Þjóðviljinn - 09.10.1982, Qupperneq 4

4 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 9.-10. október 1982 st jórnmál á sunnudegá Einar Karl
Langt í land með kjördæmamálið í stjórnarskrárnefnd: fr i Haraldsson skrifar

Formenn flokkanna
reyna að ná saman
Fjölgun þingmanna talin óhjákvœmileg ef leiðrétta á misvægi atkvæða
„Þær fregnir berast, aö mikil
fundahöld stjórnarskrárnefndar
hafi leitt til niðurstöðu um endur-
skoðun á öðrum ákvæðum stjórn-
arskrárinnar en þeim er varða jafn-
rétti kjósenda. Þessi ákvæði sent
nefndin hefur afgreitt skipta engu í.
samanburði við kjördæmamáliö."
Þessar setningar úr forystugrein
Morgunblaðsins s.l. sunnudag
varpa Ijósi á það að viðkvæmasta,
flóknasta og þýðingarmesta málið
er enn óleyst á vettvangi þeirrar
stjórnarskrárnefndar sem starfað
hefur frá því 1978 undir forystu
Gunnars Thoroddsen. Líklegt er
að samkomulag náist í nefndinni
um breytingartillögur er snerta
fjölmörg ákvæði stjórnarskrárinn-
ar og að sumar þeirra skipti
nokkru, jafnvel í samanburði við
stjórnarskrármálið. Hitt er ólíklegt
að stjórnarskrárnefnd nái nokkru
heildarsantkomulagi um kjördæm-
amálið «g jöfnun atkvæðisréttar.
Módelið frá ’59
í sjálfu sér er ekki ágreiningur
um þörfina á því að leiðrétta það
misvægi atkvæða eftir búsetu sem
farið hefur vaxandi í kosningum
eftir kosningar frá 1959. Astæðaer
til þess að vekja athygli á því, að
svo virðist sem stjórnmálamenn
hafi almennt sæst á það markmið
áð leiðrétta misréttið á þann veg að
þaö veröi ekki meira en eftir kjör-
dæmabreytinguna 1959. Þá er ver-
ið að tala um það t.d. að í stað þess
að fimm sinnum fleiri kjósendur
séu að baki hverjum þingmanni í
fjölmennasta kjördæminu heldur
en því næstfjölmennasta, verði þeir
aðeins tvisvar til þrisvar sinnum
fleiri.
Pingmönnum
fjölgað um 5-9
Hér er því um að ræða eins og
þáð hefur verið oröaö „lágntarks-
leiðréttíngu á vægi atkvæöa". f>að
er einnig ljóst, að slíkri lágmarks-
leiðréttingu verður ekki komið á í
sæmilegum friði nema með fjölgun
þingntanna. Rætt hefur verið um 5
- 9 manna fjölgun.
Á kreppu- og sparnaðartímum
verður fjölgun þingmanna ekki
vinsæl ráðstöfun. Þetta er flestum
stjórnmálamönnum Ijóst og þess-
vegna óviðeigandi fyrir þá að al-
menningur átti sig á hversvegna
hún er næstum óumflýjanleg að
þeirra áliti. Sömu rök liggja henni
að baki og 1959! Til þess að jafna
atkvæðisréttinn verða Reyknesing-
ar og Reykvíkingar að fá fleiri
þingmenn í sinn hlut, en það má
ekki kosta að þingmönnum hinna
kjördæmanna sex fækki frá því sent
nú er.
Morgunblaðið vitnar í lands-
fundarræðu Jóhanns Hafsteins frá
1959, þar sem hann m.a. heldur
fram þessari skoðun:
„Viö ætlum ekki að svipta neina
landsmenn nokkrum rétti. Við ætl-
um að reyna að leiðrétta misrétti,
sem lengi hefur ríkt, og laga mis-
fellur í stjórnskipan okkar, sem eru
undirrót margra meinsemda."
Einhver pólitísk heljarmenni
gætu átt það til líkt og Jón Baldvin
Hannibalsson að segja sem svo að
vandann beri að leysa án fjölgunar:
Að þingntenn eigi ekki að vera
vandamál, heldur eigi þeir að leysa
vandamálin.
Á þá skoðun geta vafalaust flest-
ir þingmenn sæst, en hins vegar
greinir menn á um það í þessum
efnum sem svo mörgum öðrum,
hvernig vandamálin beri að leysa.
Margir þingmenn Reykjavíkur
og Reykjaness eru þeirrar skoðun-
ar, að mjög veruleg breyting þurfi
að verða á vægi atkvæða frá því
sem nú er. Þingmenn dreifbýlis-
kjördæmanna, sem eru fulltrúar
fyrir „hinn landfræðilega meiri-
hluta" á þingi, eru hins vegar
ntargir tregir til meiriháttar breyt-
Þar kemur margt til, en ætli þar
vegi ekki þyngst á metum að kjós-
endur hafa áttað sig á, að í mörg-
um málum er snerta hagsmuni
kjördæmisins ganga þingmenn
þess í einn „fyrirgreiðsluflokk" og
vinna sem einn maður að fram-
gangi þeirra, oft með bandalagi við
aðra „kjördæmaflokka" upp á
gagnkvæman stuðning síðar, og oft
með góðum árangri.
Með og á móti
fjölgun
Margir þingmenn eru þeirrar
skoðunar að jöfnun atkvæðisrétt-
stjórnarskrárnefnd hafa verið
ræddir ýmsir möguleikar sem bæði
miða við óbreyttan fjölda þing-
manna og fjölgun um 5-9, svo og
við breytingu á kjördæmaskipan og
óbreytta skipan.
Það munu einkum vera fulltrúar
Alþýðuflokksins sem talað hafa í
þá átt í stjórnarskrárnefnd að
fækka ætti þingntönnum í dreifbýl-
iskjördæmunum og stækka kjör-
dæntin jafnhliða fjölgun þing-
manna í Reykjavík og Reykjanes-
kjördæmi. Skýrast hefur þetta
komið fram í blaðagreinum Jóns
Baldvins Hannibalssonar, og má
telja víst að formaður þingflokks
Alþýðuflokksins Sighvatur Björg-

A Alþingi Islendinga er landfræðilegi meirihlutinn áhrifamikill
inga og vilja láta smærri skref duga.
Staðreyndin erað vilji menn fækka
kjósendum að baki hverjum þing-
manni á mesta þéttbýlissvæði
landsins verða þeir að semja um
það og eiga það undir góðvilja liins
„landfræðilega meirihluta."
Hér er hins vegar að nokkru unt
andstæða hagsmuni að ræða, og
fulltrúar kjördæmanna úti um land
óttast sumir hverjir a.m.k. að mál-
efni landsbyggðarinnar verði fyrir
borð borin, ef meirihiuti Alþingi
yrði skipaður þingmönnum aðeins
tveggja kjördæma á Suðvestur-
horninu.
Skoðum þetta aðeins nánar:
Samkvæmt núgildandi stjórnar-'
skrá eru kjördæmakjörnir þing-
menn Reyknesinga og Reykvík-
inga 17, en kjördæmakjörnir þing-
menn hinna kjördæmanna sex 32.
Jafnvel þó að Reykjanes og
Reykjavík kræki íbróðurpartinn af
hinum ellefu uppbótarþingsætum
sem koma til jöfnunar milli flokka
dugir það hvergi nærri til.
Hinn landfræðilegi meirihluti á
þingi á sér samsvörun í þingflokkn-
um, og dreifbýliskjördæmin sex
eru í meirihluta í öllum þingflokk-
um nema Alþýðuflokknum, þar
stendur á jöfnu milli þeirra og full-
trúa Reykjaness og Reykjavíkur.
Fulltrúar dreifbýliskjördæ-
manna hafa ntikið til síns máls er
þeir staðhæfa að kjósendur þar
muni alls ekkí vilja missa þá þing-
menn sem þeir telja sig þegar eiga.
arins sé svo mikilvæg að ekki megi
horfa í það þó að hún kosti fjölgun
þingmanna. Kostnaðarauki af 10%
fjölgun þingmanna sé heldur ekki
til þess að sjá ofsjónum yfir. í því
sambandi er t.d. bent á að opinber-
um starfsmönnum innan BSRB
hefur fjölgað úr 4500 í 16000 á
tímabilinu frá 1960 til I982ogsegir
það þó hvergi nærri alla sögu um
fjölgun í störfum hjá ríkinu. Þess-
ari steik má þó snúa við eins og
einn af forystumönnum BSRB or-
ðaði það og staðhæfa að fjölgun
opinberra starfsmanna ætti að gera
kleifa fækkun þingmanna.
Aðrir minna á að kjósendum
hafi fjölgað unt nærri fimmtíu prós-
ent á tímabilinu frá 1959 og 10%
fjölgun þingmanna sé að þeim sök-
um engin goðgá. Á móti niá koma
nteð þá röksemd, að því.hljóta að
vera takmörk sett hversu þing-
ntönnum getur fjölgað í takt viö
fjölgun kjósenda. Erlendis með
þjóðum hefur þróunin víðast geng-
ið í þá átt aö þingmannafjöldi er
bundinn við ákveðna tölu, en sífellt
fjölgar í þeim starfsmannaher sent
þingmenn hafa í sinni þjónustu.
Margir
möguleikar
rœddir
Þjóðvil janum er kunnugt unt að í
vinsson, þingmaður vestan af
fjörðuml sé ekki sama sinnis.
Samkvæmt heimildum Þjóðvilj-
ans er þannig talað í stjórnarskrár-
nefnd, að meirihluti sé fyrir hendi
meðal þingmanna Sjálfstæðis-
flokksins fyrir óbreyttri kjördæma-
skipan og fjölgun þingmanna.
Hinsvegar tnun einn þriggja Sjálf-
stæðismanna í nefndinni hafa viðr-
að hugmyndir um fækkun þing-
manna í fámennustu kjördæmun-
um. Og undan rifjum formanns
úefndarinnar mun vera runnin til-
laga um að kjördæmakjörnum
þingntönnum verði fækkað unt
einn í öllum kjördæmum. eða átta
samtals, en þess í stað verði lands-
kjörnum þingmönnm (uppbótar-
mönnum) fjölgaö úr ellefu í nítján.
Alþýðubandalagið mun í samræmi
við flokksráðssamþykkt geta sætt
sig við fjölgun og óbreytta kjör-
dæmaskipan. Unt afstöðu Frant-
sóknarmanna í nefndinni er fátt
vitað, en þeir hafa lengi notið góðs
af misvægi atkvæða eftir búsetu.
Nokkrir valkostir
Það sem einkum gæti komið til
greina. miðað við óbreyttan fjölda
þingmanna. er:
a - Fækkun kjördæmakosinna
þingmanna í fámennustu kjördæm-
um og fjölgun þingmanna í
Reykjavík og Reykjaneskjör-
dæmi.
b - Landskjörnir þingmenn komi
aðeins úr Reykjavík og Reykjanes-
kjördæmi.
c - Endurskoðun kjördæmaskip-
unar og stækkun fámennustu kjör-
dæmanna jafnhliða fjölgun þing-
manna í Reykjavík og Reykjanes-
kjördæmi.
Sé hinsvegar miðað við fjölgun
þingmanna um 5-9 og óbreytta
kjördæmaskipan, kemur helst til
greina að:
a - Laiidskjörnum þingmönnum
verði fjölgað og reglum um úthlut-
un uppbótarsæta breytt svo, að
Reykjavík og Reykjaneskjördæmi
hafi möguleika á allri fjölguninni.
b - Kjördæmakosnum þing-
tnönnum í Reykjavík og Reykja-
neskjördæmi verði fjölgað.
Tæknileg
álitamál
En jafnvel þó að meirihluti skap-
aðist fyrir því að leggja til óbreytta
skipan kjördæma og fjölgun þing-
manna er björninn ekki unninn.
Eitt álitamálið er það, hvort
miða eigi leiðréttingu á vægi við
mismuninn milli fámennasta og.
fjölmennasta kjördæmisins, eða
t-d. dreifbýliskjördæmanna
samanlagt og fjölmennustu kjör-
dæmanna tveggja.
Fámennustu kjördæmin vilja
heldur ekki missa möguleika á
uppbótarþingsætum því þá myndi
öll spenna detta úr kosningunt, til
skaða fyrir jafnt stóra sem sntáa
flokka. Fulltrúar þeirra munu því
verða tregir til slíkra breytinga á
reglum um úthlutun uppbótarþing-
sæta, að þar kæmu aðeins til greina
þeir þingmenn sem flest atkvæði
hefðu að baki sér, en ekki einnig
þeir sem hæst hlutfall atkvæða hafa
í sínu kjödæmi. Nú kemur uppbót-
arþingmaður til skiptis inn á tölu og
hlutfalli eins, og kallað er. Fjölgun
uppótarþingmanna, jafnvel þó þeir
allir kæmu inn á tölu. væri heldur
ekki lausn fyrir Reyknesinga, því
að Reykjavík hefur tilhneigingu til
þess að krækja í þá áður en þeir
reiknast þingmenn Reykjaneskjör-
dæmis og vægi atkvæða yrði því
áfram of óhagstætt þar. Hér er að
sjálfsögðu reiknað með, að losað
yrði um þá reglu sent nú segir að
hver flokkur geti einungis fengið
einn uppbótarmann í hverju kjör-
dæmi.
Ná formenn
flokkanna
saman?
Staðan er því sú í stjórnarskrár-
nefnd, að enn er býsna langt í land
nteð að samkomulag náist um
(hvaða leiðir eigi að fara til þess að
'leiðrétta ntisvægi atkvæða. þannig
að það verði svipað og 1958.
Vera kann að kjördæmamálið
verði til lykta leitt á vettvangi
stjórnarskrárnefndar, en rétt er að
vekja athygli á því að formenn
stjórnmálaflokkanna hafa á síð-
ustu misserum komið saman tjó-
rurn til fintm sinnum í því skyni að
leita hófanna unt samkomulag um
breytingar. Stjórnarskrárnefnd
hefur kallað eftir tillögum þing-
flokkanna og hugmyndum í sarn-
bandi við kjördæmamálið, en það
gæti alveg eins orðið upp á tening-
num að úrslitin réðust í samningum
flokksformanna. Þeir hafa allir
samþykktir flokka sinna að miða
við, og það er alls ekki talið útilok-
að að í fyrsta sinn í sögunni verði
stjórnmálaflokkarnir allir, eða
a.m.k. formenn þeirra. sammáia
unt tillögur í kjördæmamálinu. Aö
því er næst verður komið eru það
einkum tæknileg atriði af ýmsum
toga sem vefjast fvrir, en ekki stór-
vægilegur ágreiningur unt megin-
stefnu fyrirhugaðra breytinga á
kosningakafla stjórnarskrárinnar.