Þjóðviljinn - 13.11.1982, Blaðsíða 14

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helj>in 13.-14. nóvember 1982
myndlist
að íslendingar skuli ekki hafa með-
tekið þessa tilraunastarfsemi
Finns, vart stignir upp úr laufa-
brauðsrómantíkinni.
Sú staðreynd að skömmu eftir
heimkomuna, sneri Finnur sér að
næsta raunsæis- og frásagnakennd-
um sjómannamyndum og lagði fyrr
i stíl á hilluna, gefur tilefni til að
ætla að íslensk afdalahyggja hafi
þröngvað honum inn á venju-
bundnari stigu. Mér er þó til efs að
jafn staðfastur og viljasterkur mál-
ari sem Finnur hafi alfarið látið
knýja sig til þessara breytinga.
Þegar fyrir heimkomu Finns, var
hinn alþjóðlegi módernismi á
undanhaldi í flestum löndum Evr-
ópu. Gamli kennarinn, Olaf Rude
sagði brátt skilið við kúbisma sinn
og hóf að mála hefðbundnari verk.
ítalski fútúrisminn undir forystu
Filippo Marinettis tók snemma að
sleikja sig upp við fasismann og
forveri súrrealismans, Giorgio de
Chirico vék frá dulvitundarkenndri
list sinni á vit forn-rómverskrar
sætsúpu, þar sem skylmingaþrælar
hringleikahúsanna og hvítir fákar
þekja hvern strigabút. Smám
saman dró úr tilraunastarfsemi
rússnesku listamannanna og
Herwarth Walden, séður með
augum Kokoschka
skömmu fyrir lok 3. áratugarins var
þjóðfélagsraunsæið gert að opin-
berri liststefnu, þeirri einu sem
leyfð var í Sovétríkjunum.
í Þýskalandi vék expressiónism-
inn fyrir nýrri hlutlægri list sem
ruddi brautina fyrir hugmynda-
fræði nasismans. Arið 1926 kom út
bókin „Rasse und Stil“, eftir Hans
Gunther, og 1928 kom út önnur
bók, eftir arkitektinn Paul
Schultze-Naumburg og hét hún
„Kunst und Rasse“. Öll nútímalist
var runnin undan rifjum gyðinga
og austurlenskra hérvillinga, til að
brjóta niður fegurðarskyn hins
norræna manns. Bauhaus-skólinn
var mestur þyrnir í augum
Schultze-Naumburg, enda varð
hann brátt skólastjóri Listahá-
skólans í Weimar, settum til höfuðs
Bauhaus. í Frakklandi sjálfu voru
menn í kreppu og fylktu sér undir
merki ný-klassískrar stefnu, jafn-
vel sjálfur Pablo Picasso.
Þeir sem halda að Finnur Jóns-
son hafi verið einn um að snúa baki
við vissum módernisma, geta fullt
eins spurt sig hvort „Salka Valka“
sé undanhald Halldórs Laxness frá
„Unglingnum í skóginum". Finnur
var ávallt trúr sannfæringu sinni og
má sjá það glöggt í myndum þeim
sem hann syndi á vorsýningu
Myndlistarfélagsins, 1962. Um
sjötugt breytir hann út af hinum
raunsæislega stíl og nálgast aftur
nýja tegund expressiónískrar list-
ar, s.s. í myndinni „Fyrir austan
sól“.
Það er erfitt að benda á jafn gott
dæmi um „viljann til sigurs" í anda
expressiónismans og ævistarf Finns
Jónssonar er. Þótt kall tímans hafi
haft áhrif á listferil hans í því um-
róti sem síðar hrakti sjálfan Herw-
arth Walden austur til Moskvu, þar
sem hann lést 1941, og flesta ev-
rópska listamenn á vergang vestur
um haf, hefur Finnur ávallt borið í
sér það frjókorn sem gerði hann að
fyrsta múrbrjóti í íslenskri nútíma-
list.
Með þessum orðum óska ég hon-
um til hamingju með langt og ris-
mikið ævistarf.
Brimlending, 1966. Baráttan við hafíð er Finni hugleikið viðfangsefni.
Fyrsti múrbrjóturinn
í íslenskri
myndlist
sýningu í Bárunni á 40 myndum.
Þetta var í árslok 1921. Þótt með-
mæli Rude með Finni sýndu trú
meistarans á lærisveini sínum,
hlaut sýningin dræmar undirtektir
meðal þeirra sem töldust postular
íslenskrar menningar á þeim árum.
Finnur hélt aftur utan og nú til
Þýskalands, staðráðinn í að kynna
sér betur hræ ingar þær í heimslist-
inni sem borist höfðu til
Kaupmannahafnar. Berlín og
Dresden voru í byrjun 3. áratugar-
ins, miðstöðvar hinna margvísleg-
ustu strauma í listum. Aðalhvat-
amaðurinn að þeim merkilega
hrærigraut sem í Þýskalandi hlaut
garðinn þar sem hann er lægstur,
heldur dembir sé beint í framsækn-
ustu stefnu þessara ára, súpremat-
ismann sem i unninn var undan rifj-
um rttssneska módernistaskólans,
ineð Kasimir Malevitsj í broddi
fylkingar.
Ef tekið er mið af kúbískum
kompósisjónum Finns, sem hann
sýndi hjá Rosenberg í Nathans-
Ólsens-húsinu veturinn 1925,
myndum á borð við „Teningnum
kastað“, á list hans lítt skylt við
expressiónisma þann sem Walden
sýndi á haustsýningunum í Berlín.
Hún er miklu nær tilraunum E1
Lissitzkys og annarra rússneskra Þrjár sólir, 1967. Tengsl Finns við expressjónismann rofnuðu aldrei.
Halldór B
Runólfsson
skrifar
Hinn 15. nóvember
næstkomandi, veröur Finnur
Jónsson listmálari níræöur.
Hann er fæddur aö Strýtu í
Hamarsfirði, bróðir Ríkharös
Jónssonar myndhöggvara.
Áriö1919laukhann
sveinsprófi í gullsmíði í
Reykjavík, en hélt aö því loknu
til Kaupmannahafnar. Þarhóf
hann myndlistarnám hjá Olaf
Rude, í einkaskóla sem þessi
ágæti málari hélt. Rude stóð í
þessum tíma á hátindi ferils
síns, einn „Hinna 13“, hóps
málara sem gert hóföu garðinn
frægan í „Den Frie“ á fyrsta tug
aldarinnar. Ásamt William
Scharff og Wilhelm Lundström
var hann brautryðjandi
kúbismans í Danmörku.
Frammi' fyrir hinum púrísku
verkum Rude, en svo nefnist hinn
einfaldi og flatarkenndi kúbismi
málarans, hefur Finnur eflaust gert
sér grein fyrir krafti hinnar nýju
alþjóðlegu listar. Þar með hófst
sérstæður kafli í list þessa unga
manns og þar með eitthvert sér-
stæðasta tímabil í sögu íslenskrar
nútímalistar.
Eftir tveggja ára nám hjá Rude,
kom Finnur til Reykjavíkur og hélt
samheitið expressiónismi, var
Herwarth Walden. Árið 1910 háfði
hann stofnað tímaritið „Der
Sturm", Storminn, og átti það rit
eftir að verða öflugasta listtímarit
Þjóðverja, næsta áratuginn.
Tveimur árum síðar opnaði Wald-
en gallerí með sama safni.
Þessi merkilegi listfrömuður og
fagurkeri kynnti fyrir löndum sín-
um list jafn ólíkra þjóða og Frakka,
Rússa, ítala, Svía og íslendinga, en
Finnur sýndi einmitt verk sín í
þessu galleríi. Auk hins þýska ex-
pressiónisma, félaganna úr „Die
Briicke", Brúnni, og „Der Blaue
Reiter", Bláa knapanum, mátti sjá
í sýningarsal Waldens verk eftir kút
istann og litaspekúlantinn Robert
Delaunay, en þar með komust
Þjóðverjar í kynni við franska
abstrakt-list. Walden hafði einnig
mikinn áhuga á þeim ítölsku lista-
mönnum sem sýndu undir heitinu
Fútúristar. Þá „uppgötvaði" hann
austurríska málarann Oskar Kok-
oschka og kynnti hann í Þýska-
landi. Rússnesk list var honum sér-
lega hugleikin, og auk Kandinskys,
sýndi hann verk eftir Chagall og
hafði það mikil áhrif á þýska list í
byrjun fyrri heimsstyrjaldarinnar.
Einnig áttu hugmyndir tveggja
rússneskra liststrauma, konstrúktív
iismans ogsúprematismans, greið-
an aðgang að sölt'm Waldens. Að
lokum má geta þess að Walden var
potturinn og pannan bak við útgáfu
á þýskri grafíklist en expressiónísk-
ar tréristur urðu eins konar skjald-
armerki þeirrar stefnu og áttu stór-
an þátt í útbreiðslu hennar.
í Þýskalandi gekk Finnur í skóla
Sturm-hreyfingarinnar „Der Weg,
neue Schule fur Kunst" og stund-
aði þar nám til ársins 1925. Hann
var m.ö.o. kominn í innsta hring
heimslistarinnar, þar sem expressi-
ónismann, kúbisminn og dadalistin
kraumuðu í sama katlinum. Ný list
var að fæðast, knúin áfram af nýrri
framtíðarsýn. Finnur ræðst ekki á
Finnur Jónsson.
listamanna sem skutu upp kollin-
um, um og eftir byltinguna 1917.
Raunar er hún nátengd formathug-
unum Bauhaus-skólans, þar sem
saman fór arkitektónísk mynd-
bygging og rúmfræðileg athugun
lita og forma.
Það er því engin furða þótt Finn-
ur hafi nýlega verið heiðraður í
Þýskalandi og Frakklandi sem
merkilegur boðberi módernismans
á 3. áratugnum, þegar verk hans
voru uppgötvuð á ný eftir 50 ára
dvala. Hitt er því síður undarlegt
Óður til mánans, ein af þeim myndum sem Finnur sýndi 1925.
/