Þjóðviljinn - 09.07.1983, Blaðsíða 4

4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 9-10. júlí 1983
st jornmál á sunnudegí
Lýöræðisbarátta
Atlaga gegn lýðræði er hafin
á íslandi. Fjölmennustu
samtökfólksinsílandinu
| hafa verið svipt helgum
lýðrétti. Forsætisráðherrann
hótar lögreglunni, séu gerðir
frjálsirsamningar.
Þjóðþingiðertekið úr
sambandi misserum saman.
Yfirlýsturtilgangur
ríkisstjórnarinnar er að
meina stjórnarandstöðunni
þátttöku í formlegum
umræðum á opinberum
vettvangi. Löggjafarvaldi og
framkvæmdavaldi er hrært
saman í gruggugan graut. Á
fáeinum vikum er sá
hornsteinn
stjórnskipunarinnar sem
felst í þrískiptingu
ríkisvaldsins brotinn í mola.
Forseti Alþingis er ráðherra í
ríkisstjórninni.
Utanríkismálanef nd er orðin
afstyrmi.
Þannigmætti lengi telja. Hátíða-
ræður um valddreifingu rykfalla á
hillum. f veruleikanum er lýðræðið
tekið tröllataki. Miðstýring stjórn-
kerfisins hlýtur risavaxna styrk-
ingu.
Bráðabirgðalög n'kisstjórnar-
innar, meðferðin á Alþingi, úti-
lokun stjórnarandstöðunnar á nær
öllum sviðum og lögbann á lýðrétt-
indi sýna hve veikum fótum vaxtar-
broddur lýðræðis og valddreifingar
hefur staðið í landinu. Á fáeinum
vikum er þróuninni snúið aftur á
bak um marga áratugi.
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar hafa
sýnt að nú er þörf á nýrri lýðræðis-
baráttu á íslandi. Það verður að
skapa öfluga samfylkingu til varnar
lýðréttindum.
Stefna
Alþýðubandalagsins
Fyrir rösku ári efndi Alþýðu-
bandalagið til landsráðstefnu um
lýðræði og valddreifingu. Kjarninn
í ályktun hennar fólst í þremur
grundvaliaratriðum. Þau geyma
meginstef þeirrar umræðu sem nú
þarf að hefjast, burðarása þeirrar
lýðræðisbaráttu sem framundan
er.
Fyrsta krafa landsráðstefnunnar
var að öll stjórnskipun íslenska
lýðveldisins ætti að þróast í átt til
aukins lýðræðis og valddreifingar.
Önnur grundvallarreglan var að
markvisst skyldi stuðlað að þátt-
töku allra íslendinga í ákvörðunum
um stórt og smátt í þjóðfélaginu.
Þriðja kjarnaatriðið var krafa um
að ákvarðanir eigi að taka í nánum
tengslum við alla þá einstaklinga er
þær snerta.
í ályktuninni var síðan útskýrt
hvernig virkara lýðræði, upplýsinga-
streymi frá fulltrúasamkomum til
fólksins, ákvörðunarréttur al-
mennings um nánasta umhverfi
sitt, umræður á vinnustöðum og
þátttaka launafólks í ákvörðunar-
töku mynduðu fjölskrúðug verk-
efni á næstu árum.
Atburðarásin á undanförnum
vikum og mánuðum hefur sýnt hve
tímabær þessi stefnumótun Al-
þýðubandalagsins var. Fáa hefur
þó sjálfsagt órað fyrir því, að ein-
ungis ári síðar myndi ný ríkisstjórn
gera slíka atlögu að lýðræðinu í
landinu, að brýn varnarbarátta
fyrir lýðréttindum, sem unnist hafa
á liðnum áratugum, yrði að tengj-
ast umræðunni um valddreifingar-
samfélag framtíðarinnar.
Þrjár
vígstöðvar
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar hafa
á fáeinum vikum skapað afdrifarík-
l ar vígstöðvar á þremur megin-
sviðum. Þær týrstu, sem hlotið hafa
í upphafi mesta athygli, felast í
efnahagsaðgerðum á sviði kjara-
skerðingar. Næst í röðinni er sú
vígbúnaðarhollusta, sem felst í
stórauknum framkvæmdum
Bandaríkjanna á íslandi, gífurlegri
styrkingu herstöðva í Iandinu og
auknum tengslum íslands við
kjarnorkuvopnanet risaveldisins.
Þriðju vígstöðvarnar eru svo
lýðræðisbaráttan sjálf. Sú barátta
knýr til umræðu um grundvallar-
réttindi almennings í landinu, sjálf-
an kjamann í íslensku lýðræðis-
skipulagi.
Málsvarar ríkisstjórnarinnar
verja kjaraskerðinguna, hern-
aðarframkvæmdirnar og atlöguna
að lýðræðinu með tilvísunum til
margbreytilegrar auðhyggju.
Ríkisstjórnin sé eingöngu að fram-
kvæma hið óhjákvæmilega.
Við höfum hins vegar rækilega
áréttað aðra valkosti á sviðum
efnahagsmála og friðarbaráttu. Á
næstu vikum þurfum við einnig að
hefja á loft fjölskrúðugt lýðræðis-
merki. Árásum ríkisstjómarinnar
á lýðræðið í landinu þarf að svara
með því að árétta þá margvíslegu
möguleika sem við blasa til að
styrkja og efla lýðréttindi almenn-
ings og valddreifinguna í stjórn-
kerfinu.
í framsækinni umræðu sem verð-
ur grundvöllur lýðræðisbaráttunn-
ar á næstu misseram ber hæst fjög-
ur verkefnasvið:
1. Valddreifingu í stjórnkerfinu og
endurreisn hornsteina lýðræðis-
skipunarinnar.
2. Barátta fyrir virku byggða-
lýðræði.
3. Lýðræði á vinnustað sem festir í
sessi félagslega stjórn á fram-
leiðslunni.
4. Viðurkenningu á frelsi fólksins
til sjálfsstjórnar í daglegu lífi.
Fjölþættur lífsstfll fái skilyrði til
að auðga mannlíf okkar og
menningu.
Valddreifing
í stjórnkerfinu -
Endurreisn hornsteina
Á fyrsta meginsviði lýðræðisbar-
áttunnar blasa við fjölmörg verk-
efni. Hvert þeirra er efni í langar
ræður. Hér verða þau einungis tal-
in upp í einfaldri röð. Fáeinar setn-
ingar sem vísa veginn að víðtækri
baráttu. Hvert þessara atriða
myndar á sjálfstæðan hátt burðarás
í lýðræðislegri stjórnskipan.
Fyrsta verkefnið er að endur-
reisa sjálfstæði Alþingis. Þing-
ræðið verði í reynd sú grundvallar-
regla í samskiptum stjórnvalda sem
kveðið er á um í stjórnarskrá
lýðveldisins.
Annað verkefnið þessu skylt er
að setja formlegar skorður við
þeirri drottnun framkvæmdavalds-
ins sem orðið hefur yfirþyrmandi
við valdatöku nýrrar ríkisstjórnar.
Þriðja baráttusviðið er að verja
frelsi félagasamtaka í landinu til að
fjalla um málefni fólksins og gera
frjálsa samninga um skipan mála á
hinum ýmsu sviðum. Án frjálsra
félagasamtaka verður lýðræðið
aðeins innantómt form. Afstaðan
til verkalýðsfélaganna hefur víðast
hvar orðið sá prófsteinn á lýðræðið
sem marktækastur er í reynd.
Fjórða breytingasviðið beinist
að því að tryggja opna, víðtæka og
frjálsa umræðu í fjölmiðlum lands-
ins um öll helstu ágreiningsefni
sem á dagskrá eru hverju sinni.
Veldi Morgunblaðsins, hægri til-
hneiging á DV eftir sameiningu
Dagblaðsins og Vísis og sífelldar
hótanir í garð starfsmanna ríkis-
fjölmiðlanna era hættuboðar í
þessum efnum.
Án algerra þáttaskila á þessum
sviðum öllum verður aldrei hægt að
tryggja valddreifíngu í stjómkerf-
inu né heldur endurreisa horn-
steina lýðræðisskipunarinnar. Bar-
áttusviðin fjögur eru kjarninn í
hinni nýju lýðræðisbaráttu sem nú
þarf að hefja.
Byggðalýðræði
Þegar lítil þjóð býr dreift í stóru
landi er nauðsynlegt að veita íbú-
um ólíkra héraða möguleika til að
ráða sjálfir gangi sem flestra mála.
Miðstýring ríkisvaldsins verður að
víkja fyrir aukinni sjálfsstjórn
sveitarfélaganna og viðurkenndum
rétti héraðanna til að móta stefn-
una í þeim málum sem brenna hvað
mest á heimafólki. f þessum efnum
verður að styrkja fjárhagsiegt sjálf-
stæði sveitarstjórna og efla þann
umræðuvettvang í heimabyggðum
sem virkjað getur sem flesta til
þátttöku í ákvörðunum um eigin
hag.
Kosningar á nokkurra ára fresti
til Alþingis og sveitarstjórna era
aðeins lítill angi þess lýðræðis-
skipulags sem við viljum festa í
sessi. Bein áhrif íbúanna þurfa að
koma til sögunnar á fjölmörgum
sviðum. Milli kosninga koma á
dagskrá margvísleg viðfangsefni,
sem engan óraði fvrir dagana á
undan kosningum. Ákvarðanir um
slík verkefni mega ekki verða
einkaréttur kjörinna fulltrúa.
Veita verður fólkinu sjálfu beinan
aðgang að slíkri umfjöllun. Setja
þarf lög um skyldur stjórnvalda til
að leita milliliðalaust álits íbúanna í
meiri háttar ákvörðunum og
tryggja rétt minnihluta til að knýja
á um almennar umræður og víð-
tæka ákvarðanatöku.
í þessu skyni ber á höfuðborgar-
svæðinu og í stærri kaupstöðum að
veita hverfasamt.ökum formlegan
rétt til ákvörðunar og umfjöllunar.
í miðstýrðu borgarstjórakerfí
íhaldsins hefur réttur fólksins til
sjálfsstjórnar týnst. Krafan um um-
fjöllun í hverfunum og samráðsrétt
íbúanna er höfuðatriði í baráttunni
gegn miðstýringarglöðum borgar-
stjórnarmeirihluta.
íslenskt lýðræði mun þá fyrst
bera nafn með réttu þegar íbúar
allra landsins byggða taka á lifandi
hátt þátt í mótun eigin mála og í
hverfum borgarinnar verður íbú-
unum fært vald til að móta stefnu í
málefnum nánasta umhverfis.
Lýðræði á vinnustað -
Félagsleg stjórn
á framleiðslu
Þrátt fyrir margvíslega umræðu á
undanfömum árum hefur lítið mið-
að í þá átt að festa í sessi aukið
lýðræði á vinnustað. Starfsfólkið
hefur ekki hlotið viðurkenningu á
rétti sínum til að fjalla um skipan
vinnunnar né heldur þróun
fjárfestinga og reksturs. Og nú
hafa samtök launafólksins einnig
verið svipt réttinum til að semja um
kaup og kjör. Verkalýðsfélögin
verða samkvæmt þrælalögum rikis-
stjórnarinnar einungis máttlaust
form, sem ríkisstjórnin ætlar að
banna allar bjargir sem tryggt geta
kjör fóiksins í landinu.
Ólaffur
Ragnar
Grímsson
Þessari atlögu ríkisvaldsins að
grundvallarréttindum samtaka
verkafólks verður að svara með
öflugum kröfum um aukið lýðræði
á vinnustað og félagslega stjórn á
framleiðslunni. Lýsa þarf margvís-
legri reynslu launafólks í öðrum
löndum af þátttöku í stjórn fyrir-
tækjanna og meta þær tilraunir sem
gerðar hafa verið hér á landi.
Forstjórasveitin hefur reynst
tryggur bándamaður ríkisvaldsins í
aðförinni að lýðréttindum launa-
fólks. Fjandmenn lýðræðisins sitja
ekki aðeins í stjórnarráðinu. Þeir
eru einnig á stjórnarskrifstofum
fyrirtækjanna. Þess vegna verður
að efla skilning á hinum fjölmörgu
félagslegu rekstrarformum, sem
komið geta í stað forstjóraræðis og
hagkvæm eru í okkar framleiðslu-
kerfi.
Almenningseign, samvinnufélög
um framleiðslu og samstarfsform
almannasamtaka af ýmsu tagi era
allt nýskipanir í framleiðslukerfinu
sem tryggt geta fólkinu aukinn rétt
til að ráða eigin málum. Ef
lýðræðið verður ekki rótfest á vinn-
ustöðunum getur ríkisvaldið hve-
nær sem er rifið það upp með rót-
um. Það sýnir reynsla síðustu
vikna.
Frelsi til
sjálfsstjórnar -
Fjölþættur lífsstíll
Sú bylting sem orðið hefur á
sviðum menntunar og fjölmiðlunar
á undanförnum tveimur áratugum
hefur leitt í ljós nýjar víddir í
lýðræðisþróun. Formleg lýsing á
stjórnskipun er aðeins hluti þess
lýðræðissamfélags sem nýjar kyn-
slóðir vilja þróa í framtíðinni.
Margvíslegir hópar og samtök
fólks gera kröfur til sjálfsstjórnar á
fjölmörgum sviðum. Fjölþættur
lífsstíll getur aukið menninguna og
glætt samfélagið fjölbreytileika fái
hann frið til að eflast og styrkjast.
Margvíslegir minnihlutar hafa
birst á undanförnum árum í kjölfar
þeirrar miklu menningarapp-
reisnar, sem tengd er lýðræðis-
baráttu námsmanna. Árið 1968
hefur löngum verið merkimiði
þessarar nýju öldu. Rætur
breytinganna og umfang byltingar-
innar eru þó margslungnari en svo
að þau rúmist í atburðarás eins árs.
I mörgum löndum hefur verið
reynt að drepa hinn nýja lífsstíl í
dróma og setja frelsi fólksins til
sjálfsstjórnar fjölmargar skorður.
Harðstjórn og miskunnarleysi hef-
ur verið andsvar afturhalds-
aflanna. Umburðarlyndinu hefur
verið ýtt til hliðar og drottnunar-
hlýðni verið sett í staðinn. Hættan
á slíku hér á landi hefur magnast í
kjölfar gerræðisverka hæeri
stjórnar.
Baráttan
er hafin
Atburðarásin frá kosningunum
hefur á ótrúlega skömmum tíma
knúið okkur til nýrrar lýðræðisbar-
áttu. Kröfurnar um valddreif i ngu í
stjórnkerfinu og endurreisn horn-
steina sjálfs lýðræðisins hafa á fá-
einum vikum orðið brýn umræðu-
efni. Tillögur um raunverulegt
byggðalýðræði, sjálfsstjórn fólks-
ins, lýðræði á vinnustað, félagslega
stjórn á framleiðslunni og örugg
vaxtarskilyrði hins fjölþætta lífs-
stfls verða á næstu mánuðum og
misserum jafn brýn dagskrárefni
og baráttan gegn kjaraskerðingu
og aukinni hervæðingu á íslandi.
Vígstöðvarnar ná nú einnig til
lýðræðisins sjálfs. Þar hefur verið
blásið til örlagaríkrar baráttu.
Hollvinir lýðræðisins og stuðnings-
fólk aukinnar valddreifingar þurfa
að taka höndum saman í sókn og
vörn. Baráttan krefst víðtækrar
samfylkingar.