Þjóðviljinn - 04.12.1982, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 4. - 5. desember 1982
ROCKWOOL
innblásin steinull
einföld og góð lausn.
Aðferðin er einföld. Við borum lítið gat og þú verður varla var við að við
blásum Rockwool steinull í tóm holrúm og einangrum veggi, gólf og þök.
Með gömlu aðferðinni getur það tekið allt að 4 vikur að einangra meðalstórt
einbýlishús. Það þarf að rífa niður klæðningar, sníða mottur milli bita og
klæða svo allt að nýju, hvað kostar það?
Innblásin Rockwool einangrun er fjárfesting, sem borgar sig upp á
skömmum tíma. Hún er margfalt ódýrari aðferð.
Þú stórlækkar hitunarkostnað og færð hlýrra og betra hús.
Þú eykur verðmæti fasteignarinnar.
Við einangru'm fljótt og vel, þú þarft ekki að flytja úr húsinu á meðan.
Við einangrum eitt hús á dag.
Þú færð steinull, sem er vatnsfráhrindandi og mun eldþolnari en önnur
einangrun.
Innblásin Rockwool steinull er besta hljóðeinangrun sem þú færð í veggi,
gólf og þök, því við ráðum þéttleikanum.
Hafðu samband.
Við veitum þjónustu um allt land.

HUSA^—
EINANGRUN
Klapparstíg 27 Rvík s:91/22866
Er húsið þitt
kalt?
Við einangrum og
lokum kuldann úti.
Happdrætti Þjóðviljans
Dregið á mánudaginn helgina

Brynjólfur Bjarnason:
Vísindi og kreppa
í sambandi við það umræðuefni,
sem dagurinn er helgaður, kemur
mér fyrst í hug þessi spurning:
Eiga vísindin að láta sig krepp-
una nokkru skipta?
Það eru uppi ýmsar kenningar
um hlutverk vísindanna. Ein er sú
og harla útbreidd, að hlutverk vís-
indanna sé einvörðungu að afla
þekkingar. Einmitt þess v.egna eigi
þau að gæta fyllsta hlutleysis, og
þau eigi ekki að leggja dóm á verð-
mæti. Hver og einn geti lagt sinn
dóm á gildi hlutanna. Vísindin geti
ekki skorið úr, hvað sé rétt í þeim
efnum. Þá vaknar strax spurningin:
Ef sértekið er frá öllum gildum,
hvað ræður þá vali vísindanna á
verkefnunum? Gæti vísindamað-
urinn þá ekki alveg eins valið sér
það verkefni að telja sandkorn á
sjávarströnd eins og að rannsaka
krabbameinsvalda eða uppgötva
sýkladrepandi lyf og lögmál þau,
sem sólkerfin og atómin lúta?
. Hvernig er þetta í rauninni?
Yfirgnæfandi meirihluti vísinda-
manna er í þjónustu einhvers, sem
greiðir þeim laun og sér þeim fyrir
þeim tækjabúnaði, er þeir þurfa til
rannsókna sinna. Slíkur tækjabún-
aður kostar oft morð fjár. Og til
hvers eru þeir ráðnir, til hvers er
lagt í allan þennan kostnað, svo að
þeir geti stundað rannsóknir sínar?
Skyldi það vera til þess að þeir geti
svalað einhverri ótilgreindri for-
vitni? Það þarf ekki annað en
spyrja. Svarið blasir við. Ríkið
heldur uppi vísindastarfsemi í
hagnýtum tilgangi, af því að
þjóðfélagið þarf á því að halda.
Þekkingaröflun er einn mikilvæg-
asti þátturinn í sjálfu fram-
leiðslustarfinu. Og stórfyrirtæki
um allan heim hafa heilan herskara
af vísindamönnum íþjónustu sinni.
Skyldu þau gera það af hugsjóna-
legum áhuga fyrir aukinni þekk-
ingu á tilverunni? Vissulega má
benda á, að ríkið heldur uppi mikl-
um grunnrannsóknum - hreinum
vísindum - án tillits til hagnýts
gildis þeirra, að því er séð verður.
Það gera stóru auðhringarnir Iíka.
En það er vegna þess, að menn
hafa fyrir löngu séð, hagnýtt gildi
grunnrannsókna, að þær leggja
grunninn að hinum hagnýtu vísind-
um og tækni. Öll hagnýt vísindi
nútímaþjóðfélags byggja á þessum
grunni, læknisfræðin, hagfræðin,
verkfræðin, uppeldisfræðin
o.s.frv.
Hlutverk og afstaða
vísindamannsins
Þegar við lítum til þessara
þjóðfélagslegu staðreynda, þá er
auðsætt, að vísindamenn eru þjón-
ar stofnana, sem þurfa á þekkingu
þeirra og rannsóknum að halda.
Og þá vaknar spurningin um hlut-
verk og afstöðu vísindamannsins í
þessu þjónsstarfi. Á hann að hafa
hina hlutlausu og verðmætafrjálsu
afstöðu til starfs síns? Vera óháður
öllu gildismati og þá framar öllu
hverskonar stjórnmálaskoðunum?
Er hlutverk hans það eitt að afla
þeirrar þekkingar og stunda þær
rannsóknir, sem af honum er kraf-
ist, afhenda niðurstöðurnar vinnu-
veitenda sínum og láta hann um
það, hvernig þær eru notaðar?
Þetta er algeng útgáfa af kenning-
unni um hin hlutlausu og verð-
mætafrjálsu vísindi Það er atvinnu-
rekandans eða ríkisins að gefa
hlutunum gildi og ákveða hvernig
þeir skuli hagnýttir. Ef kreppu ber
að höndum, getur hagfræðingurinn
geíir stjórnmálamönnum góð ráð
um það, hvernig þeir geti sigrast á
henni með þeim hætti, sem þeir
óska. Hann getur sagt til um,
hvaða áhrif ákveðnar ráðstafanir
hafi, eða líkurnar fyrir því. En
hamingjan forði honum frá því í
nafni hinna hlutlausu, ginnheilögu
vísinda, að láta sig nokkru skipta
hvaða leið stjórnmálamaðurinn
velur. Ef hann kýs að velja ein-
hvern kost, sem leiðir til atvinnu-
leysis tugmiljóna manna og hung-
urdauða annarra tugmiljóna, þá
hann um það. Vísindamaðurinn
hefur gert skyldu sína sem vísinda-
maður, ef hann segir eins rétt og
kostur er til um það, hverjar afleið-
ingarnar verða. Hann hefur haft
sínar persónulegu skoðanir og
gildismat - mikil ósköp, ekki vant-
ar skoðanafrelsið - en ef hann fer
að hampa þeim, þá talar hann ekki
lengur sem vísindamaður.
Rœöa á fundi
stúdenta
1. des. 1982
Þótt borgir
standi í báli
Sama gildir um raunvísinda-
manninn Ef til vill hefur hann gert
stóra vísindalega uppgötvun, sem
getur verið hvorttveggja í senn, ný
mikilvæg vitneskja um heiminn,
sem við búum í, og jafnframt for-
senda þess, að unnt sé að búa til
ógnartæki, sem gæti lagt jörðina í
auðn og eytt öllu lífi hennar. Sam-
kvæmt fyrrnefndri kenningu um
hlutverk vísindanna ber honum að
afhenda misvitrum stjórnmála-
mönnum þessa vitneskju, jafnvel
þótt þeir væru vísir til að hleypa af
stað styrjöld einmitt vegna þess, að
þeir hafa slíkt ógnarvopn í bak-
höndinni og gætubeitt því, ef allt
um þryti. Að til eru valdamiklir
stjórnmálamenn, sem hugsa
svona höfum við dæmin um á okkar
dögum. En vísindamaðurinn hefur
gert skyldu sína samkvæmt siða-
reglunni ef hann hefur gert sam-
viskusamlega grein fyrir vitneskju
sinni og til hvers megi nota hana.
Hann getur mótmælt sem einstak-
lingur, en það kemur ekki hinum
gildislausu vísindum hans við.
Gildismatið og valið er í höndum
stjórnmálamannsins. Til þess er
hann kjörinn með atkvæðum fólks,
sem drukkið hefur í sig lífsskoðanir
sínar áf daglegum lestri blaða, sem
gefin eru út af vellríkri yfirstétt eða
þá að hann er settur í embætti af
hershöfðingjum í þjónustu þessar-
ar sömu stéttar.
Ég nefni hér með vilja hryllileg-
ustu afleiðingar- slíkrar siðfræði,
sem þó gætu orðið blákaldur veru-
leiki áður en varir eins og nú horfir.
Hitt hefur lengi verið staðreynd,
sem fæstir vísindamenn hafa gert
sér grein fyrir, að í þjóðskipulagi
okkar selja þeir einatt þekkingu
sína eins og vöru í hendur manna,
sem valdið hafa og fylgja siðaregl-
unni, sem Steinn Steinarr orðaði
þannig í fáum meitluðum hend-
ingum:
Pótt borgir standi í báli
og beitt sé eitri og stáli,
það skiptir mestu máli
að madur grœði á því.
Þeirra er gildismatið, sem kenn-
ingin segir að vísindin eigi að afsala
sér, og þeirra er mátturinn og
dýrðin.
Endurskoða
þarf
siðalærdóm
vísindanna
Aldrei fyrr í veraldarsögunni
hafa vísindin búið yfir jafnmiklu
valdi og á okkar tímum. Samt er
vísindamaðurinn aðeins þjónn.
Hann er eins og hjól í vél hins firna-
mikla, samhæfða kerfis, sem
þjóðfélag nútímans er. Það er
furðulegt að horfa upp á, að á sama
tíma og maðurinn hefur öðlast slíkt
feiknarvald með tilstyrk vísind-
anna, skuli hlutur vísindamannsins
í þessu valdi verða æ minni. Hann
.verður sífellt háðari því valdi, sem
hann hefur sjálfur skapað. Hversu
lengi ætla vísindamennirnir að una
slíku þjónshlutverki? Er ekki kom-
inn tími til að rísa upp? Þegar sjálf
ógnin blasir við, skelfilegri en
nokkur maður hefur látið sig
dreyma um í martraðardraumum
sínum og ímyndunum, feiknlegri
og hryllilegri en nokkur ragnarök,
heimsendir eða efsti dómur. Höf-
um við ekki nógu lengi flotið sof-
andi að feigðarósi, vísindamenn-
irnir, sem gerst ættu að vita, ekki
síður en aðrir? Þessu hefur Þor-
steinn Valdimarsson skáld lýst á
ógleymanlegan hátt í versi sínu:
Villtur um veg og ráð
vísar þar hver frá sér,
allt þar til ógnin bráð
yfir hann dynja fer.
Það væri hollt fyrir hvern mann
og ekki síst vísindamennina að hafa
þetta yfir sem orð kvöldsins og
morgunsins líka á hverjum degi,
ásamt heitstrengingu um að verja
deginum eftir bestu getu til þess að
hjálpa mannkyninu til að rata úr
þessari villu, sem leiðir beint í
dauðann. Minnast þess hverja
stund, að hver sá, sem ekki notar
alla sína þekkingu, gáfur og starfs-
orku til þess að bjarga lífi okkar
allra, tekur á sig meiri ábyrgð, en
hann fær undir risið, og honum
verður erfiður dauðinn. Þetta get-
ur hver og einn gert á sínum vett-
vangi og því mikilvægara, sem
starf hans er, þeim mun meiri er
ábyrgð hans.
En til þess að vísindamenn geri
sér fulla grein fyrir skyldum sínum,
verður að endurskoða codex ethic-
us vísindanna, siðalærdóm þeirra.
Hafna hlutleysinu og gildisleysinu.
Ég geri ráð fyrir að flestir vísinda-
menn viðurkenni eina grundvall-
arreglu: Að hafa jafnan það, sem
sannara reynist. Hún er sígild og
hún er fyrsta boðorðið. Og raunar
er með henni viðurkennt ákveðið
gildi: Sannleiksgildið. En hvernig
gengur að halda slíka reglu í okkar
þjóðfélagi og hvaða skilyrði eru til
þess?
Gildismatið
í fyrsta lagi eru menntastofnanir
hlaðnar af fyrirfram skoðunum,
hefðbundnum viðhorfum og stað-
hæfingum, sem móta nemendurna
oftast fyrir lífstíð. Og það getur
verið erfitt að ná prófi fyrir nem-
endur, sem draga þær í efa. Þetta
gildir alveg sérstaklega um þjóðfél-
agsvísindi og skyld svið. Svo þegar
vísindamaðurinn er kominn í starf,
þá ber honum fyrst og fremst að
vinna að verkefnum, sem honum
eru falin af húsbóndanum atvinnu-
rekanda eða ríki. Þegar kreppu
ber að höndum, þá er mikil þörf
fyrir þekkingu hans og kunnáttu til
að leysa brýn verkefni. Auðvitað
brennur sú spurning mest á vörum
allra, hvernig eigi að leysa krepp-
una, ekki frá þröngu sjónarmiði
einstakra fyrirtækja eða þjóðríkja
heldur frá sjónarmiði
heimsbyggðarinnar. Hvernig á að
koma í veg fyrir það mannlega böl,
sem kreppan veldur, atvinnu-
leysið, skortinn, hungrið og
stríðshættuna, sem margfaldast af
völdum hennar? Til þess að geta
leyst úr þeirri spurningu verður vís-
indamaðurinn að geta skýrt orsakir
kreppunnar. Og það er þrautin
þyngri. Hér reynir á þolrif fyrstu
siðareglunnar, að hafa iafnan það.