Þjóðviljinn - 09.07.1983, Blaðsíða 16

16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 9-10. júli 1983
Dagur Þorleifsson:
Maronítar og upphaf
lýðveldisins Líbanon
í fréttum frá löndunum fyrir
botni Miðjarðarhafs er að jafn-
aði mest fjallað um deilur Isra-
els og Palestínumanna, en
margir aðilar aðrir i þeim
löndum eiga hlut að því tafli,
sem þar er stöðugt háð um völd
og ítök. Einn þessara aðila,
sem mjög hefur kveðið að
undanfarin ár, er trúflokkur
Maroníta í Líbanon. í borgara-
styrjöldinni þar í landi, sem ligg-
ur niðri í bráðina að minnsta
kosti, hafa Maronítar barist fyrir
því að hindra að innlendir og
erlendir (Palestínumenn og
Sýrlendingar) Múhameðstrúar-
menn næðu Ijónsparti vald-
anna, sem hefur verið í hönd-
um Maroníta síðan á þriðja ára-
tugi aldarinnar, er lýðveldið Líb-
anon var stofnað.
Segja má að rætur þessarar
viðureignar liggi að vissu marki allt
aftur til sjöundu aldar, er Arabar
flæddu yfir Austurlönd nær. Næstu
aldirnar varð Sýrland, sem fleiri
lönd þar um slóðir, arabískt að
máli og að mestu múhameðskt að
trú. Allmargir landsmanna héldu
þó stöðugt tryggð við kristinn sið,
sem stóð þar djúpum rótum, enda
var Sýrland líklega fyrsta landið,
þar sem kristnin náði verulegu
fjöldafylgi.
Forn sambönd
við Vestur-Evrópu
Kristnir menn voru að vísu að
vissu marki umbornir í löndum ís-
lams, en meðhöndlaðir sem annars
flokks þegnar, sættu oft þyngri
sköttum en aðrir, voru valdalitlir,
og mátti stundum lítið út af bera, til
þess að til ofsókna kæmi á hendur
þeim. Þeir stóðu sem sagt yfirleitt
skör lægra í mannfélagsstiganum
en múhameðskir sambýlingar
þeirra. Nú eru Maronítar yfirleitt
betur stæðir efnahagslega en mú-
hameðskir landar þeirra og voru í
krafti þess meðal annars valda-
mestir trúflokka í Líbanon, en allt
fram á nítjándu öld var þessu öfugt
farið.
Miðað við þá ævi, sem kristnir
menn áttu í ríkjum Múhameðinga,
má ætla að þeir hafi oft rennt von-
araugum yfir sjóinn til hinnar
kristnu Evrópu og að minnsta kosti
sumir hverjir tekið krossförum
fagnandi, þegar þeir komu. Og það
virðist hafa verið í sambandi við
krossferðirnar, sem Maronítar (um
upphaf þeirra sem sérstaks trú-
flokks er ýmislegt í þoku) gengu
páfanum á hönd á tólftu öld. Hafa
þeir síðan verið kaþólikkar, að
nafninu til að minnsta kosti, en
halda miklu af sínum austrænu
helgisiðum. Þessi tengsli við Páfa-
garð leiddu til þess, að Maronítar
urðu er fram liðu stundir öllu áhug-
asamari um sambönd við Vestur-
Evrópu en aðrar austrænar kir-
kjur, sem ekki höfðu viðurkennt
páfann sem yfirmann sinn.
Sambönd Maroníta við vestrið
tóku þó fyrst að eflast að marki á
sextándu öld, og olli evrópska stór-
pólitíkin mestu um það. Frakka-
konungar þóttust standa höllum
fæti gagnvart þýska keisaradæminu
og Spáni og gerðu því einskonar
bandalag við Tyrki, sem lagt höfðu
undir sig Balkanskaga og Ungverj-
aland og krepptu mjög suðaustan
að keisaradæminu. Þetta bandalag
notuðu Frakkar sér til þess að
koma sér upp ýmiskonar sambönd-
um í ríki Tyrkjasoldáns, einkum á
sviði verslunar, en einnig trúar;
leið ekki á löngu áður en þeir voru
famir að reyna að afla sjálfum sér
viðurkenningar sem sérstökum
verndurum kaþólikka, og jafnvel
allra kristinna manna, í Tyrkja-
veldi. Var í þessu efni um að ræða
visst samráð á milli Frakka og kaþ-
ólsku kirkjunnar, sem þegar á síð-
ari hluta fimmtándu aldar hafði
sent trúboða af reglu Fransiskana
til kristinna manna í Sýrlandi. Þessi
sambönd leiddu meðal annars til
þess, að kirkja Maroníta sendi
unga og efnilega menn í læri til
Vesturlanda og komust sumir
þeirra, vegna sérþekkingar á
austrænum tungumálum, til met-
orða við frönsk og ítölsk lærdóms-
setur. Þetta hafði í för með sér að
Maronítar, sem allar götur frá
krossferðatímanum höfðu öllum
öðrum Vestur-Asíumönnum fram-
ar, kristnum sem ókristnum, haft
áhuga á samböndum við Vestur-
Evrópu, tengdust þeim heimshluta
æ traustari böndum.
Aukin umsvif
Frakka
Nítjánda öldin var tímabil mik-
illa framfara og þenslu í efnahags-
og atvinnumálum í Vestur-
Evrópu, og það leiddi til þess að
Vestur-Evrópumenn létu í stór-
auknum mæli kveða að sér í öðrum
heimshlutum, ekki síst þar sem
þeir höfðu þegar náð einhverskon-
ar fótfestu. Þetta á meðal annars
við um Frakka og ítök þau, sem
þeir höfðu náð í Tyrkjaveldi í skjóli
bandalags við soldán. Fram að
þessu höfðu samskipti Maroníta
við vestrið einkum verið á trúmála-
sviðinu, en flest setið við það sama
í efnahags- og félagsmálum hjá
þeim. Þeir voru frá gamalli tíð fyrst
og fremst bændur á einskonar léns-
aldarstigi, sem lutu sumpart eigin
höfðingjum og kirkju, en í heild
sinni var samfélag þeirra gefið
undir múhameðska embættismenn
og lénshöfðingja, ekki síst af trú-
flokki Drúsa; framyfir miðja nítj-
ándu öld voru margir Maronítar
leiguliðar og vinnumenn hjá drús-
ískum stórjarðeigendum. En þar
sem Maronítar höfðu frá fornu fari
haft meiri kynni af vestrænum við-
horfum en flestir ef ekki allir aðrir
íbúar Tyrkjaveldis, áttu þeir
auðveldara en aðrir með að að-
lagast hinum nýju aðstæðum og
urðu nú mikilvægir milliliðir í stór-
auknum umsvifum Frakka austur
þar. Fram að þessu höfðu viðskipti
Frakka í Sýrlandi einkum verið við
múhameðska kaupmenn í Sídon og
Aleppó, en nú tóku Maronítar í
stórum stíl að snúa sér að verslun
og fjármáium og urðu skjótt
aðalmennirnir þar um slóðir í
hraðvaxandi viðskiptum við
Frakkland. Helsti verslunarstaður
þeirra varð Beirút, sem fyrst með
því komst í tölu meiriháttar borga
fyrir Miðjarðarhafsbotni. Ýmsir
aðrir kristnir trúflokkar þar um
slóðir, einkum þeir sem að dæmi
Maroníta höfðu sameinast ka-
þólsku kirkjunni, nutu á svipaðan
hátt og Maronítar góðs af við-
skiptasamböndunum við Frakk-
land.
Kristnu minni-
hlutarnir eflast
Tykjaveldi var þá fyrir löngu
komið á fallanda fót vegna
stöðnunar og spillingar, auk þess
sem Rússar sóttu hart að því að
norðan. Tyrkjasoldán reyndi nú að
bjarga málunum með því að stofna
til ýmissa umbóta í stjórnsýslu og
öðru að evrópskri fyrirmynd. Þær
umbótatilraunir ásamt með
auknum umsvifum Frakka leiddu
til vissra breytinga í þjóðmálum,
takmarkaðra að vísu, en sem í
augum margra aðila innan hins
þrautíhaldssama, löngu staðnaða
múhameðska samfélgas voru nán-
ast byltingarkenndar. Kristnu
minnihlutarnir, sem til þessa höfðu
alveg ákveðið verið lægra settir en
Múhameðstrúarmenn, voru nú
teknir að eflast samfara auknum
viðskiptum við Frakkland og
auknum frönskum áhrifum, auk
þess sem vænta mátti að þeir vegna
þekkingar sinnar á evrópskum
siðum ættu auðvelt með að að-
lagast þeim breytingum, sem búast
mátti við að fylgja myndu umbóta-
tilraunum soldánsstjórnarinnar, og
færast enn í aukana af þeim sökum.
Þetta leiddi til þess að þeir, sem
mestra hagsmuna áttu að gæta í
gamla kerfinu og vildu því sem
minnstar breytingar, þóttust nú sjá
fram á missi áhrifa og virðingar og
að einhverju leyti að minnsta kosti
í hendur kristnu hópunum. Er svo
að heyra að mörgum Múhameðs-
trúarmönnum hafi sárnað alveg
sérstaklega sú tilhugsun, að nú færi
í hönd sú tíð, að kristnir menn yrðu
viðurkenndir sem jafngóðir þegnar
þeim „sanntrúuðu."
Ólgan út af þessu varð mest í
Sýrlandi, enda voru frönsku áhrifin
þar mest. Á það einkum við um
Damaskus, þar sem margt krist-
inna manna bjó, og Líbanon, þar
sem hraðvaxandi umsvif Maroníta
í kaupskap og fjármálum ollu veru-
legum breytingum á samfélaginu.
Má í því sambandi í fyrsta lagi
nefna viss átök innan samfélags
Maroníta sjálfra; hin nýja stétt
kaupsýslu- og fjármálamanna í
Beirút og víðar varð fljótt nógu
sterk til að bjóða byrginn bænda-
höfðingjunum, sem til þessa höfðu
ráðið miklu í skjóli einskonar léns-
fyrirkomulags. Þetta varð til þess
að maronískir bændur öðluðust
kjark til þess að taka upp óhlýðni
nokkra við lénshöfðingja og stór-
jarðeigendur, bæði af eigin trú-
flokki og drúsíska. Ættarhöfðingj-
ar Drúsa undu við hið versta; fram
að þessu höfðu Drúsar verið hærra
settir en Maronítar, en nú var ekki
annað sýnna en Maronítar væru að
vaxa þeim yfir höfuð.
Ofsóknir -
fjöldamorð
Margt er á huldu um trú Drúsa,
en siðir þeirra eru svo sérstakir að
þeir hafa af sumum ekki verið tald-
ir til Múhameðstrúarmanna. En að
líkindum eru þeir tengdir Sjíagrein
íslams, öðrum þætti þeirrar greinar
þó en ríkir í Iran. Að einhverju
leyti rekja þeir uppruna sinn til
Fatimída, furstaættar sem á
miðöldum ríkti um skeið yfir
Norður-Afríku og teygði sig inn í
Vestur-Asíu. Fatimídar voru Sjíar
og töldu sig eina réttborna leiðtoga
íslams, tóku í samræmi við það ka-
lífanafnbót. Einn af kalífum
þeirra, Hakím að nafni, var mikill
hatursmaður kristinna manna og
að sumra sögn brjálaður. Drúsar
hafa einmitt Hakím þennan í sér-
stökum hávegum. Kann því að
vera að hatur þeirra á kristnum
mönnum sé að einhverju leyti trú-
arleg hefð, fyrir utan orsakir af fé-
lagslegum og efnahagslegum toga.
í maí 1860 hófu Drúsar í Suður-
Líbanon ofsóknir á hendur maron-
ískum sambýlingum sínum og
héldu þeim áfram út júní. Voru
þetta skipulagðar aðgerðir að fyrir-
lagi drúsískra léns- og ættar-
höfðingja. Fleiri hundruð Maron-
íta og annarra kristinna manna
voru myrt, ef ekki fleiri, og margt
bæja og þorpa rænt og brennt.
Dökka svæðið á ströndinni fyrir
norðan Beirút hefur iengi verið
byggt maronítum.
Kamal Jumblatt, einn af höfðing-
jum Drúsa - myrtur.
Stjórnvöld Tyrkja, sem óttuðust
reiði Evrópuveldanna, sendu her
til hjálpar þeim kristnu, en herinn
var í ólestri eins og flest annað hjá
Tyrkjum um þær mundir, kjör her-
manna slæm og aginn þaðan af lé-
legri. Leystust hersveitirnar að
mestu upp á leiðinni og sumir
hermannanna gengu í lið með
Drúsum og drógu ekki af sér við
ránin og hryðjuverkin. Þetta var þó
ekki mikið hjá því, sem skeði í
Damaskus, þegar atburðir þessir
fréttust þangað. Múhameðstrúar-
menn þar, fullir öfundar og ótta
vegna vaxandi velgengni kristinna
samborgara sinna, hófu þá á hend-
ur þeim ofsóknir, sem yfirgengu
margfaldlega það sem gerðist í Líb-
anon, enda voru kristnir menn í
fjalllendinu þar hvergi nærri eins
varnarlausir og trúbræður þeirra í
sýrlensku höfuðborginni. Mörg
þúsund kristinna manna voru þá
myrt í Damaskus, ef til vill fimm
þúsund, sumir segja tíu þúsund.
Stóðu hrannmorð þessi yfir í fimm
daga.
Franskur
herleiðangur
Þetta vakti reiði og hneykslun í
Evrópu, þegar fréttirnar náðu
þangað, en þótt undarlegt kunni að
virðast varð hneykslunin öllu meiri
vegna hryðjuverkanna í Líbanon
en í Damaskus. Þetta kann sum-
part að hafa stafað af gamalgrón-
um samböndum Maroníta við
Vesturlönd, en evrópska stórpólit-
íkin átti hér einnig hlut að máli.
Napóleon þriðji, Frakklands-
keisari, hafði komið sér út úr húsi
bæði hjá páfanum og trúuðum kaþ-
ólikkum heima fyrir með því að
styðja konungsríkið Sardiníu, sem
þá var önnum kafið við að sameina
Ítalíuí eitt ríki og hafði meðal ann-
ars náð undir sig hluta Páfáríkisins,
og nú sá keisari sér leik á borði að
mýkja hug páfa til sín með því að
gerast bjargvættur kaþólskra Mar-
oníta. Áuðvitað vonaðist henn til
þess að geta eflt ítök Frakka. fyrir
Miðjarðarhafsbotni í leiðiríni.
Frakkar sendu því herleiðangur
til Líbanon, en þegar hann kom á
Fórnariömb úr næstsíðustu borgarastyrjöld - kristnir eða íslamskir. Og
svo kom erlend íhlutun.