Þjóðviljinn - 13.11.1982, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 13.-14. nóvember 1982
stjórnmál á sunnudegi
Ólaffur
Ragnar
Grímsson
skrifar
Þráskák á þjóðþinginu
Síðustu helgina í maí skrifaði
ég grein í Þjóðviljann um úrslit
sveitarstjórnarkosninga og
horfur í landsmálum. Þar voru
settir fram spádómar um þró-
unina í Sjálfstæðisflokknum og
lýst þeim skilyrðum, sem yrðu
að vera fyrir hendi, ef ríkis-
stjórn Gunnars Thoroddsen
ætti að duga til umtalsverðra
verka. Nærri hálft ár er liðið
síðan þau orð voru rituð. At-
burðarásin hefur sannað rétt-
mæti þeirra á afgerandi hátt.
í upphafi umfjöllunar um
þráskákina sem nú er á
þjóðþinginu er því rétt að
minna á þá greiningu á líklegri
þróun, sem sett var fram á þess-
um stað í lok maí. Hún skerpir
skilning á þeim raunveruleika
sem nú blasir við allri þjóðinni.
Spádómurinn:
Brestir í liði Gunnars
í grein minni í maí var ástandinu
í Sjálfstæðisflokknum og brestun-
um sem voru að birtast í stuðnings-
liði Gunnars Thoroddsen m.a. lýst
á þennan veg:
„Það er hins vegar kaldhæðni
örlaganna, að nú verður Gunnar
að sætta sig við að kringum-
stæðurnar eru hagstæðari fyrir
Geir. Formaðurinn nýtur einangr-
unarstraumsins og stuðnings frá
ungum varaformanni og nýjum
borgarstjóra. Á sigurbraut sam-
einingarinnar er aðeins ein hindr-
un: Ríkisstjórn Gunnars - og ein-
ingarsinnarnir vilja auðvitað ryðja
þessari hindrun úr vegi. Reynslan
sýnir einnig að brestir eru komnir í
stuðningslið Gunnars á Alþingi.
Örlagagæfan virðist því hafa yfir-
gefið forsætisráðherrann en lætur
sól sína skína á formanninn - að
minnsta kosti um sinn“.
„Þessi þróun í Sjálfstæöisflokkn-
um mun hafa afgerandi áhrif á
framtíð ríkisstjórnarinnar.
Reyndar sáust merki breytinga
strax að nýloknu þingi. í allan vet-
ur greiddi Albert Guðmundsson
ávallt atkvæði með stjórnarand-
stöðuarmi Geirs Hallgrímssonar í
deilum við ríkisstjórnina. Gagn-
stætt því, sem áður gerðist, var
hann nú ætíð á móti Gunnari en
með Geir, þegar kom að því að
segja já eða nei. Eggert Haukdal
birtist líka æ oftar í sveit stjórnar-
andstöðuarmsins. Hann flutti
mörg frumvörp og þingsályktanir
með Geirsliðinu og ýmist sat hjá
eða var á móti, þegar nokkur mikil-
væg frumvörp ríkisstjórnarinnar
voru til afgreiðslu. Ráðherrarnir
þrír - Gunnar, Friðjón og Pálmi -
voru þeir einu sem ávallt studdu
ríkisstjórnina í atkvæðagreiðslum.
Hinir óbreyttu þingmenn í Gunn-
arsliðinu reyndust vera komnir ým-
ist alfarið (Albert) eða hálfa
leiðina (Eggert) yfir í herbúðir
stjórnarandstöðu Geirs. Með slíka
bresti í stuðningsliði lifir engin
ríkisstjórn lengi. Gunnar Thorodd-
sen verður því á ný að ná tökum á
stuðningsmönnum sínum á Alþingi
er ríkisstjórnin á að duga til um-
talsverðra verka“.
Gunnari mistókst
Atburðarásin á síðustu mánuð-
um hefur svo leitt í ljós að Gunnari
Thoroddsen mistókst að ná nauð-
synlegum tökum á stuðningsliði
sínu. Þvert á móti gerðust þeir æ
fráhverfari honum er lengra leið á.
sumarið.
í greininni í maí sagði ég að Al-
bert Guðmundsson væri kominn
yfir í herbúðir stjórnarandstöðunn-
ar. í júlí gekk Albertsvo enn lengra
og birtist í fararbroddi þeirra sem
kröfðust þess að ríkisstjórn færi
strax frá. Þingmaðurinn sem í janú-
ar 1980 skóp Gunnari Thoroddsen
tækifæri til að reyna stjórnarmynd-
un með því að rita bréf til forseta
íslands og lýsa því að hann myndi
verja þá stjórn vantrausti, krafðist
þess nú opinberlega í Morgunblað-
inu að ríkisstjórn Gunnars Thor-
oddsen færi frá völdun .
Eggert Haukdal kaus síðan að
fylgja og yfirgef.. Gunnar. Tæpum
tveimur mánuðum eftir yfirlýsingu
Alberts Guðmundssonar tilkynnti
Eggert Haukdal þjóðinni að hann
væri hættur að styðja ríkisstjórn-
ina. Bætti því svo við næsta dag, að
hann myndi greiða atkvæði gegn
öllum greinum bráðabirgðalag-
anna og þar með fella þau í heild
sinni.
Þingmennirnir tveir sem áttu
stærstan hlut í myndun ríkisstjórn-
ar Gunnars Thoroddsen voru því
komnir í óvinaherbúðirnar miðjar.
Það voru Eggert og Albert sem
skópu þá stóru stund'í lífi Gunnars
Thoroddsen þegar dr. Kristján
Eldjárn gaf honum leyfi til stjórn-
armyndunar. Pálmi og Friðjón
komu ekki fyrr en síðar.
Heimskreppan þrengir markaðs-
möguleika erlendis og aflabrestur
rýrir framleiðslu hér heima.
Viðskiptahalli og verðbólga knýja
á um róttækar aðgerðir sem njóta
þurfa stuðnings öruggs þingmeiri-
hluta. Það var - og er - því brýn
nauðsyn að þráskákin á þjóðþing-
inu verði rofin og styrk stjórn leiði
þjóðina á mestu erfiðleikatímum
sem komið hafa í efnahagsmálum
Evrópu og Vesturlanda í hálfa öld.
Það voru tvær leiðir til að rjúfa
þessa þráskák.
Fyrri leiðin fólst í því að sækja
nýjan meirihluta fyrir þessa ríkis-
stjórn með því að efna til þingkosn-
inga fyrir áramót. Það er leið sem
forsætisráðherrar velja iðulega
þegar þeir glata þingmeirihluta.
Þessa leið valdi t.d. Ólafur Jóhann-
esson vorið 1974 þegar Karvel
Pálmason og Björn Jónsson hættu
að styðja Vinstri stjórnina.
Alþýðubandalagið lagði til að
þessi leið yrði farin nú. Bráða-
birgðalögin yrðu sett að nýju um
leið og þing yrði rofið. Þau myndu
því algjörlega halda gildi sínu um
leið og þjóðinni gæfist kostur á að
segja til um hvort hún vildi að ríkis-
stjórn Gunnars Thoroddsen hlyti
aukinn þingmeirihluta.
Þegar viðræðurnar við stjórnar-
andstöðuna hófust í fundarher-
bergi ríkisstjórnarinnar hafði Tím-
inn eftir mér þau viðvörunarorð að
velja yrði þessum viðræðum form
sem hindraði að deilurnar í Sjálf-
stæðisflokknum fengju tækifæri til
að spilla árangri. Þessi viðvörun
hefur því miður reynst á rökum
reist. Fjandskapur Gunnars og
Geirs, sem spillt hefur ástandinu í
Sjálfstæðisflokknum í rúman ára-
tug, eyðilagði þessar viðræður á fá-
einum dögum. Geir heimtaði að
Gunnar segði af sér en auðvitað
harðneitaði Gunnar því. Geir vildi
ákveða tímasetningu kosninga, en
auðvitað gat Gunnar ekki hugsað
sér að semja við Geir um kosning-
ar, enda aldrei haft álit á samninga-
hæfni Geirs! Geir vildi vita um þau
frumvörp sem ríkisstjórnin teldi
nauðsynlegt að Alþingi afgreiddi
til að tryggja brýnustu aðgerðir í
efnahagsmálum. Þá lagði Gunnar
fram lista yfir 102 mál! Sá listi varð
samstundis skemmtilestur í þing-
húsinu.
Þegar fundarstjóri viðræðnanna
lagði fram listann langa taldi Geir
best fyrir Sjálfstæðismenn í stjórn-
arandstöðu að fara snarlega en
Kjartan Jóhannsson sat eftir og
skemmti sér við að spyrja um efnis-
ríkisstjórnina í kosningum og
formlegar viðræður við stjórnar-
andstöðuna hafa ekki skilað raun-
verulegum árangri, þá er þraskákin
ein eftir.
Stjórnarandstaðan getur fellt öll
þau frumvörp sem hún kýs að fella.
Ríkisstjórnin kemur ekki í gegn
tekjuöflunarfrumvörpum sem eru
nauðsynleg vegna fjárlaganna.
Frumvarp um lánsfjáráætlun, sem
er lykilatriði í stjórn efnahagsmála
á næstu misserum, sérstaklega þar
sem vaxandi viðskiptahalli er brýn-
asta viðfangsefnið, mun stranda í
Neðri deild. Öll umbótamál eru
háð náð stjórnarandstöðunnar.
Vaxtamálið í upphafi þessa mán-
aðar var bara fyrsta sýnishorn
þeirrar atburðarásar sem gæti orð-
ið allsráðandi á næstu mánuðum.
Innan þingsins er ríkisstjómin mátt-
vana í Neðri deild. Utan þingsins
taka aðrir ákvarðanir eða þá
vandamálin bíða úrlausnar og ger-
ast erfiðari viðfangs með hverjum
mánuði sem líður.
Þjóðin býr við mestu efnahags-
þrengingar í áraraðir vegna áhrifa
heimskreppunnar, hruns á
loðnustofni og minnkandi þorsk-
yeiða. Þróun á alþjóðlegum fjár-
magnsmörkuðum þrengir svigrúm
okkar til muna. Á slíkum tímum
f júlí og ágúst höfðu fulltrúar
Gunnars Thoroddsen reynt að
tryggja fylgi eða að minnsta kosti
hlutleysi Eggerts Haukdal gagn-
vart lykilatriðum í efnahagslöggjöf
ríkisstjórnarinnar. í september var
ljóst að þessar tilraunir voru árang-
urslausar. Ríkisstjórnin hafði
misst meirihluta sinn í Neðri deild.
Enginn þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins var lengur reiðubúinn til
að styðja forsætisráðherradóm
Gunnars Thoroddsen. Á alþingi
voru það eingöngu þingmenn
Framsóknarflokksins og Alþýðu-
bandalagsins sem auk ráðherranna
mynduðu stuðningslið ríkisstjórn-
arinnar. Það var ljóst í þingbyrjun
að stjórnarandstaðan hafði hlotið
stöðvunarvald í Neðri deild. Það
var staðreynd hvort sem mönnum
líkaði betur eða ver. Sumum líkaði
hún greinilega svo illa að þeir þótt-
ust ekki sjá hana.
Tvœr leiðir
Þegar Albert og Eggert höfðu
yfirgefið Gunnar var komin upp
þráskák á þjóðþinginu. Slíkt
ástand getur verið hag landsins og
heill almennings hættulegt til
lengdar. Sérstaklega þegar miklir
erfiðleikar blasa við á nær öiluni
sviðum atvinnulífsins.
Það hefði mátt ætla að Gunnar
Thoroddsen væri reiðubúinn að
sækja traustan þingmeirihluta
handa stjórn sinni. Því miður hafn-
aði hann þessari leið. Gunnar vildi
ekki leita eftir stuðningi þjóðarinn-
ar við eigin stjórn.
Innan Framsóknarflokksins var
hins vegar verulegur stuðningur
við þessa leið. Forysta Framsókn-
arflokksins sá að slík aðferð hefði
getað skilað öruggum þingmeiri-
hluta strax í byrjun desember og
þar með skapað stjórnmálalegar
forsendur /yrir víðtækum aðgerð-
um í efnahagsmálum.
Seinni leiðin fólst í raunhæfum
samningum við stjórnarand-
stöðuna. Formaður Framsóknar-
flokksins benti á hana um leið og
forsætisráðherrann neitaði að
sækja til þjóðarinnar nýjan meiri-
hluta handa stjórn sinni. Alþýðu-
bandalagið lýsti strax yfir stuðningi
við tillögu formanns Framsóknar-
flokksins og eftir nokkrar umræður
samsinnti Gunnar Thoroddsen að
fara í slíkar viðræður. Hann var þó
andvígur því að ræða kosningar
fyrir áramót en féllst eftir nokkra
daga á sameiginlega ósk Fram-
sóknarflokksins og Alþýðubanda-
lagsins að ræða tímasetningu kosn-
inga á fyrri hluta næsta árs.
atriði ýmissa frumvarpa sem núm-
eruð voru frá 1 og upp í 102. Það
var víst oft fátt um svör enda mörg
þessara frumvarpa enn ósamin.
Kratarnir töldu að þeir gætu
veikt ríkisstjórnina með því að
leggja í sífellu fyrir ráðherrana
spurningar sem erfitt væri að svara.
En þá birtist skyndilega klofningur
í röðun kratanna sjálfra. Magnús
H. Magnússon sagði Morgunblað-
inu að sig langaði til að sitja hjá í
atkvæðagreiðslu um sum ákvæðí
bráðabirgðalaganna, Árni Gunn-
arsson krafðist hins vegar að ríkis-
stjórnin yrði felld með vantrausti
og Vilmundur Gylfason reyndist
vinna kappsamlega að sérframboði
í flestum kjördæmum.
En viti menn, - á fimmtudag
féllst Alþýðuflokkurinn á kröfu
Árna og fyrsta vantrauststillagan á
ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen
var síðdegis lögð til forseta Alþing-
is. Kjartan hafði í kveðjunum
gengið feti framar en Geir.
Þráskákin lamar
þingrœðið - Efna-
hagsvandinn
bíður úrlausnar
Þegar því hefur verið hafnað að
leita eftir auknum meirihluta fyrir
getur þráskák á þjóðþinginu, sem
varir mánuðum eða jafnvel misser-
um saman, reynst ógnun við efna-
hagslegt sjálfstæði íslendinga.
Sífelld bráðabirgða-
lög! -
Freisting í skjóli
gamalla lagakróka?
Þegar meirihlutinn hefur brostið
í annarri deild þingsins, kann sú
hugsun að hvarfla að þeim, sem
þekkja öðrunv betur gamla laga-
króka í stjómarskránni að formlega
sé hægt að sitja áfram og stjórna
með sífelldri setningu bráðabirgða-
laga sem jafnvel aldrei kæmu til
atkvæða á Alþingi! Og vissulega er
sá möguleiki formlega fyrir hendi,
þótt hann hafi hingað til verið tal-
inn brot á grundvallarreglum nú-
tíma þingræðis og lýðræðis.
Bráðabirgðalagaákvæðin í
stjórnarskránni eru þannig orðuð
að ríkisstjórnin gæti stjórnað allt
árið - jafnvel ár eftir ár - með sí-
felldri setningu bráðabirgðalaga.
Ef meirihluti væri ekki fyrir van-
trausti í sameinuðu þingi þá myndi
slík beiting bráðabirgðalagaá-
kvæðis hafa í för með sér að Al-
þingi væri í reynd ýtt til hliðar.
í stjórnárskránni er einungis