Þjóðviljinn - 24.07.1982, Side 11

Helgin 24.-25. júll 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
dæminu við. Hvort sem frekar
veldist til álita til að efla fræðin.
Slikar hugrenningar vakna við
upprifjun á ferð okkar um upp-
runaslóðir Sturlunga, þar sem er
Hvammur, þar bjó Sturla I. sem
sagði að gefnu tilefni að með
ýmsu móti sýndu konur ástir sin-
ar.
Og fyrr en varir erum við
komnir i Þorskafjörð þar sem
Matthias Jochumsson rann upp
að Skógum. Við hlupum þar um
að leita að húsatættum og gera
okkar reverensíur fyrir skáld-
mæringnumsemsmalaði um holt-
ín hér og dreymdi. En við áttuð-
um okkur siðar á að við fórum
ekki nógu hátt i hliðarnar i leit að
þvi koti; og sáum siðar staddir
hinum megin fjarðarins rústirnar
hátt uppi undir svipmiklum og.
furðulegum stuðlabergsdrangi
sem nefnist Vaðalfjöll. Þessi
hnjúkur sést langt að, liginn á-
sýndum, og kemur fram i kvæð-
um Matthiasar að hann hefur
verið skáldinu kær;svo sem þegar
hann orti þegar hann kom á forn-
ar slóðir: Nú vik ég upp á Vaðal-
fjallatind/ Vestfirðinga kveð i
hinnsta sinni. Og við dvöldum i
skógarlundinum sem frændi
Matthiasar, furðukarlinn Jochum
Eggertsson dundaði við að rækta
milli þess sem hann var að draga
galdrastafi og spinna upp laun-
helgar handa tslendingum, þar
koma við sögu Krýsir hinir fornu
ættskaðir frá Gullmunnum,
frumþjóð islenzkrar menningar.
Og á þessum slóðum var land-
námsmaður Oddur skrauti faðir
Gull-Þóris. Jochum skrifaði undir
nafninu Skuggi, og þeir sem þurfa
að læra að galdra gætu reynt að
rýna i skræöu hans til þess arna i
Þandsbókasafninu. En Skuggi
kemur einmitt við sögu i hólm-
göngu þeirra á ritvangi hinna
margvlsu kappa séra Kolbeins
Þorleifssonar og Einars Pálsson-
ar.
Maður skilur Matthias betur
þegar maður kemur á þessar
æskuslóðir hans með þeim seið
sem býr i þessu landslagi, mikl-
um svip fjalla og friðu undirlendi
við sjó þar sem allt virðist ljúft á
svona degi, viðsýnt um flóa með
eyjamergð og skerja, þar sem
voru matarkisturnar þótt aðrir
syltu viðast; en særinn gat rokiði
upp i ofstopa og veður skollið á
snöggt og válegt. Þarna var öfl-
ugt mannlif sem sótti björgina
með harðfylgi og stæltist; og
hætturnar ræktuðu útsjónarsemi
og kjark og þróttj sem kemur
fram lika i þjóðfrelsisbaráttu ts-
lendinga, þarna átti Jón Sigurðs-
son viða trausta stuðningsmenn.
En löngu fyrr var frumherji
vakningar Eggert Ólafsson að
vaxa upp i Svefneyjum; i miklum
Ijóma sögunnar siöan-, hann
dreymdi um framfarir og upprisu
þjóðarinnar til menningar þrátt
fyrir niðurlæginguna og ómögu-
legheitin i landinu á þeim tima.
Og reyndar lika Árni Magnússon
forveri hans sem var frá Kvenna-
brekku i Dölum.
Skammt frá Skógum voru hald-
in þingin ár eftir ár frá 1849 sem
voru kennd við Kollabúðir; þang-
að menn streymdu að úr ýmsum
áltum til að ræða það sem mætti
gagnast landi og þjóð. Ýmsir
komu um f jöll og áttu sumir lang-
an veg, og aðrir siglandi inn
fjörðinn og söfnuðust þar á eyrum
og hlóðu búð sem var tjaldað yfir,-
undir forystu séra Ólafs Johnson-
ar á Stað sem var vildarvinur
Jóns Sigurðssonar og einlægur
fylgismaður,og annarra stórhuga
manna.
Við dvöldum andaktugir i búð-
artóttinni og sáum hugsýnum þá
safnast þessa ármenn islenzks
sjálfstæðis; dagleiðið úr eyjunum
biera bátana inn áður en aflands-
vindurinn vaknar á kvöldin.
Séra Sigurjón las fyrir okkur
Einar Braga hina glöggu frásögn
Lúðviks Kristjánssonar i bók
hans Bildudalsminning; þá sögu
hefur hann kannað allra manna
bezt.
Thor Vilhjálmsson skrifar:
Nei þeir eru engir aukvisar fyr-
ir vestan. Enda kemur þaðan
blóminn úr sjómannastétt okkar.
Ég lagðist i flakk i nokkra daga
með góðum vinum, Einari Braga
skáldi og séra Sigurjóni Einars-
syni á Kirkjubæjarklaustri.
Við svömluðum viða i hug-
myndariku samlyndi, og nærð-
umst vel á fróðleik og mannlifs-
kynnum og töfrum landsins. Fyr-
ir Breiðafjörð, og komum að
Brjánslæk þar sem séra Sigurjón
hóf gifturikan prestsferil sinn,
sem sannaðist vel þegar við hitt-
um Einar bónda þar og hans fólk;
hjónin voru hin fyrstu sem séra
Sigurjón gifti, og siðan áttu þau
átta börn, vænt fólk. Einar bóndi
er gjörvilegur maður, fróður vel
og ann skáldskap. Hann hefur
enda skrifað skáldsögur sem
komu út fyrir fáum árum undir
landsins i mildu veðri og prakt.
Við gerðum stanz i Bessatungu i
Saurbæ;og hugsuðum til Stefáns
skálds sem þar bjó siðustu ár sin,
angurværir nokkuð, og lituðumst
um til að vita hvaða útsjón skáld-
ið hefði haft af hlaðinu i basli
sinu; en hann hafði vist jafnan
góða hesta og lét sér ekki nægja
hlaðsjónina sinum augum úr Mel-
korkuætt; kannski gutlaði á pela i
útreið skáldsins: Svo feginn og
glaður / ég flytti þér kvæði/ en
skáldið er þreytt/ og skortir næði.
Þaðan er stutt i Hvitadal.
Eins og Steinn Steinarr var
mikið meinhorn i tali, aldrei
heyrði ég hann leggja annað en
gott til Stefáns,og sagði oft fallega
frá honum, kynnum þeirra. Og
þriðja skáldið af þessum slóðum
Jóhannes úr Kötlum kom upp i
huga okkar og ræðu með hugleið-
ingum um hve heill hann var.
Þetta hérað hefur verið drjúgt að
fóstra hollvætti. Þegar við förum
hjá Ólafsdal tengist för okkar
fjórða skáldið, Snorri Hjartarson;
Vaöulfjöll
HELGARSYRPA
höfundarnafninu Einar frá Her-
gilsey. Þar er Einar fæddur,
kominn i beinan karllegg útaf
Eggerti Ólafssyni sem kallaður
var Eggert betri til aðgreiningar
frá þjóðhetjunni. Þegar hungrið
var skæðast i Móðuharðindunum
var sagt hann hefði gefið áttatiu
manns að éta af afla sinum, dag-
lega um sinn.
Faðir Einars bjó i Hergilsey
samtima kempunni Snæbirni i
Hergilsey sem allir ættu að
þekkja, og margir hafa lesið
merka ævisögu hans-sem kom út
með formála eftir Sigurð Nordal.
Snæbjörn hafi verið mikilmenni, i
hinni gömlu og góðu merkingu,
sem miðar við, hvað maðurinn er
af sjálfum sér, segir Nordal.
Snæbjörn lifði til 1938, og dó þá
83 ára. Nordal segir frá þvi að
hann hafi verið orðinn æði sjón-
daufur svo það hafi þurft að
fylgja honum milli húsa en þó var
hann enn að sigla einn á báti um
sinn kæra Breiðafjörð milli flárra
skerja sem mörg mara i kafi i
þarastakk sinum. En karlinn
þekkti allar leiðir þar. Honum var
óhætt þótt stundum væru menn
uggandi um gamla manninn ein-
an, og þrjózkan.
Við Einar Bragi áttum stefnu-
mót við séra Sigurjón i Búðardal.
Hann var að koma af presta-
stefnu á Hólum þar sem guðs-
mennirnir loksins tóku af skarið
um að standa með almættinu við-
kunna i þvi að reyna að koma á
friði i heiminum og lengja sögu
mannkynsins. Loksins fengust
prestarnir til þess þótt ýmsir
kennimenn hafi þumbast við af
ótta við að styggja Reagan, járn-
skassið enska og Mogga. Og egna
'á sig meinfreti Svarthöfða. Nei
gáðu að guði. Og sem betur fer
sigraði friðurinn einróma i at-
kvæðagreiðslu prestanna á Hól-
um.
Við félagar fórum úr Stykkis-
hólmsrútunni við Heydalaaf-
leggjara á Snæfellsnesi. Við hitt-
um þar Pál bónda frá Haukadal
skammt frá Haffjarðará, þeirri
frægu laxá þar sem italski oliu-
furstinn Mattei veiddi sumar eftir
sumar, kom hingað með einka-
flugvél sinni i auðveldi sinu með
lifvörð og þjóna; eitthvað var
hann vist fyrir fasistum á Italiu
og kannski einhverjum mafiu öfl-
um, hann fórst i flugslysi á ttaliu i
sinni vél;og talið að andskotinn
hefði haft fingur i spilinu, fasist-
arnir i umboði hans. Það var ekki
ónýtt að fara þennan spöl með
Páli bónda, viðræðugóðum manni
sem fræddi okkur vel á leiðinni
um magnað svið: Hraun, svip-
mikil fjöll, stór vötn i eyðilegu
landi, gigar, rauðhólar.
I Búðardal kom séra Sigurjón i
jeppanum sinum glaður frá
prestastefnunni á Hólum; og við
héldum af stað i pilagrimsferðina
áleiðis til átthaga hans i Arnar-
firði þaðan sem galdrafólkið átti
að koma slyngast. Siðan slöngr-
um við þetta sem leið liggur um
sögurik héruð við sjónaratlæti
Jóhanncs úr Kötluni
Hitt er aftur annað mál að vis-
ast hefur Halldóra Tumadóttir á
Grund i Eyjafirði ritað Viga -
Glúmssögu i ellinni og eftirsjá
eftir bónda sinn Sighvat Sturlu-
son, og ótvirætt vakað fyrir henni
að sýna að Ásbirningar stæðu
ekki að baki Sturlungum að
skáldgáfu, þótt mest væri gumað
af þeim, og gætu skrifað rétt eins
og þeir. Var þá skemmst að
minnast sálmsins ódauðlega eftir
Kolbein bróður hennar sem byrj-
ar: Heyr himna smiður/ hvers
skáldið biðuri hefur hann eflaust
orðið henni hvatning til að láta
ekki deigan siga i elliraunum sin-
um, missi bónda fyrir vopnugi og
vaskra sona, og taka sér fjöður-
staf i hönd þótt fingur krepptust i
hraglanda haustsins.og rita sög-
una af kempunni sem ekki bogn-
aði við andstreymi, né missti
þvermóðsku sinnar.
Er þessu varpað fram til að
bæta kvennaframboðinu missi
Laxdælu.
Kinar frá Hergilsey
Stefán frá Ilvitadal
Það rennir ennfremur stoðum
undir þessa kenningu að i Viga -
Glúmssögu fer litið fyrir skart-
lýsingum og öðru sem hleypidóm-
ar hafa ætlað konum sérstaklega;
og mun Halldóra hafa ætlað að
sýna i eitt skipti fyrir öll að skáld-
legt hugarflug kvenna læri i engu
fjarri hugðarefnum karla nema
siður væri. Og öfugt. Nema hitt
væri. Og mætti gjarnan snúa
Snorri Hjartarson
tunga þar sem Snorri goði end-
aði refsskap sinn og Bollatóftir.
Svið Eyrbyggjasögu aö nokkru.og
Laxdælasögu sem er eftir Sturlu
Þórðarson eða ólaf hvitaskáld.
Lýsingin á Bolla Bollasyni bendir
til þess að sagan sé eftir Sturlu og
hann hafi frænda sinn Sturlu Sig-
hvatsson fyrir hugarsjónum sem
hann dáði, þótt það hafi leynzt
fyrirýmsurh fræðimönnum seinni
Snæbjörn í Hergilsey
afi hans Torfi stofnaði þar skól-
ann sem skipti sköpum i sam-
bandi við menntunarfæri bænda.
Um son Torfa og fööur Snorra var
ort þetta sem sýnir hógværð hans
og mætti verða ýmsum tii eftir-
breytni á Alþingi tslendinga.
Ilundruö daga á þingi
þagöi hann
þaö var meira en nokknr gat.
Við hvert leiti eða móbarð er
eimurinn i lofti af fornsagnhetj-
um, Kjartan Guðrún og Bolli, Ól-
afur Pá og Auður hin djúpúðga.
Kjartanssteinn, Sælingsdals-
Matthias Jochumsson
tima. Og sennilega hefur hann
verið að hugsa til frænda sins
Svarthöfða Dufgússonar i lýsingu
á Beini sterka þegar hann lætur
hann standa með bolöxina yfir
aðskotahöfðingjanum Þorkatli
Eyjólfssyni sem ætlaði að
þrengja kosti Hjarðhyltinga.
Haldlitil virðist sú kenning að
konu þurfi til, og helzt nunnu, að
lýsa fjálglega skarti, og úir og
grúir i heimsbókmenntunum af
skrautlýsingum eftir karla. Nóg
um það.