Þjóðviljinn - 09.10.1982, Qupperneq 12

12 SIDA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 9.-10. október 1982

Eg veit til hálfs
hvað konan sem ég
sá fyrir mér var að
segja. Og þá er að
komast að því
Ljósm. ‘-‘-víöHr''
Hvað leynist á
bak við orðin?
Það er ekki auðvelt að finna
þessum sögum mínum samnefn-
ara, segir Svava. Þær eru til orðnar
á alllöngum tíma, sú elsta skömmu
eftir að sögusafnið Veisla undir
grjótvegg kom út en þær síðustu nú
í sumar. Það er í þeim visst sam-
hengi, eins þótt það vanti inn í all-
langan tíma - þegar ég sat á þingi
og skrifaði lítið. Þeim svipar að því
leyti til minnar fyrstu bókar, Tólf
konur, að í hverri þeirra er lýst ein-
staklingi andspænis vissum vanda,
og eru þeir allir konur nema einn. I
sjálfri aðferðinni koma ýmsir þætt-
ir saman - fantasía, sálfræðilegt
raunsæi, sitt af hvoru tagi.
urðu tíðindi í ævintýrum afskap-
lega trúleg í mínum augum: til
dæmis það að hálfur mannsbúkur
kemur veltandi niður reykháf í
einu þekktu Grimmsævintýri. Ég
hafði þann lestrarmáta að ég gat
trúað þessu eins og það hefði gerst.
Mér finnst að ævintýri séu þannig
sögð að maður geti og eigi að trúa
þeim.
Og fleira er tjáð en það sem er í
orðum sagt. Ég var að lesa um
grænlenskar konur og mjög náið og
skilningsríkt samband þeirra við
börn sín - sem byggir ekki á því að
þær tali svo mikið við börnin held-
ur eiga þær sér eitthvað það mál
líkamans, sem börnin skilja.
Stjórnmál geta fullnægt
áhuga manna á því aö
koma á einhverjum til-
teknum, afmörkuöum
breytingum. En bók-
menntaþörf fullnægja svo
mörgum öörum þörfum
þess sem skrifar - eins
þótt hann viti fátt um afdrif
þess sem hann hefur
saman sett.
Svo farast Svövu Jakobs-
dóttur orö í viðtali sem til
var stofnað í tilefni af því,
aö von er á smásagna-
safni eftir hana frá Iðunni í
haust og seinna í vetur
flytur Þjóöleikhúsiö leikrit
eftir hana. Smásagna-
safnið nefnist „Gefið hvort
ööru....“
A.B. rœðir
við Svövu
Jakobsdóttur
um ritstörf
og stjórnmál
Fiskar undan
steini
Eitt af því sem stjórnar mér við
skriftir er áhugi á því að skoða nán-
ar hvað getur leynst á bak við það
tungumál, sem er orðið hversdags-
legt í okkar munni, orð, orðatiltæki
sem sýnast steinrunnin. Áhugi á að
reyna að lífga þau við. Og eins lífs-
hætti og útbreidda siði, sem eru or-
ðnir að dauðri venju, en geta eins
verið tákn fyrir einhverja víðtæka
lífsreynslu. Ég hefi gaman af að
taka þessi fyrirbæri og gera þau
upp á nýtt áþreifanleg og raunsæis-
leg. „Gefið hvort öðru hönd ykk-
ar“ er sagt við hjónaefni - og í
minni sögu heggur brúðurin af sér
hendina og réttir hana brúðguman-
um.
Þetta er dálítið í ætt við ævintýrin
sem ég hefi haft hugann við frá því
ég var barn. Hvernigsem á því stóð
Eitt af þvísem stjórnar
mér við skriftir er
áhugi á því, að skoða
nánar það sem getur
leynst á bak við orð og
orðatiltœki sem eru or-
ðin hversdagsleg og
eins og steinrunnin í
okkar munni.
Hvað er
þetta?
Annað er það sem hefur stjórn á
mér við smásagnagerð: allt í einu sé
ég fyrir mér eitt atvik, manneskjur
lifna í huga mér - og þá sest ég
niður og reyni að átta mig á því
hvað var að gerast og af hverju.
Oftast sé ég þannig fyrir mér
eitthvað það, sem verður svo enda-
lok sögu sem síðan þarf að finna
skýringu á. Til dæmis sé ég fyrir
mér gamla konu og mjög umkomu-
lausa sem talar við aðra konu úti á
götu - ég veit í hvaða hugarástandi
hún var, en ég veit ekki nema til
hálfs hvað hún var að segja, ég þarf
að komast að því. Og þá er að setj-
ast niður og vinna. Og hugsanlegt
væri líka að skrifa leikrit út frá
slíkri aðsókn....
Já það er rétt, ^ð ég hefi líka
skrifað leikrit, sem heitir „Kjallar-
inn“ og kemur upp seinna í vetur.
Það er reyndar afar erfitt að segja
frá leikriti, maður ímyndar sér að
þar sé svo margt sem eigi að koma á
ótvart. En það er skemmst frá að
segja, að í þessu leikriti er ég að
skoða hvernig nokkrar persónur
bregðast við ógnum kjarnorku-
styrjaldar.
Sjálfsagðir
hlutir
Ég var víst citthvað geðvond í
símanum þegai þú hringdir vegna
þessa viðtals. Það er vegna þess að
ég er orðin nokkuð leið á því hve
mörgum finnst það fréttnæmt að ég
skuli skrifa um konur. Mér finnst
vitanlega ekkert eðlilegra. Aldrei
eru karlar spurðir af því, hvort þeir
séu að skrifa um karlmenn! Mér
finnst það eigi að vera sjálfsagður
hlutur að konur og karlar séu jafn-
rétthá í bókmenntum en ekkert til
að gera verður út af.
Það er jafnvel eins og það hafi
komið bakslag í umræðuna eftir því
sem þeim konum fjölgar sem hafa
farið að taka sínar bókmenntir og
sína kvenlegu reynslu alvarlegar.
Eins og körlum finnist þessi þróun
einskonar ógnun við sig og hafi þeir
tilhneigingu til að segja: jæja, nú
vitum við þetta og nú er nóg kom-
ið. Eða: farið þið nú í guðanna
bænum ekki að starfa eftir kenn-
ingunni.
Mér finnst þetta leiðinda þröng-
sýni: í stað þess að menn gleðjist
yfir því að skynsviðið stækkar þá
loka ntenn að sér, eins og glutra
niður hæfileikanum til að víkka sitt
reynslusvið. Þetta getur komið
fram í því, að þegar kona skrifar
lélega bók, þá tekst körlum ekki að
skoða hana og gagnrýna eins og
aðrar lélegar bækur - eins víst að
hún verði þeim tilefni til að hefna
sín á kvennabókum í heild. Og
liggur þó í augum uppi að ef bók
konu er vond þá er það vegna þess
að hún er illa skrifuð en ekki vegna
þess að hún fjallar um reynslu
kvenna. Svo kemur það líka til, að
margir karlar eru spéhræddir og
þeim illa við þá útreið sem frændur
þeirra fá í ýmsum bókum.
Aldrei eru karlar
spurðir að því hvort
þeir séu að skrifa um
karlmenn. Mér finnst
það eigi að vera sjálf-
sagður hlutur að kon-
ur og karlar séu jafn-
rétthá í bókmenntum
en ekkert til að gera ve-
ður út af.