Þjóðviljinn - 13.11.1982, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 13.-14. nóvember 1982
athugascmdir
Kvikmynda-
lögreglan
■: ,
Jönas frá Hriflu
Það þyrfti að athuga Jónas frá
Hriflu og allt sem hann lét gera
eða vildi láfa gera. „Jónas-frá
Hriflu var hollvinur snauðra...."
Svo kvað Megas. Það á eftir að
sannast rækilega á næstu árum og
áratugum: Jónas Jónsson frá
Hriflu er áreiðanlega sá stjórn-
málamaður íslenskur á þessari
öld hvers umsvif eiga eftir að
verða hvað mestur hvalreki sagn-
fræðingum framtíðarinnar.
(Hvort sem þeir fræðingar verða
nú frekaVmaurar eða rottur þeg-
ar fram líða stundir, en það er nú
annað mál).
Þegar hvalurinn sá verður
skorinn og krufinn til mergjar
munu þar finnast sporin Jónasar í
flestum líffærum, svo víða sér at-
hafna hans staði í þjóðlífinu. Enn
þann dag í dag. Tók fólk til dæmis
eftir öllum fimmtugsafmælunum
sem hafa verið að dynja á okkur á
undangengnum misserum? Alls-
kyns stofnanir, skólar og hin
aðskiljanlegustu fyrirbæri, allt
var það orðið fimmtugt hvað um
annað þvert.
Dragið fimmtíu frá nýlegum
tíðindum úr almanakinu og hvað
kemur út? Til dæmis 1930, 1931
og fleira. Og hver ríkti þá?
Það sem ekki varð
Ekki er bryddað upp á þessu
hér vegna þess að sá sem hér gerir
athugasemdir sé einhver sérstak-
ur jónasarfræðingur. Engan veg-
inn, þetta verða einhverjir aðrir
að taka að sér. Sagnfræðiáhugi
minn er algjörlega bundinn við
það sem er algjört bannorð í allri
sagnfræði: Það sem á fagmáli kal-
last „kontrafaktískar hypótesur“,
þ.e. tilgátur og vangaveitur
byggðar á atburðum sem ekki
gerðust, en hefðu getað gerst. Og
umfram allt: hefðu alveg endi-
lega átt að gerast. '
Einhverntíma sá ég þennan
leik bannfærðan undir nafninu
pólítík í þáskildagatíð. Lykil-
orðið er EF, eitt fegursta orð sem
tunga vor á.
f sögu Jónasar frá Hriflu má
sjálfsagt finna margar slíkar perl-
ur. Ég ætla hér að staldra aðeins
við eina slíka.
Kvikmyndun
drykkjuláta
í nóvember 1946 flutti Jónas
frá Hriflu tillögu á Alþingi um
kvikmyndun drykkjuláta. Var
þar lagt til að lögreglan í Reykja-
vík skyldi gerð út með kvikmynd-
unargræjur sem nota skyldi til að
„taka myndaþætti um framkomu
fólks á skemmtisamkomum, þar
sem aðgangur er seldur og á
heimilum einstakra manna þar
sem lögreglan verður að skakka
leikinn vegna ölvunar heimilis-
manna.“
Meiningin var svo sú að við-
komandi delinkventar fengju
kvaðningu eða öllu heldur boð
um að mæta á frumsýningu
myndanna í bíósal lögreglunnar.
Þar yrðu þeir Ieiddir í þann sann-
leika um sjálfa sig sem óminnis-
hegrinn kynni að hafa hagrætt
eitthvað lítillega fyrir þeim fram
að því. Rökrétt framhald hlyti
svo að verða sár iðran og ævilangt
bindindi. Myndirnar hlytu sinn
veglega sess í kvikmyndasafni
lögreglunnar aðalleikendum til
stöðugrar áminningar og
þjóðfræðingum framtíðarinnar
ómetanleg heimild um drykkju-
siði og breytingar á þeim f ald-
anna rás.
Jónas frá Hriflu
Brotin
lyftistöng
Ekki er mér kunnúgt um það
hvernig umræður fóru fram um
þessa tillögu, né hvernig atkvæði
féllu, nema ég veit það 4ð tillagan
var felld, illu heilli. Kvikmynda-
deild lögreglunnar var aldrei
stofnuð. Þessum áhrifamikla
fjölmiðli, kvikmyndinni, var
hafnað sem handhægu barefli í
baráttunni við áfengisbölið. Þar
fór lögreglukylfan með sigur af
hólmi.
Auðvitað sjá allir að áfengis-
bölið væri fyrir löngu úr sögunni
ef vaskar sveitir kvikmyndalög-
reglunnar væru á ferli um borgina
að næturlagi um helgar. En það
er þó ekki fyrst og fremst þetta
sem er svo grátlegt að horfa upp
á, áfengisbölið hefur margar
hliðar, spyrjið þið ríkissjóð.
Nei það sem er enn sárara er að
hugsa út í hvílík lyftistöng þessi
kvikmyndadeild lögreglunnar
hefði getað orðið fyrir íslenska
kvikmyndagerð.
Alltfram streymir
Við hlupum öll eins og trylltir
kálfar út í íslenska kvikmynda-
vorið. En brátt var eins og verið
væri að spila Arstíðirnar eftir Vi-
valdi á 78 snúninga hraða. La
Primavera með ískri og
óhlj óðum og sargi, en svo áður en
inokku/fékk rönd við reist var
komið hrímkalt haust.
Margt kemur auðvitað til sem
valdið hefur þessum veðra-
brigðum. Ekki síst skilningsleysi
yfirvalda á því að fjár er þörf.
Menntamálaráðherrar eru alltaf
mjög skilningsríkir, en fjármála-
ráðherrar aldrei. Jafnvel þó sama
maður gegni þessum embættum
með stuttu millibili þá detta á-
hugamál eins og þetta alltaf upp-
fyrir þegar maðurinn færir sig á
milli stólanna.
Þórarinn_________________
Eldjárn skrifar
Peningaleysið er auðvitað til-
finnanlegt, en það verður þó að
segjast að það er ekki það eina
sem veldur. Þófésé tilreiðunægir
það oft ekki til, það vantar svo
sárlega hefð í Iandinu sjálfu. Það
verður allt svo fálmkennt og svo
mikið fúsk. „Islands forbandelse
er dilettantismen“ sagði frægur
prófessor.
En EF.....
En EF hér hefði verið starfandi
kvikmyndadeild hjá lögreglunni
allar götur síðan 1946 væri útlitið
allt annað og betra nú. Vaskar
sveitir framsækinna drengja með
kvikmyndavélar í hönd, alltaf
mættará staðinn þar sem baráttan
er brýnust og hörðust. Það er
augljóst mál að þarna hefði risið
upp mjög harður kjarni áhuga-
samra atvinnumanna í kvik-
myndagerð. Lögreglan hefði
orðið uppeldisstöð fyrir unga
menn með listrænan metnað á
kvikmyndasviðinu. Eftir því sem
drykkjulæti hefðu farið þverr-
andi fyrir áhrif kvikmyndalög-
reglunnar hefði svo gefist meira
tóm til að sinna listrænni verkefn-
um. Margbreytilegar heimilda-
myndir í fyrstu um mannlíf og
þjóðlíf, síðan sakamálamyndir í
samvinnu við rannsóknarlögregl-
una og þaðan síðan beina leið yfir
í metnaðarfyllri verkefni.
Þarna hefði myndast sá gamli
mergur sem kvikmyndagerð
vorra tíma vantar svo sárlega til
að standa á.
Nú á vídeóöld er tillaga Jónas-
ar frá Hriflu jafnvel orðin enn
brýnni og snjallari en áður. Er því
ekki kominn tími til að einhver
góður þingmaður endurflytji til-
lögu Jónasar. Flytji tillögu um
kvikmyndun og myndböndun
drykkjuláta. Hvorki
menntamála- né fjármálaráðu-
neytinu hefur tekist að gera neitt
verulegt fyrir íslenska kvik-
myndagerð. Því ekki að prófa
dómsmálaráðuneytið næst?
r ■ tst jjór nargrei n
Friðarhreyfing
og túnið heima
Fyrir einu og hálfu ári eða svo
höfðu Þjóðviljinn og Alþýðu-
bandalagið frumkvæði að því að
koma á framfæri við íslendinga
þeirri miklu umræðu um friðar-
mál sem hafin var á meginlandi
Evrópu og annarsstaðar á Norð-
urlöndum. Samtök herstöðva-
andstæðinga lágu heldur ekki á
liði sínu og tóku upp tengsl við
hinar nýju friðarhreyfingar.
Undirtektir • voru vægast sagt
dræmar til að byrja með. Enda
þótt forystumenn Alþýðuflokks-
ins hefðu um nokkurra missera
skeið tekið þátt í umræðum með
norrænum jafnaðarmönnum um
kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum, hafði þeim láðst
að segja frá því á íslandi. Þeir
tóku að saka Alþýðubandalagið
um að stela málinu frá þeim. Úr
ýmsum hægri hornum heyrðist sú
skoðun að herstöðvaandstæðing-
ar á íslandi kæmu óorði á
friðarmálin. Og úr vinstri áttinni
mátti heyra nöldur um að Al-
þýðubandalagið ætlaði að einoka
og eigna sér friðinn. Ríkisfjöl-
miðlar og önnur dagblöð en
Þjóðviljinn létu sér fátt um finn-
ast og sögðu ekki margt af um-
svifum friðarhreyfinga erlendis.
Fjölbreytni og frum-
kvœði:
í Þjóðviljanum var því haldið
fram, að slíkur sprengikraftur
væri í friðarumræðunni og hún
spannaði svo fjölbreytt svið, að
innan ramma hennar væri rúm
fyrir alla sem að vildu komast. Og
smám saman hefur þetta verið að
sannast. Áhugahópar, einstak-
lingar og samtök hafa látið í sér
heyra, flokkar og fjölmiðlar opn-
að eyru sín og augu, og allir vilja
nú Lilju kveða.
Vikan sem er að líða ber öll
merki þessarar þróunar. Hún
hefst með því að Álþýðuflokkur-
inn hefur upp raust sína og er nú
heldur betur friðarlegur á mann-
inn, og rétt svo að hann kemst
yfir að votta NATÓ hollustu sína
í öllum friðarkafla stjórnmálaá-
lyktunar flokksþingsins. í miðri
viku efnir kvennaframboð til
sjónvarpskvölds með friðarvið-
tölum og tilkynnt er um stofnun
starfshóps sem ætlar að skera upp
herör gegn stríðsleikföngum. Óg
það eru ekki ómerkari aðilar en
Menningar- og friðarsamtök ís-
lenskra kvenna, Félag íslenskra
sérkennara, Fóstrufélag íslands,
Kennarasamband íslands, Félag
þroskaþjálfa og íslenska
þjóðkirkjan sem að þessum
starfshópi standa. Friðar- og af-
vopnunarmálxverða til umræðu á
ráðstefnu sem haldin er nú um
helgina á Hótel Loftleiðum. Til
I túninu heima er að mörgu að
hyggja fyrir íslenska
friðarhreyfingu.
hennar er stofnað af hópi áhuga-
fólks, sem bendir á að um þessar
mundir sé íslensk friðarhreyfing
að taka á sig mynd og baráttan
fyrir friði og afvopnun hafi öðlast
nýjar víddir með því að náms-
menn, kvennahreyfingar, kirkj-
an og ýmis stjórnmálasamtök
hafi tekið að beina sjónum sínum
og kröftum að henni. Samhliða
ráðstefnunni eru nú um helgina
sýndar í Regnboganum fjórar
kvikmyndir, sem fjalla um ýmsar
hliðar kjarnorkuvígbúnaðar. Og
um helgina gengst Alþýðubanda-
lagið í Kópavogi fyrir opnu húsi í
Þinghóli, þar sem kynnt verður
nýstofnuð friðarhreyfing kvenna.
Vikan sem er að líða sýnir að
friðarumræðan hér á landi er á
æskilegri braut. Hún er vísbend-
ing um fjöibreytni, frumkvæði úr
ýmsum áttum, hugmyndaauðgi
og áhuga. Hér eins og víða ann-
arsstaðar taka einstaklingar sig
saman og mynda starfshópa um
einstök svið friðarmálanna og
ganga inn í umræðu og starf
undir sínum eigin formerkjum og
á sínum eigin forsendum. Sá sem
á annað borð byrjar að hugleiða
forsendur friðar- og afvopnunar
kemst í fróðléiksnámu sem í raun
snertir flestar hliðar mannlegra
samskipta, og þörfin fyrir að
fræða aðra kviknar fljótt.
Skipulag og markmið
Þeir sem endilega vilja binda
Einar Karl
Haraldsson
skrifar
íslenska friðarhreyfingu í form-
legar viðjar skipulagðra fulltrúa-
samtaka ættu að hugsa sinn gang.
Það er vísasti vegurinn til þess að
kæfa fjölbreyttan gróður. Hætt er
við að í slíkúm samtökum passi
hver fulltrúi sitt út frá sjónar-
miðum móðursamtaka sinna.
Miklu fremur ber að líta til er-
lendrar reynslu þar sem hin fjöl-
breytilegustu samtök sameinast
um tilteknar aðgerðir þegar
eitthvað liggur við. Og vilji menn
mynda breiðfylkingar stórar sýn-
ist fordæmi „Nej till atomvápen“
á Norðurlöndum, þar sem áhuga-
hópar sameinast undir afmörk-
uðum kjörorðum, vera helst til
eftirbreytni.
En eigi að finna friðarum-
ræðunni eitthvað til foráttu eins
og hún stendur á íslandi í dag,
verður það helst að margir hyg-
lasf nú til þess að sneiða hjá tún-
inu heima. Kvikmyndin frá Ás-
tralíu sem sýnd er í Regnbogan-
um og fengið hefur að láni nafn á
minningabók Laxness er einmitt
ántinning um að það er ekki síður
í túninu heima sem heyja verður
friðarbaráttuna en á hinum víða
velli alþjóðastjórnmálanna. Svo
fjarsýn getur íslensk friðar-
hreyfing ekki verio að hún loki
augum fyrir tengslum íslands við
kjarnorkuvopnak,erfið og heldur
ekki það nærsýn að hún sjái ekk-
ert annað en ísland úr NATÓ,
herinn burt. U
-ekh