Þjóðviljinn - 09.07.1983, Blaðsíða 15

Helgin 9-10. júlí 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 9-10. júlí 1983
Ljótur leikur
Óperan Madama Butterfly var samin
upp úr síðustu aldamótum og frumflutt hér
á Italíu árið 1904. Hún gerist í Japan og
segir frá ástarævintýri japanskrar geishu og
bandarísks sjóliða. í uppfærslu Kens Russ-
ells er Cio-Cio-San (Madama Butterfly)
hins vegar gleðikona sem starfar í skugga-
hverfi Nagasaki skömmu fyrir árás Japana á
Pearl Harbour í byrjun síðari heimsstyrj-
aldarinnar. Hóruhúsið sem hún starfar í er
rekið af melludólgnum og eiturlyfjasalan-
um Goro, sem kynnir hana fyrir bandaríska
sjóliðanum Pinkerton, sem gengst inn á
þann ljóta leik, eftir stutt en ljúfsár kynni,
að ganga í heilagt hjónaband með þessari
japönsku gleðikonu. Sem fulltrúi hins
hrokafulla heimsveldis sér hann sér leik á
borði að snúa á hina einföldu austurlanda-
búa, kollegum sínum í hernum til skemmt-
unar, en án þess að gera sér grein fyrir þeim
mikla harmleik sem leikurinn átti eftir að
hafa í för með sér. Pinkerton sjóliði er þó
ekki sneyddur allri tilfinningu, því í hita
leiksins verður hann sjálfur snortinn af
þeirri einlægni og alvöru, sem Madama
Butterfly leggur í þessa giftingarathöfn þar
sem hún meðal annars setur gullkross um
háls sér sem tákn um þá nýju trú sem hún
hafði tekið með því að ganga inn í hið fyrir-
heitna hlutverk sem trygg, fórnfús og elsk-
andi eiginkona. Undirmorgun, þegar Pink-
erton kveður nývígða eiginkonu sína, lofar
hann henni að koma aftur „þegar
rauðbrystingarnir gera hreiður sín“, hve-
nær svo sem það kann að verða.
Hinn ameríski
draumur
Og í öðrum þætti hefur þessi ljóti leikur,
um hljóð í salnum. Sýningin hefur fengið
nokkuð harða dóma fyrir Ieikstjórn hjá
sumum gagnrýnendum, en ég verð að segja
að almenningur hefur tekið henni mjög vel.
Bókanir til 1986
Hvað tekur við hjá þér eftir þessa hátíð
hér í Spoleto?
Ég ætla að reyna að slappa af í tvær vikur,
en svo fer ég að vinna að plötu, sem tekin
verður upp í London. Síðan fer ég að syngja
í Belgíu í haust og þá til Frakklands. Eftir
jól verð ég mest í Bretlandi og þar ætla ég
að syngja í Tosca og Requiem-messunni
eftir Verdi. Annars er ég þegar kominn
með bókanir fram til 1986, og það er mér
sérstök ánægja að næsta ár verð ég hér á
Ítalíu, því hér er ég eins og heima hjá mér.
Ég mun koma heim í haust þegar platan
verður tilbúin og ég mun þá halda tónleika
með íslensku sinfóníuhljómsveitinni til að
kynna plötuna. Ég get ekki tekið London
Symphony Orchestra með mér heim til ís-
lands eins og þú skilur. Annars er þetta það
eina sem ég hef á dagskrá heima.
Hvernig reynsla er það að standa á sviði í
helstu ópcruhúsum heims og hafa allan sal-
inn á valdi sínu með röddinni einni saman.
Ég get bara sagt þér að það kemur við
hjartað í manni að finna andardrátt fólksins
í salnum og spennuna í loftinu. Þetta er
illlýsanleg reynsla, en ég er bæði þakklátur
og stoltur yfir að hafa fengið þessi tækifæri.
Það er mér einnig ánægjuefni að finna að
það er fylgst með mér heima, - jafnvel þótt
ég sé hér úti. Því miður tókst ekki að koma
því í kring í tæka tíð að skipuleggja ferðir
Islendinga hingað á hátíðina, því ég veit að
margir hefðu viljað vera hér og það hefði
orðið mér sönn ánægja, en vonandi tekst
betur til næst.
Ég set markið hátt í mínu starfi, og það
væri mér ánægjuefni ef ísland eignaðist
heimssöngvara, sagði Kristján Jóhannsson
að lokum er við kvöddum hann og dóttur
hans Barböru undir brennandi hádegissól á
Torgi frelsisins í Spoleto, og hann bað fyrir
bestu kveðjur heim á Frón.
hinna tveggja heima - vegna þess að hún er
kostuð af bæði bandarískum og ítölskum
aðilum. Hér er því um alþjóðlegan listvið-
burð að ræða, og þótt við Una hefðum ekki
tækifæri til að staldra við í Spoleto nema 2
daga af þeim 20 sem hátíðin stendur yfir, þá
var það okkur sannkallað ævintýri. Mynd-
listarsýningar eru þarna ótalmargar, tón-
Ieikar og leiksýningar margar á dag, og fyrir
utan Madama Butterfly er einnig sýnd óp-
eran Antony og Kleopatra eftir Samuel
Listviðburöur í Spoleto
Ólafur
Gíslason.
skrifar frá
Ítalíu
Ástardúettinn: Kristján Jóhannsson og
bandaríska sópransöngkonan Catherine
Lamy í hlutverkum Pinkertons og Madama
Butterfly.
Rimini 3. júlí.
Það var með mikilli eftirvæntingu sem
við Una biðum þess í gærkvöldi að
leiktjaldið lyftist í hinu glæsilega
leikhúsi Teatro Nuovo í Spoleto og
fyrstu tónarnir úr óperu Puccinis,
Madama Butterfly, bárust út í salinn.
Við höfðum komið til Spoleto nóttina
áðurog náðum fundi Kristjáns
Jóhannssonar söngvara nokkrum
klukkustundumfyrirsýningu. Hann
gerði það ómögulega og útvegaði
okkurplássístúku
sjónvarpsupptökumanna frá
Eurovision, sem voru mættir á staðinn
til þess að taka upp þessa umdeildu
uppfærslu breska leikstjórans Ken
Russells á óperu Puccinis. Og þarna
vorum við semsagt mætt á bak við
sjónvarpstökuvélarnar þegar óperan
hófst með stuttum forleik áður en hin
tæraog kraftmiklatenórrödd Kristjáns
Jóhannssonarfyllti þennan
íburðarmikla leikhússal að því er virtist
átakalaust. Og innan tíðar höfðum við
gleymt okkur í þessu áhrifamikla
drama, sem í uppfærslu Ken Russells
hefur fengið óvænta og beinskeytta
skírskotun til okkar tíma, þannig að
sýningin hefur fengið hárin til að rísa á
mörgum þeim gagnrýnendum, sem
ekki þola að hróflað sé við
hefðbundinni uppfærslu þessa
meistaraverks.
ÚLFAÞYTUR
i óperuheiminum
sem melludólgurinn Goro hafði sett á svið í
ábataskyni, snúist gegn honum sjálfum, því
nú er Madama Butterfly orðin fráhverf öll-
um hórdómi, en biður þess í stað trygg og
staðföst í trúnni á að hinn ameríski draumur
hennar muni rætast með endurkomu hins
heittelskaða eiginmanns, sem auðvitað átti
aðra eiginkonu í annarri heimsálfu.
Nokkur ár eru þegar liðin frá hinni eftir-
minnilegu brúðkaupsnótt, en Madama
Butterfly lifir enn í hinum ameríska draumi
sínum sem magnast í daglegri ópíumneyslu
og tekur sér greinilega mynd á sviðinu í
ýmsum táknrænum hlutum sem skreyta
vistarveru hennar í þessu húsi syndarinnar.
Þar er fyrirferðarmestur ónýtur ísskápur
sem stendur á miðju sviðinu, en á dyr hans
er málaður logandi kross og þyrnikóróna,
en uppi á honum stendur kókflaska með
bandaríska fánanum í. Fleiri slíkir fánar
prýða herbergið auk fagurlitaðra fána þar
sem meðal annars er útsaumuð mynd af
bandarískum sjóliðaforingjum og áletrunin
„In God We Trust“. Þá er áberandi andlits-
mynd af Mikka mús og nokkrar veggauglýs-
ingar frá bandarískum fjölþjóðafyrirtækj-
um sem minna á neysludýrðina í hinu fyrir-
heitna landi.
Annar þátturinn lýsir með áhrifaríkum
hætti eftirvæntingunni sem hinn ameríski
draumur vekur með Madama Butterfly og
stallsystrum hennar í hóruhúsinu, og ekki
einu sinni bandaríska konsúlnum Sharpless.
tekst að brjóta niður, en hann var tíður
gestur í þessu húsi mikilla vona og mikillar
niðurlægingar. Þegar hann reynir að gera
Butterfly skiljanlegt að Pinkerton muni
aldrei snúa aftur, segir hún honum, að hann
muni koma um leið og hann frétti af barni
þeirra kornungu, sem hún ól með sér í
þessu húsi. Eftir að stallsysturnar í hóru-
húsinu höfðu gert uppreisn gegn bölvaldi
sínum, melludólgnum Goro, heyra þær f all-
byssuskot, sem gefa til kynna að hið fyrir-
heitna hvíta skip sé að sigla í höfn, og Butt-
erfly og vinkona hennar Suzuki skreyta
húsið með blómum til að taka á móti hinum
heittelskaða. Síðan líður Madama Butter-
fly útaf inn í sinn ameríska ópíumdraum og
á senunni birtast ýmsar táknmyndir hans,
risastór Kellogs kornflakespakki og annað
sem tilheyrir morgunverðarborði sjón-
varpsauglýsinganna og skyndilega situr hin
hamingjusama fjölskylda við morgun-
verðarborðið og barnið fær á sig Mikka-
mús-grímu, Pinkerton dagblað í hönd á
meðan Butterfly stráir risakornflögum yfir
þennan fjölskyldudraum með bandarískum
risahamborgara í baksýn, rétt eins og hún
hafði stráð blómum yfir sviðið skömmu
áður.
Uppgjör
f þriðja þættinum hefst miskunnarlaust
uppgjör á milli draums og veruleika með
því að melludólgurinn Goro birtist og rífur
niður allt skrautið og táknmerki draumsins
í hefndarskyni fyrir þá uppreisn sem hór-
konurnar höfðu gert gegn honum daginn
áður. Síðan birtast þeir Pinkerton og kon-
súll hans, Sharpless, en með þeim er einnig
ókunnug kona, sem reynist vera hin banda-
ríska eiginkona Pinkertons, mætt í þetta
bæli til að ættleiða það barn, sem maður
hennar hafði átt með hórkonunni Butter-
fly. Áhrifamikilli lokaaríu Pinkertons lýkur
með því að hann hleypur af hólmi en Ma-
dama Butterfly sér nú draum sinn endan-
lega hruninn og ákveður að gefa barn sitt í
átakanlegustu senu óperunnar þar sem hún
velur þá einu leið sem sjálfsvirðingu hennar
var samboðin: eftir að hafa kvatt barn sitt
með hughreystingarorðum setur hún búdd-
alíkneskjuna upp á fallinn ísskápinn á
miðju sviðinu, tekur út úr honum sveðjuna
og fremur harakiri. Ljósblossar myndast á
sviðinu sem leiða hugann að kjarnorku-
sprengjusveppnum yfir Nagasaki, og þegar
söngvarar og leikarar koma fram í leiksloks
er baksvið leikmyndarinnar upplýst með
táknmyndum hins nýja Japans: Honda,
Mizubisi, Fuji, Toyota, Sanzui og hvað þau
nú öll heita, stórveldin sem hafa flutt hinn
ameríska draum til Austurlanda.
Ógleymanleg stund
Þrátt fýrir óvægna gagnrýni sem þessi
áleitna uppfærsla á Madama Butterfly hef-
ur hlotið í flestum fjölmiðlum, ætlaði fagn-
aðarlátunum aldrei að linna að lokinni sýn-
ingu, og við Una vorum sammála um að við
hefðum lifað ógleymanlega stund. Sýningin
á Madama Butterfly er greinilega sá listvið-
burður sem mesta athygli hefur vakið á
þessari listahátíð í Spoleto, og þótt sumir
gagnrýnendurnir lýsi reynslu sinni af frum-
sýningarkvöldinu sem sálrænu áfalli
(„trauma") og þótt þeir hafi rifið hljóm-
sveitarstjórann John Matheson í sig fyrir
óblíða meðferð á fínum blæbrigðum í tón-
list Puccinis, þá hafa þeir flestir verið sam-
dóma um að söngvararnir hafi farið með
sigur af hólmi, og gildir það bæði um Krist-
ján Jóhannsson og ekki síður mótleikara
hans, bandarísku sópransöngkonuna Cat-
herine Lamy og japönsku söngkonuna
Kumiko Yoshii, sem söng hlutverk Suzuki,
stallsystur Butterfly í hóruhúsinu. En það
sem gagnrýnendum hefur engu að síður
orðið tíðræddast um, er sú áhersla sem lögð
hefur verið á leikræna túlkun í þessari sýn-
ingu, þar sem hið hefðbundna mjúka og
rómantíska andrúmsloft hefur verið látið
víkja fyrir hrollkaldri raunsæismynd sem
myndar á stundum óvægna andstæðu við
hina blíðu tónlist Puccinis...
Þetta er í 26. skiptið sem listahátíð er
haldin í Spoleto. Hún hefur öðlast sess hér á
Ítalíu sem einn merkasti listaviðburðurinn
sem hér á sér stað á hverju sumri, og hún er
sótt af listafólki og áhugamönnum hvaðan-
æva úr heiminum. Það var ítalska tón-
skáldið Gian Carlo Menotti sem átti frum-
kvæðið að því að til hennar var stofnað, og
hann er ennþá listrænn stjórnandi og jafn-
framt forstöðumaður þeirrar stofnunar sem
um hátíðina hefur verið mynduð. Hátíðin
kallast „Festival dei due rnondi" - hátíð
Hjónavígslan: Melludólgurinn Goro (Steven Cole) stendur fyrir aftan brúðgumann. Hægra megin við súluna
Galbraith), en japanska stúlkan undir fánanum er stallsystir Butterfly, Suzuki, leikin af Kumiko Yoshii.
Uppfærsla Kens Russels
á óperunni Madama Butterfly
með Kristjáni Jóhannssyni
í aðalhlutverki þykir brjóta
í bága við allt velsæmi
er bandaríski konsúllinn Sharpless (Robert
(Foto De Furia).
Barber gerð við leikrit Shakespeares undir
leikstjórn Gian Carlos Menotti. Það eina
sem olli okkur vonbrigðum var að geta ekki
orðið við óskum fjölmargra farþega okkar
og Samvinnuferða-Landsýnar hér á Rimini
um að fara í hópferð til Spoleto að hlusta á
Kristján Jóhannsson - það þurfti krafta-
verk til að koma okkur í laumusæti á bak
við sjónvarpstökuvélarnar, en vonandi
verður þessi upptaka Eurovision sýnd í ís-
lenska sjónvarpinu innan tíðar.
Rætt við Kristján Jóhannsson söngvara um uppfœrslu óperunnar Madama Butterfly á listahátíðinni í Spoleto.
Þaö var í Spoleto eins og í Betlehem
foröum þegar manntalið miklafórfram,
aö þar var enga gistingu að fá í
venjulegu gistihúsi, og þótt við Una
heföum aö vísu skilið dóttur okkar
kornunga eftir heima í góðum höndum,
þá máttum við leita lengi nóttina sem
við komum á staðinn, áður en við
fengum gistingu. Hún fékkst þó að
lokum með góðra manna hjálp í
fornaldarlegum húshjalli frá miðöldum,
þarsem gömul ekkja réð húsum og
veitti okkur góðan beina í útjaðri
borgarinnar. En eftir að við höfðum fyrir
milligöngu blaðafulltrúa hátíðarinnar
náðfundi Kristjáns Jóhannssonar
virtust okkur allir vegir færir. Það var
ekki bara að hann gerði það kraftaverk
að koma okkur inn í troðfullt
óperuhúsið, þar sem fyrir löngu var
uppselt á allar sýningar og margir á
biðlista, heldur bauð hann okkur einnig
gistingu í íbúð sinni, þar sem hann býr
með börnum sínum yndislegum, þeim
Barböru og Ingþóri. Og við fengum
ekki bara að kynnast frábærum söng
hans þetta eftirminnilega kvöld, heldur
fengum við einnig að kynnast því að
matargerðarlistin er honum ekki síður í
blóð borin en sönglistin. Og honum er
heldurekki orðs vantyfirgóðum mat
og drykk að lokinni kvöldstund á
óperusviðinu. En eftirgóða næturhvíld
fórum við út á Frelsistorgið í Spoleto og
ég lagði fyrir hann nokkrar spurningar
yfir bolla af capuccino og volgum
brauðsnúð.
Fimmtán tenórar
Hvernig vildi það til að þú varst valinn í
eitt aðalhlutverkið í Madama Butterfly ..
þessari alþjóðlegu listahátíð hér í Spoleto?
Það vildi þannig til að Raffaello de Banfi-
eld barón, sem er listrænn stjórnandi þess-
Það
kemur
við
hjartað í
manni...
arar hátíðar, hafði heyrt í mérí Bretlandi og
hann bað mig um að koma til sín til Trieste,
þar sem hann stjórnar Teatro Verdi, og
syngja þar til prufu. Ég fór til Trieste, og
þar voru 15 tenórar fyrir sem einnig áttu að
prufusyngja fyrir þetta hlutverk. En ég
þurfti ekki að syngja fyrir hann nema eina
arfu og var svo ráðinn. Þar var einnig umtal-
að að ég færi til Charleston í Bandaríkjun-
um, þar sem þessi uppfærsla var frumflutt -
þetta er bandarísk/ítölsk uppfærsla, - en
vegna anna gat ég ekki komið því við, og
það var annar söngvari sem söng Pinkerton
þar. En uppfærslan hér skiptir mestu máli,
því Spoleto-hátíðin er heimsviðburður á
listasviðinu og hingað koma forráðamenn
stærstu leikhúsa heimsins, umboðsmenn og
aðrir sem máli skipta í þessum bransa, og
hér hafa margir stórsöngvarar hlotið sína
fyrstu viðurkenningu, þannig að ég er að
vona að þetta komi mér að gagni líka.
Varst þú þá ekki með þegar sýningin var í
æflngu?
Nei, minn hluti af þessu var æfður hér í
Spoleto, ég hafði sungið þetta hlutverk
margoft áður, og hér átti ég fyrst og fremst
sviðsæfingar með Ken Russell. Ég hafði að
vísu hitt hljómsveitarstjórann, John
Matheson, og farið með honum í gegnum
tónlistarlegu hliðina áður.
Athygli og gagnrýni
Nú þykir þessi uppfærsla á Madama
Butterfly nokkuð sérstæð?
Já, þetta hefur verið sannkölluð bomba -
sýningin hefur vakið gífurlega athygli og
einnig feikiharða gagnrýni. Engu að síður
hefur söng- og tónlistarhliðin hlotið viður-
kenningu og það hefur verið óskað eftir ótal
aukasýningum vítt og breitt, en þó sérstak-
lega hér í Spoleto. Listafólkið við þessa
sýningu er hins vegar bundið af öðrum
verkefnum, þannig að helst hefur komið til
lals að sýningin verði endurflutt á næstu
hátíð hér í Spoleto. Listahátíðin í Spoleto
hefur ávallt haft það á stefnuskrá sinni að
koma fram með nýjungar og endurnýjun,
og þessi uppfærsla á því vel heima hér, en
það er ekki eins víst að henni yrði jafn vel
tekið í hinum hefðbundnu óperuhúsum úti í
heimi, þar sem óperuhefðin er heilög.
Væri hugsanlegt að fá þessa sýningu hcim
til íslands?
Já, Ken Russell hefur sagt við mig að
hann væri fús til að koma með mér heim til
íslands, og vissulega væri gaman að setja
þessa sýningu upp á listahátíð heima. En
það er víst allt of snemmt að ræða um slíkt á
þessu stigi.
Hvað hefur þú starfað lengi scm atvinnu-
söngvari, Kristján?
— Frá 1979. Þetta er 4. leikárið mitt. Ég
er búinn að syngja 9,10, - hann hugsar sig
um, - nei 11 óperuhlutverk á þessum tíma.
Ég hef sungið í Ástardrykknum eftir Doniz-
etti, La Traviata eftir Verdi, Tosca og Butt-
erfly eftir Puccini, Rigoletto, Orfeo eftir
Offenbach og Orfeo eftir Monteverdi, Luc-
ia di Lammermoor eftir Donizetti og ein-
þáttungunum Tabarro og Giannaischicchi
eftir Puccini. Sum hlutverkin hef ég sungið í
mörgum uppfærslum, sérstaklega Pinkert-
on í Madama Butterfly.
Meö dömuna í fanginu
En er þessi uppfærsla ekki nokkuð frá-
brugðin þeim sem þú hefur áður tekið þátt
í?
Jú, sannarlega. í þessari uppfærslu er
meiri leikur og hreyfing á sviðinu en áður
hefur tíðkast. Það er athyglisvert, að einn
gagnrýnandinn bar þessa sýningu saman
við nýlega uppfærslu á La Scala, þar sem
hann sagði að nánast hefði verið um kon-
sertuppfærslu að ræða, því söngvararnir
hafi alltaf verið kyrrir á sviðinu og tónlistin
hafi verið algjörlega dómínerandi. Hér er
þetta gjörólíkt. Til dæmis syngjum við ást-
ardúettinn liggjandi, og það er nokkuð ný
reynsla fyrir mig. Þá þarf ég að syngja eina
aríuna með dömuna í fanginu eins þú sást,
og það er ekki svo lítil þrekraun, því hún
vegur um 60 kfló, get ég sagt þér. Ég stræk-
aði á þetta í fyrstu, en Russell stóð fastur á
sínu, og það tók mig nokkra daga að finna
út hvernig þetta var hægt. Þá gerir það sýn-
inguna einnig erfiða að við eigum að vera í
stöðugri opíumrús alla sýninguna, og það
lýsir sér meðal annars í því að við eigum að
gera allar hreyfingar hægt og það er mun
erfiðara því það er manni ekki eðlilegt.
Hvernig finnst þér móttökurnar hafa
verið?
Ja, ég get sagt þér að á frumsýningunni
stóðu nokkrir áhorfendur upp og öskruðu í
mótmælaskyni „fa ridere gli asili!“ - látið
asnana hlæja að þessu! Þetta gerðist í
draumsenunni þegar Madama Butterfly lét
kornfleiksinu rigna yfir morgunverðar-
borðið. En aðrir hrópuðu á móti og báðu
Kristján Jóhannsson og Barbara dóttir hans fyrir framan Teatro Nuovo í Spoleto.