Þjóðviljinn - 13.11.1982, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 13.-14. nóvember 1982
bókmenntír
Saga af sigri
Sigríður Osk ritar á tæki sem má stjórna með hljóðmerkjum.
Trausti Ólafssun:
A leið til annarra manna.
Iðunn 1982.
Undirtitill bókarinnar segir frá
efni hennar: „hvernig fjölfötluö
stúlka rauf tjáningarfjötra sína“.
Þetta er satt og rétt - gallinn er
bara sá að þessi formúla er stofn-
anamál þungbært. En sem sagt:
stúlkan Sigríöur Ósk var fötluð
og mállaus og hún rauf þá fjötra
sem bönnuöu henni að tjá sig.
Sérhæft mál uppeldis- og sálar-
fræða er dálítið fyrirferðarmikið í
þessari bók; en samt ekki svo að
til skaða verði.
Þessi litla bók segir frá því, að
ungur kennari er ráðinn á Kópa-
vogshælið til að kenna börnum
sem vangefin eru talin. Þar er
fyrir stúlka á sautjánda ári, Sig-
ríður Ósk, sem hefur ekki stjórn
á hreyfingum sínum, getur ekki
talað eða tj áð sig og er talin örvita
eða því sem næst, þótt ekki séu
menn á eitt sáttir um andlegt ásig-
komulag hennar. En Trausti og
annar kennari til, styrkjast smám
saman í þeirri trú, að stúlkunni
megi kenna ýmislegt og sú bjart-
sýni rætist í miklu þolinmóðu
starfi.
Þessi litla bók geymir ósköp
látlausa skýrslu um starf Trausta
og þann árangur sem það gefur.
Vitanlega er það freistandi að
óska eftir ýtarlegri frásögn, þar
sem nánar væri farið bæði inn á
reynslu þess sem stendur í svo
sérstæðu hjálparstarfi, sem og
grundvallarvandamál sem tengj-
ast vandkvæðum á því, að komast
að því hvað dylst á bak við þá
einangrun sem stúlkan fjölfatlaða
er í. En allt um það: þetta er
merkileg frásögn svo langt sem
hún nær og vissulega á Trausti-
Ólafsson gott lof skilið fyrir
þrautseigju sína árangursríka.
Mitt í hruni og falli allra skapaðra
hugmynda, gilda og sanninda er
það velkomin upplifun að lesa
um einn sigur manneskjunnar, og
nota bene, sigur sem ekki er á
kostnað neinna manna annarra.
ÁB.
Andrés Indriðason.
Maður dagsins.
Skáldsaga
AB 1982.
Hvað gerist þegar Bárður, sak-
laus sveitastrákur, einfeldningur
sem vinnur í vöruhúsi, reynist allt í
einu hafa stökkkraft feiknarlegan
og fer að slá öll met í langstökki?
Hann verður maður dagsins. Fyrir-
tækið sem hann vinnur hjá vill nota-
hann í auglýsingum, stjórnarand-
st^ðan vill nota hann til að berja á
andstæðingunum (þeir hafa látið
framlag til íþróttamála skreppa
saman á ársgrundvelli!), konur
hugsa sér til hreyfings. En smám
saman gránar gamanið og glæsi-
legum ferli lýkur með sprengingu
og slysi þótt vonandi eignist landið
annan mann dagsins til að gera
garðinn frægan á ólympíuleikum.
Þetta er prýðishugmynd hjá
Andrési Indriðasyni, og komast
meginþættir hennar greiðlega til
skila í tafarlausri og aðgengilegri
frásögn. Ekki verður þó sú ádreþa
eða það háð úr sögunni sem kann-
ski er stflað upp á. Ástæðan er
meðal annars tengd persónulýs-
ingu Bárðar langstökkvara sjálfs.
Hann er einskonar „Sjans“ (Being
there) óskrifað blað, „aulabárður",
makalaus sakleysingi. Slík persóna
er erfiðari í meðförum en margir
halda og höfundi verður öðru
hvoru hált á svelli þeirrar listar, að
láta hann tala og hugsa innan þess
ramma sem settur er upp. Best
tekst að lýsa sprengingunni, þegar
Bárður er orðinn hvekktur. á til-
standi og falsi í kringum sig og gerir
uppreisn með sínum hætti.
Annað er, að höfundur lætur þá
sem ætla að græða á Bárði stökkv-
ara ganga mjög gróft til verks, svo
gróft að lesandinn finnur hjá sér
nokkra þörf til að andmæla. Ekki
kannski þegar spraðurbassi einn úr
skemmtikraftastétt dregur Bárð
garminn fullan og ringlaðan fram á
svið til að láta hann verða að at-
hlægií fáránlegum kengúrudansi.
En þegar verslunaieigandinn, sem
Bárður vinnur hjá lætur hann
stökkva inni í búðinni í augíýsinga-
skyni, eða þegar íþróttaforkólfur
teicur á móti heimsmethafa frá
Helsinki með ræðu þar sem hvatt
er til að kjósa tiltekinn flokk - þá
er lamið með of þungum sleggjum,
það er eitthvað sem passar ekki, og
möguleikarnir á því að gera
eitthvað eftirminnilegt úr misbrúk-
un á sportmanninum saklausa
rjúka út í veður og vind.
Þar eftir eru persónurnar dregn-
ar mjög einföldum dráttum og eru
strax allar þar sem þær eru séðar.
Mest hold og blóð er utan á Sigur-
bergi þjálfara Bárðar, sem gleymir
aldrei að koma sjálfum sér að hve-
nær sem methafans er getið og vill
helst skapa sér einskonar síbernsku
í afrekum skjólstæðinga sinna.
-ÁB
Af alþýðuhreyfingum
ogmerkum mönnum...
Sverrir Kristjánsson.
Ritsafn.
Annað bindi.
Mál og menning 1982.
Fremst í þessu bindi ritsafnsins
er haldið áfram með meginefni ■
þess fyrsta: þar eru greinar sem
varða sjálfstæðismál fslands á
nítjándu öld og Jón Sigurðsson-en
einatt getur manni fundist að
Sverrir Kristjánsson hafi ekki haft
næmari skilning á öðrum tíma sög-
unnar. Hér eru smærri hlutir en í
fyrsta bindi, en fróðlegir vitanlega
- eða hve margir hafa lesið sér til
um það, að danskir embættismenn
veltu því fyrir sér hvort Danir gætu
ekki snúið sig út úr Slésvíkurmál-
um árið 1864 með því að afhenda
Þjóðverjum eyjar sínar í Vestur-
heimi og svo Island? Aldrei fór slík
ráðagerð í hámæli, en þarna er alt-
ént komin ein stoð undir það
samtal sem þeir eiga í íslands-
klukkunni Arnas og Úffelen
Hamborgari.
Að öðru leyti geymir þetta bindi
greinar sem verða merkissaga í
sögu íslenskrar verkalýðshreyfing-
ar, samvinnuhreyfingar og sósíal-
ískrar hreyfingar.Skyldar þeim eru
greinar em fjalla um einstaka for-
ystumenn þessara hreyfinga, til
dæmis er þarna löng grein og
merkileg um Einar Olgeirsson
fimmtugan. í þessum greinum get-
Árni
Bergmann
skrifar
ur lesandinn oft og mörgum sinn-
um rifjað það upp sér til ánægju,
hver listamaður Sverrir var í því, að
blása hressandi gusti sögulegrar
yfirsýnar og hnyttins skilnings í
efni, sem flestir aðrir hefðu gert úr
flatneskjulegar hátíðamessur.
Marxísk viðhorf hafa ekki farið
öðrum skrifandi mönnum íslensk-
um betur en Sverri eins og hver má
sjá, sem les yfir úttektir Sverris á
nýsköpunarverki sósíalista,
árangri og takmörkunum íslenskr-
ar samvinnuhreyfingar eða þá lýs-
ingu hans á áhrifum kreppunnar á
samtíðarmenn í síðustu ræðunni
sem hann flutti - það var yfir ís-
lenskum stúdentum í Osló fyrsta
desember 1975.
Það er í tveim persónulegum
Sverrir Kristjánsson
greinum, að rithöfundurinn Sverrir
Kristjánsson skemmtir sér best í
þessu bindi. Önnur er skrifuð í
minningu Karítasar Skarphéðins-
dóttur og geymir leiftrandi
skemmtilega lýsingu á atkvæða-
veiðum Sverris, Ólafs Thors, Þór-
arins Þórarinssonar og Guðmund-
ar í. í Gullbringu - og Kjós, rétt
eftir stríð. Hin er afmælisgrein um
Jónas frá Hriflu sjötugan. Þar fer
saman skarpleg úttekt á pólitísku
hlutverki þessa umdeilda manns og
einstaklega haglega útfærð stíl-
skemmtun í þjóðlegum stíl, sem
tvinnar saman búskaparhvunn-
dagsleika og stjórnmálaveruleik:
„Á sjötugsafmæli Jónasar Jóns-
sonar er óvíst hvort Alþýðuflokk-
urinn minnist fremur hins misk-
unnarlausa tamningamanns, sem
hleypti honum út í ófæruna og
skildi hann eftir meiddan og fótfú-
inn á hj arninu, eða yndisstundanna
á stallinum þegar jatan ilmaði af
grænni töðu....“
Þetta var nokkuð grimm grein,
undir lokin var talað af skáldlegu
miskunnarleysi um hina pólitísku
útför Jónasar, sem þegar hefði far-
ið fram í kyrrþey. En svo bætti
Sverrir við þessum orðum: „En í
sögu íslands mun aldrei verða
hljótt um þennan mann, hvernig
sem allt veltist". Og dugðu þau orð
tilþess að þeir voru góðir málvinir
upp frá því, afmælisbarnið og sagn-
fræðingurinn. Því fór svo að það
var Sverrir Kristjánsson sem
heyrði Jónas frá Hriflu segja þetta
hér, þegar tal þeirra barst að end-
urkomu de Gaulles til mannafor-
ráða og stofnun fimmta lýðveldis-
ins í Frakklandi:
- Já, de Gaulle, HANN gat
þetta...
ÁB
Er kratar réðu í Hafnarfirði
Stefán. Júlíusson:
Átök og einstaklingar.
Björk, 1982.
Þessi skáldsaga er framhald af
„Stríðandi öfl“ sem höfundur gaf
út fyrir tveim árum. Eins og þá var
um ritað, er hér um lykilskáldsögu
svonefnda að ræða. Það mátti jafn-
‘vel tiltölulega ókunnugum
mönnum ljóst vera, að sögusviðið
er Hafnarfjörður og helsta við-
fangsefnið er saga pólitískra átaka í
þvi' plássi.
Framhaldið, sem nú kemur út,
er í raun enn síður dulbúið sem
skáldverk en fyrra bindið. Nú
kemst enginn hjá því að hafa í huga
svotil á hverri síðu það sem hann
kann að hafa heyrt um fram-
boðsraunir í Firðinum, um þann
ágæta alþýðuforingja Kjartan
Olafsson sem vék fyrir Emil Jóns-
syni í bæjarmálaforystu og á leið í
þingsali. Það verður reyndar eitt
höfuðviðfangsefni Stefáns Júlíus-
sonar að bera fram skýringu sína á
því, hvernig svo fór sem fór - allt til
þess að Stefán Jóhann Stefánsson
og hans menn koma í veg fyrir að
Kjartani Ólafssyni sé falið að
mynda vinstristjórn þegar nýsköp-
unarstjórnin féll 1946.
Fyrirmyndirnar eru mjög
ágengar í þessu bindi: til dæmis að
taka er Hafnarfjarðarskáldið Örn
Arnarson (Magnús Stefánsson)
kallaður Valur Valsson (Markús
Steindórsson). Og það fer ekki hjá
þvf, að lesandinn spyr sig öðru
hvoru: til hvers er að vera að þess-
um feluleik - því ekki að skrifa
sögu hins hafnfirska kratisma ódul-
búna, ganga hreint til verks? Að
vísu er önnur saga rakin við hlið
þeirrar sem nú var nefnd, sagan af
sögumanninum sem þekkir helstu
stríðandi garpa „bæjarins“ allvel,
en er utan við átök þeirra að mestu.
En sú saga hefur svo sem ekkert
sjálfstætt gildi - og vegna þess að
sögumaðureroftaren ekki íjarver-
andi á námsferli sínum, verður
fyrirferð hans til þess fyrst og
fremst að setja Hafnarfjarðará-
tökin í vissa fjarlægð, gera þau
ágripskenndari, búa til endursögn
í stað þess að sýnt sé það sen. gerist.
Eins og allt er í pottinn búið sýn-
ist manni nærtækast að þeir fialli
um slíka bók, sem hafa af eigin
reynslu einhverjar athuganir fram
að bera á Hafnarfjarðarsögu þess-
ari í skáldsöguformi.
Stefán Júlíusson