Þjóðviljinn - 29.08.1981, Síða 19

Helgin 29.-30. ágúst 1981 ÞJóÐVILJINN — SÍÐA 19
hernaöarbandalag eru börn þjóöarinnar
fædd inn i ófriðarskyldu hernaöar. Kirkjan
leggur áherslu á að börnin séu alin upp I
guðrækni og góðum siðum. Herveldin krefj-
ast þess að börnin hati með sér þá óvini,
sem þau eiga, og aðstoöi við tortimingu
þeirra.
Hlutlaus þjóð elur ekki börn sin upp i
hatri til annarra barna jaröarinnar.
t kjölfar þess að þjóðin var viöjuð i hern-
aöarbandalag, komu dilkar inn i landið,
sumir feitir og pattaralegir, sem hernaðar-
sinna langaði að gleypa.
Þar skal til nefna kana- eöa dátaútvarpið.
Viö eigum gott og menningarlegt útvarp,
sem er i senn þjóðlegt og vikkaði sjón-
deildarhring hlustenda. Það er fjölbreytt i
efnisvali og hyglaði öllum aldursflokkum
nokkru.
Herinn reisti útvarpsstöð á Keflavikur-
flugvelli. Hún var fyrir hans lið. En þetta
útvarp hófst með brambolti og afþrey-
ingarmúsik, eins og hún tiðkast vestra.
Þessi læti voru svo spanandi fyrir mikinn
'porra á Reykjavikursvæöinu að fólk reyndi
að nota þau sér til afþreyingar. Islenska út-
varpið féll I skuggann og hlaut jafnvel á-
rásir fá hernámsliðum.
Ahrif kanaútvarpsins voru margskonar á
islensk heimili. Þaö stuðlaöi að fyrirlitn-
ingu á þvi, sem islenskt er. Börnin skróp-
uöu I skólum, til þess aö hlusta á þaö.
Þegar sjómenn fyrir vestan komu úr
róðri að kvöldi og konur komu meö kaffi-
könnuna, sögöu þeir:
— Ekkert kaffi, bara hátta.
Eins var það hér syöra með kanaútvarp-'
ið. Þegar komið var aö rekkjutima nýgiftra
hjóna og maðurinn var háttaöur i spenningi
og tilhlökkun, þá sagði konan: —-Nei, dáta-
* útvarpiö fyrst.
Menning þeirra og kunnátta var ekki á
háu stigi að þvi er fram kom I mörgum til-
vikum. Þeir voru aö dunda við aö setja
saman kynferðisleikföng til þess aö gefa
islenskum drengjum, sem þeir náöu til. t
spurningalista, sem lagður var fyrir dáta-
hóp, var þessi lina: — Hver var Heming-
way? Aliir skiluðu auðu. Fariö var meö þá i
skemmtiferðir til þess aö skoöa þetta land.
AÞingvöllum varþeim sagt frá þvi, að hér
hafði verið þing fyrir þúsund árum. Þá
sagði einn: — Hvað, — voruö þiö til á undan
okkur?
— Hvenær uröu þiö til sem þjóð?
— Ja.
— Ætli það hafi ekki veriö skömmu fyrir
áriö 1500, sem Columbus var á feröinni og
fann álfuna.
— Það er einmitt það.
tslenskir unglingar höfðu fyrir nokkrum
árum tekið upp erlendar glefsur, eins og
séra Bjarni sagði: — Áður sungu börnin Bi
og blaka, nú syngja þau si-baba, si-baba.
Með dátaútvarpinu jukust ferlega eftir-
hermur og söngmáti islenskra ungmenna.
Þeir fóru að syngja á ensku Kiss me og I
love you. tslenskir smásöngvarar æfðu sig
fyrir framan spegil, skældu sig og grettu,
rugguðu sér i lendunum og sýndu kippi i
þjóhnöppunum.
Aö minnsta kosti tuttugu hljómsveitir
spruttu upp á skömmum tima. Og á þessum
árum varð töluverð sala á eyrnahlifum, og
sagnir herma, að verslunarmaður hafi
brugðið sér til útlanda og náð sér i umboö
fýrir eyrnahlifar. Þó stofnaöi hann ekki
eyrnahlifaverslun, heldur dreiföi vörunni
um Reykjavikursvæði og Suðurnes.
Hljóðsveiflurnar minntu á atburöi, sem
geröust suöur I löndum fyrir fimm hundruð
árum, þegar dansæöi greip lýðinn og fólk
dansaði með hávaða og galsa milli borga,
daga og nætur, á sama tima og rannsóknar-'
rétturinn var aö stinga augun úr villutrúar-
mönnum.
Hér gerðist sá atburöur aö Freymóöur
Jóhannsson, kunnur listmálari, stofnaði til
sönglagakeppni um dægurlög. Þá spruttu
upp ljóðahöfundar og tónsmiöar. Þaö var
eins og sólskinsbros eftir útsynningsfýlu,
lögin voru sungin i danssölum og á heimil-
um. Þá kom Savannatrióið fram og söng á
islensku við miklar vinsældir. Þetta bætti
talsvert úr fyrirgangi smásöngvara og þeir
fóru aö syngja islensk ljóð til jafns við þau
ensku, svo að þjóðernislegri glætu brá
fyrir, er liða tók á áratuginn Tónskáld
þessara tima voru aðall. Sigfús Halldórs-
son og Skúli Halldórsson, báöir islenskir I
anda, en engir framúrstefnumenn. Þaö var
gaman að fá lag Sigfúsar viö ljóö Vilhjálms
frá Skálholti: Litla, fagra ljúfa vina, og tJt
um græna grundu eftir Skúla. Tónskáldin
Emil Thoroddsen, Eyþór Stefánsson og Ingi
T. Lárusson höfðu undanfarna áratugi
veriö „giftugjafar” á þessum sviöum, svo
að þjóöin átti sjóði sem hafa ávaxtast.
Guömundur Guðjónsson söngvari gerðist
félagi Sigfúsar og hafa þeir veriö saman á
söngferðum innanlandsog utan. Liklega er
Skúli Halldórsson siðasta tónskáldiö, sem
skrifar lög um horfna starfsmenn þjóðar-
innar, smalana. Smalar i hliöum hóa ekki
lengur. Bergmálið frá þeirra tið drukknaði
i vélaskrölti tækninnar.
Þessi áratugur bar merki striösgróöans.
Nokkru af gróðanum var að visu varið til
atvinnuveganna svo sem togarakaupa (ný
sköpunartogararnir) og fleira mætti nefna.
En margir þeirra, sem höföu fé undir hönd-
um, eyddu þvi til lystisemda eða lögðu I
verslunarbrask. Þannig voru hjón sam-
ferða i flugvél til Liverpool, konan með
smávöruverslun og maöurinn með herra-
fatnaö. Þá tiðkaðist þaö aö fólk fór til inn-
kaupa fyrir heimili sin i erlendum borgum,
likt og Kjalnesingar skreppa til Reykja-
vikur til að versla. En þó aö náttkjólar og
túttur væru ódýrari I Liverpool en i Reykja-
vik, þá gleymdist tlðum að leggja flugvéla-
kostnaðinn og þessháttar á innkaupin.
Þetta var sem sagt eyðsluáratugur og
menn reyndu að koma i lóg þvi sem hand-
bært var. Það haföi áhrif á yngri kynslóð-
ina. Byrjaö haföi veriö á sparifjársöfnun
skólabarna. Skólarnir sáu um aurana og
lögðu þá inn i banka. En á þessum eyöslu-
timum rénaöi sparsemin og varö siðan aö-
eins minning.
• Forseti Islands, Sveinn Björnsson féll frá
árið 1952. Asgeir Asgeirsson var nú kjörinn
forseti íslands. Hann hafði verið þingmaö-
ur nær þrjá áratugi I kjördæmi Jóns
Sigurðssonar.
Arið 1949 sögðu tslendingar upp land-
helgissamningnum flesksamningnum — v
við Breta. Þar meö hófst sókn i landhelgis-
málinu, sem stóð allan áratuginn. Arið 1950
var gefin út reglugerð um nýja landhelgis-
linu, þ.e. að llna var dregin um ystu sker og
fyrir minni fjarða og flóa, en markalínan
sjálf var sett fjórum milum utar. Þegar
landhelgin var færð úr þremur sjómilum I
fjórar mótmæltu Bretar, en islenska stjórn-
in svaraði. Bretar hófu þá samstundis
löndunarbann á islenskum fiski I Bretlandi
i hefndarskyni fyrir útfærslu landhelg-
innar.
Hófst nú mikiö þóf i landhelgismálinu.
Landhelgisbannið var brotið aö ári liðnu og
íslendingar hófu aftur landanir i breskum
höfnunum.
Ariö 1956 ákváðu Sameinuðu þjóðirnar aö
kveðja saman ráöstefnu, til þess að fjalia
um réttarreglur á hafinu. Islendingar
mættu á ráðstefnu i Genf um þessi mál.
Forystumaöur fyrir Islandi var Hans G.
Andersen og flutti mál þjóðarinnar. Hann
varö siöan forvigismaður þjóðarinnar I
málinu erlendis. Margar tillögur komu
fram, en tslendingar kynntu afdráttarlaus-
ar skoöanir sinar. Og árið 1957 lýsti rikis-
stjórnin yfir þvi, að landhelgin yrði færö út,
hverjar svo sem niöurstööur Genfarráö-
stefnunnar yrðu. Og reglugerð um 12 milna
landhelgi var gefinút 30. júni 1958. Þar með
hófst þorskastríð við Breta. Þaö var harö-
vitugt, Islendingar höföu til verndar mið-
unum sex strandbáta og eina flugvél, en
Bretar létu þrettán togara veiöa i landhelgi
að meðaltali á dag undir herskipavernd.
Ahafnir á þessum togurum voru um 250
manns, en á herskipunum, sem gættu
þeirra voru um eitt þúsund manns. Bretar
reyndu aö sigla bæði veiöiskip okkar og
strandvarnarskip niður. Eirikur Kristó-
fersson skipherra var fremstur i vörninni á
sjónum.
Hinn 1. september 1958 viðurkenndu allar
þjóðir, sem höfðu stundað veiöar á tslands-
miðum, landhelgina, nema Bretar.
A þaö má minnast, að enskt skáld orti á
árunum 1420-1430 eins konar hetjukvæöi um
enska sjómenn, sem þá voru aö byrja aö
veiöa hér viö land. Jafnframt þvi sem öll
þjóðin stóö nú einhuga bak viö rikisstjórn-
ina, þá risu nú islensk skáld og ortu um her-
för Breta hingað á miöin, og þótti engum
hetjuskapur I aðförum þeirra. Milli 20 og 30
ljóö birtust I blööum um þetta á við og dreif.
Hinn 1. september skrifaöi Lúövik Jós-
efsson sjávarútvegsmálaráöherra undir
reglugerðina um útfærslu landhelginnar I
12 milur. Þar með höfðu tslendingar rutt
brautina og aðrar þjóöir komu á eftir. Eng-
inn varð var við, aö Bandarikin styddu ts-
land i þorskastriðinu, ööru nær.
Hann sem var áður afglapinn á torgum
er oröinn skáld i Hallormsstaðaskóg.
Svo kvaöhann foröum. Arið 1955 tók Hall-
dór Kiljan Laxness á móti bókmenntaverö-
launum Nóbels. Hann var orðinn viöfrægur
úti um heim, en hér heima vantaði hann
viöurkenningu nokkurra benjaminita, sem
lesið höfðu Alþýðubókina forðum og
hneykslast á mörgum oröum, sem hann
beindi aö þjóö sinni um lifnaöarháttu fólks-
ins. Hann sagöi þetta ýmist I galsa og gagn-
rýni eða i snuprum og háöi. En engin bók
mun hafa verið lærdómsrikari fyrir þjóðina
en Alþýðubókin. Og þá þótti benjamlnltum
skörin færast upp I bekkinn, þegar hann
sendi frá sér samsetninginn um unglinginn
i skóginum:
Eia perlur! eia gimsteinar!
Eia leikur
leikur i sólskini
úti skógi!
Hvað var nú þetta.
Jórunn Viðar svaraöi með þvi aö lyfta
Unglingnum i skóginum upp i veldi tón-
anna.
Halldór Laxness var annar tslendingur,
sem hlaut Nóbelsverðlaun. Niels R. Finsen
fékk I byrjun aldarinnar Nóbelsverðlaun
fyrir ljósiækningar.
Sundið var I hávegum og margir sund-
garpar vöktu eftirtekt, vegna þess aö þeir
bættu met eldri sundmanna I hvivetna. Má
þar nefna Sigurö Þingeying Jónsson og Ara
Guömundsson, sem báðir settu sundmet og
sigruðu á erlendri grund.
Um það leyti sem þeir voru I fararbroddi
sundmanna, lá drengur við Skerjafjörð i
rúminu með berkla I fæti og stóð til að tek-
inn væri af honum fóturinn. Þegar hann tók
að hressast, gekk hann við hækjur og staul-
aöist um. Hann lék sér I fjörunni og fór aö
vaða I sjónum. Siöan fékk hann sundskýlu
og fór að æfa sundtökin, sem einhver hafði
kennt honum. Þetta hafði þau áhrif á heilsu
hans, aö honum fór að batna með hverju
ári, svo aö hann fór aö svamla þar meö
ströndinni. Hann hafði yndi af þessari
iþrótt og loks tók hann þá ákvörðun aö
reyna að synda yfir fjörðinn aö ströndinni
hinum megin.
Hann heitir Eyjólfur Jónsson. Og á þess-
um áratug vann hann þau sundafrek, er
enginn annar hefur leikið, hvorki fyrr né
siðar.
Þetta mætti kallast Eyjólfs-áratugur.
Arið 1950 synti hann yfir Skerjafjörð I
fyrsta sinn, en þann spöl synti hann oft sið-
ar. Ariö 1951 synti hann úr Viðey til Reykja-
vikur. En alls synti hann á árunum
1951-1962 tiu Viðeyjarsund.
Þá synti hann sex sinnum úr Engey til
lands.
Hiö fræga Grettissund, úr Drangey til
lands, synti Eyjólfur tvisvar sinnum. Hiö
fyrra sinn 1957 á 4 klst. og 45 minútum. Og
áriö 1959 á 4 klst. og 20 minútum.
Frá Reykjavik til Akraness synti Eyjólf-
ur á 13 klst. og 15 minútum, hreppti þá ólgu
og slæma strauma.
Áriö 1959 synti hann frá Vestmannaeyj-
um til lands á 5 klst. og 26 minútum. Enn
skal nefna, að hann synti frá Kjalarnesi til
Reykjavikur, 10 1/2 km., frá Hrisey til
Dalvikur, sem er álika langt og Grettis-
sund. Einnig synti hann frá Svalbaröseyri
aö Torfunesbryggju á Akureyri. Og enn var
það, að hann synti úr Reykjavik upp I Gufu-
nes, 5 1/2 km., og frá Reykjavik til Hafnar-
fjarðar 14 km.
Loks er aö geta þess, að Eyjólfur þreytti
Ermasund, milli England og Frakklands,
tvisvar sinnum. Ariö 1958 var hann á sundi I
16. klst., en hreppti þá þoku og brælu og sá
ekki, hvar hann fór, en var kominn lang-
leiðina. Ariö 1959 átti hann skammt eftir til
lands, um fjóra km., og greindi bila I landi,
en þá skall á fárviöri, svo aö hann varð að
hætta og bátur, sem fylgdi honum, var hætt
kominn.
Einn af fremstu söngvurum þjóöarinnar,
sagði viö greinarhöfund, að Eyjólfur heföi
svo fagra og góða söngrödd, aö ef hann
hefði lagt stund á þá list, þá heföi hann náð
langt. Þau eru systkinabörn Guðrún A.
Símonar óperusöngkona og Eyjólfur.
Tveir tslendingar höfðu gert garðinn
frægan undanfarna áratugi, annar erlend-
is, hinn hér heima. Albert Guðmundsson
varð viökunnur knattspyrnumaður. i mörg-
um Evrópulöndum. Magnús Guðbjörnsson,
Hlaupa-Mangi, var mesti þolhlaupari, sem
Islendingar áttu á öldinni. Hann hljóp oftar
en einu sinni frá Alafossi til Reykjavikur.
Einnig hljóp hann milli Hafnarfjarðar og
Reykjavikur. Og fyrstur manna hljóp hann
frá Kambabrún til Reykjavikur, svo aö
eitthvað sé nefnt.
Þá vakti þaö mikla athygli, þegar 15 ára
gamall piltur, Friörik Olafsson að nafni,
varð sigurvegari I meistaraflokki i skák.
Þjóðleikhúsiö tók til starfa árið 1950. Þar
með var langþráöu takmarki náð. Leikrita
skáldið Indriði Einarsson hafði manna
mest barist fyrir þvi, aö slik stofnun risi
upp. Við stofnun þjóðleikhússins varð sú
breyting að þá var fastráöin leikarastétt á
launum, áður höföii leikarar fengið kaup
fyrir einstök hlutverk. Þjóðleikhússtjóri
var ráöinn Guðlaugur Rósinkrans. A styrj-
aldarárunum haföi Þjóðleikshúsiö hálf-
byggt verið birgðageymsla fyrir herinn.
Við opnun leikhússins voru sýnd þrjú leik-
rit, þar á meðal Nýársnóttin eftir Indriöa
Einarsson. En hann naut þess ékki aö sjá
það. Hann lést árið 1939.
1930. Þjóðinni hafði fjölgað um eitt þús-
und manns á ári 1916-1930.
Hinn 9. júli 1941 skipti sköpum i sögu landsins, er Alþingi samþykkti að biðja Bandarlkja-
menn um að vera hér á landi með her sinn. Myndin er af tjaldbúðum ameriskra hermanna
1941.
Hinn 1. september 1959 viðurkenndu allar þjóðir sem stundaö höfðu veiöar á lslandsmiöum
landhelgina nema Bretar. Myndin er úr þorskastriöinu.
1
1
2
j
I
i
i
f
!
<
■
PUfT-KMB