð-
inni.
3. Þeir sem einu sinni áttu hreina,
mega vinna hjá öðrum við
hreindýraræktunina.
4. Samar sem eiga foreldra sem
áttu hreindýr njóta engra rétt-
inda i Samabyggðinni.
„Þessi lög eru um margt
merkileg, enda þau einu sem við
vitum um á Norðurlöndum sem
lögbinda stéttaskiptingu. Eins og
af þessum lögum má sjá eru þau
siður en svo fallin til að auka
samheldni Sama, virðast reyndar
vera sniðin til að etja þeim sam-
an”.
Leggið inn gott orð
Hvernig geta Islendingar stutt
ykkur?
„Kynning á sérstöðu Sama i
Norðurlandaráði væri mikils
virði. Þóekki væri nema til að við
fengjum að koma fram sem þjóð.
Við erum líka ein þjóð og viljum
að á okkur sé litið sem slika. Þið
styðjið okkur mikið með þvi að
gera það.”
„Við stjórnum ekki græðgi úlfanna”
,né hvað lestirnar hrerama”.