Þjóðviljinn - 19.04.1984, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 19. aprfl 1984
helgarsyrpa
Thor
Allt þetta fólk sem leggur sig fram af alúð
í kórum og hljómsveitum, sem á öðrum
sviðum andlegrar ræktar undir listrænum
merkjum, það á sannarlega skilið að hljóta
fyrirgreiðslu úr sameiginlegum sjóðum og
austur úr féhirzlum einstaklinga.
Pólýfónkórinn Ingólfs Guðbrandssonar,
Hamrahlíðarkórar Þorgerðar og Lang-
holtskirkjukór Jóns Stefánssonar, ég nefni
að sinni bara þetta þrennt, og minni á alla
þá gleði og sáluhjálp, lífsyndi sem fjöldi
fólks hefur af því að starfa í svona kórum,
sumt árum saman eða svo áratugum skiptir,
og veitir öðrum unað. Frumkvöðlum slíkra
virkjunarátaka verður seint þakkað.
Það var mikið gæfuspor sem sr. Sigurður
Haukur sóknarprestur steig þegar hann réð
Jón Stefánsson organista, þennan unga Mý-
vetning til starfa við kirkju sína, og hefur
stutt hann síðan allan tíð að ráðast í stór-
virkin, byggja upp kórinn, hann hefur flutt
margar perlur tónaskáldskaparins í ýmsum
dúr með sóma, allt frá Missa creola um árið
þar sem kirkjusalurinn kvað við af himn-
Listin er ómetanleg
eskri karnevalsgleði og tilhlökkun þel-
dökkra í kynstofnablöndu Suður-Ameríku
með engan gúmmítékk á eilífa sælu þótt
teygja mætti og skiljanlega ríkti dansinn í
sálmunum þeim; gleðin drottnaði í kirkj-
unni frumstæð og forlyft á leið sinni til
himna, táradalurinn fátækrahverfisins
horfinn þá stund, enda kviðan komin úr
mannheimi þar sem snöggt skiptir milli
skauta.
Ætli séu ekki allmörg ár síðan.
Þessu sinni fyllti kór og hljómsveitin
kirkjuna hálfkaraða mannlegri hlýju og
fegurð á æðsta plani úr Jóhannesarpassí-
unni eftir J. Sebastian Bach; gráir veggirnir
tóku að ljóma meðan ómuðu þau undur,
síbreyttar skýjamyndir flutu fyrir stafn -
gluggann. Þarna var allt hreint og tært og
gætt alúð undir merki heilags anda. Ekkert
brást hjá þessu samvalda liði. Auðvitað
væri vert að nefna nöfn frábærra einsöngv-
ara sem voru hver öðrum betri og hugljúfir
og sama um hljóðfæraleikara, og hvernig
ætti leikmaður að þakka líka fínni hljóm-
sveitinni og hrífandi kórnum. Það er skrifað
annarsstaðar. Hér fara bara nokkur þakk-
arorð leikmannsins og heillaóskir sem
þakkar stóra stund sem varla gleymist. Og
sást hvað má ef saman fara vel ræktaðir
hæfileikar, mikil þrá sem blómstrar í ást, og
snjall listamaður velst til að virkja og sam-
anstilla þau öfl sem bjóðast til helgrar þjón-
ustu við það sem aldrei forgengur: stjórn-
andi sem gerir óbilgjarnar kröfur með óbil-
andi hógværð, og lætur draumana rætast.
Það er gott að hlusta á tónlist þarna, og
kannski ráð að flýta sér hægt í því að gera
hús og mublur fínt; og hvað verður um
hljóminn verði allt klætt og vafið mjúkum
voðum? Ekki má ég mæla svo. Ég treysti
ekki öðrum betur en þessu fólki sem svona
starfar til að klæða ekki af sér hljóminn.
Undur þótti mér kórfólkið fallegt í söng-
unaði sínum sem var að flytja Jóhannesar-
passíuna undir stjórn Jóns Stefánssonar.
Mér kom í hug málverk eftir endur-
reisnarmáiarann flórenska munkinn Fra
Angelico sem var kallaður inn sæli, il beato.
Hann var annálaður fyrir sitt himnaríki og
, englana íröðum á dómsdegi að syngja jubil-
ate,- hann var svo góður í sér að hann gat
helzt ekki málað nema indæli; og Ienti í
basli þegar kirkjan krafði hann um helvíti
líka, til að vara söfnuðinn við; það tók eng-
inn mark á helvíti hans, nema sér til afþrey-
ingar eins og að hlusta á dómsdagsprédikun
í heittrúarsöfnuði á færeysku um albjarta
sumarnótt. í Þórshöfn.
Nú gengur þetta fólk milli manna að
safna fé til að kaupa stóla í kirkju sína. Ef
það vill fá betri stóla þá getum við varla
talið það eftir. Ef það fer ekki að sitja þar
sjálft í stað þess að vera fyrir framan okkur
og syngja dírrindí.
Að leysa hrifnigleði
úr herfjötrum
Úti um allt land samfylkir kórfólk til að
flytja átakamikil listaverk með söng og
slætti hljóðfæra, í þéttbýli sem dreifðum
byggðum, og víða þarf að fara langan veg til
æfinga sem og hátíðar í misjafnri færð og
ýmsu veðri til að auka sér yndi og inntak
lífsins, framkalla huldukraft úr sálarfylgsn-
um, með þvflíkum hætti.
Þetta á reyndar einnig oft við um leik-
listariðkun, meira eða minna um land allt.
Margir leggja á sig ómælt erfiði til þess
Greta Garbo.
arna. Ekki er það fólk háð því að fá sinn
dagskammt af glaumblaðri og glymskralli
úr ærusturásinni í útvarpinu sem er nefnd
Rás tvö.
Frændur mínir Þingeyingar eru ekki á því
að slaka á og hætta á það að slenjast. Úm
þessar mundir á að fara að frumsýna Sölku
Völku á Húsavík með fríðum liðsafla. Sumt
er þetta margreynt áhugafólk og laðar ein-
lægt nýtt fólk til átaka og leiks með sér, við
almenna hlutdeild. Utansýslumenn kann-
ast við þúsundþjalasmiðinn Sigurð Hall-
marsson, óþreytandi liðsodda, og burðar-
ás. Þá munu tifa eða troða þar um fjalir
einir þrír tugir manna, og þó mun nær fjór-
um tugum að verki þar, séu með í tölu
sviðsmenn, Ijósameistarar, leiktjaldahönn-
uður, auk leikstjórans Maríu Kristjánsdótt-
ur sem Húsvíkingum áskotnaðist til
leikheilla.
Og fyrir skemmstu komu upprisukraftar
saman til að flytja í kirkjunni tónlist eftir
Jóhann Sebastían Bach, Mozart og Gabriel
Faure. Þar komu fram um sjötíu og fimm
manns, kórinn með gestum til einsöngs og
fimmtán manna hljómsveit.
Á sömu dögum söng óperusöngkonan
Katrín Sigurðardóttir í samkomuhúsinu og
með henni hinn ágæti píanóleikari Þor-
steinn Gauti Sigurðsson, og leikarinn Viðar
Eggertsson sem sló í gegn með einleik sín-
um á Edinborgarhátíðinni í fyrra; hinir
tveir karlar að vísu innfluttir í héraðið til
þess arna, ad hoc.
Kannski þótti fífldirfska um árið þegar
Leikfélag Húsavíkur réðst í Pétur Gaut þar
sem Gunnar Eyjólfsson lék piltinn og Sig-
urður Hallmarsson stjórnaði,- það var róm-
að, og ljómandi af alúðinni.
Á yztu nöf
Fyrir nokkrum árum fór ég með Gunnari
í Sandgerði. Hann var að setja á svið með
heimamönnum hið viðamikla leikverk Á
yztu nöf eftir Thornton Wilder; sem ég
þýddi á sínum tíma fyrir Þjóðleikhúsið og
Gunnar stjórnaði þar. Það vakti gleði að
koma á æfingu hjá þessu fólki og finna
ánægjuna sem það hafði af þessu bauki og
taldi ekki neina fyrirhöfn eftir. Sumt kom
það úr fiski og fóru sumir aftur í margbless-
aðan fiskinn, þegar æfingu lauk eftir eina
fjóra tíma. í hugvitsgleði skipti Gunnar um
áhöfn í hverjum þriggja þáttanna, svo sem
Gunnar Eyjólfsson.
flestir fengju að leika. Sagan segir frá veg-
ferð mannícynsins frá einni allsherjarhremm-
ingu til annarrar,- ísöld, syndaflóðinu og
Heimsstyrjöldinni fyrri; og sama fjöl-
skyldan látin ganga gegnum sköpin og
ósköp, með Sabínu þjónustu sinni. Þar lá
enginn á liði sínu; og gaman að sjá hvað
sprettur í samvinnu góðs atvinnulistamanns
með áhugafullum leikmönnum sem næra
hug sinn og hjarta, skemmta sveitungum
sínum með þörfum hugvekjum, og efla
samhug í sínu byggðarlagi.
Og varð mikill fögnuður af, og góð upp-
skera þegar árangur fyrirhafnar og fram-
taks var sýndur í plássinu; og lauk með
glæsilegri veizlu fyrir aðstandendur með
svignandi hlaðborði og drykk sem vísaði
sýn á heilagar dúfur. Loks sýndu staðar-
menn okkur húsið allt þar sem veizlan stóð,
eign Slysavarnafélagsins, byggt allt í sam-
taki; og þurfti engan utansveitar til að
kveðja.nema til að halda ræðu þegar það
var opnað fullbúið öllu.
Þá ertu bjartsýnn.
Það er gott fyrir áhugafólk að njóta
atvinnumanna í samvinnu eins og þarna
var, með miklu uppstreymi. En það er ekki
heldur ónýtt fyrir atvinnumann úr stofnun-
um höfuðstaðarins að vinda sér undan em-
bættisanda sem þar verður stundum viðloð-
andi; og sækja sér hugvekjur og nýjan þrótt
til fólksins sem tendrar andann sinn í list-
rænni viðleitni á svona stundum í hléi frá
striti.
Kjarval sagði eitt sinn við mig: Listin er
ómetanleg, en viðleitnin er borgunarverð.
Mann-fundur
Kvöld í Hollywood.
Árið 1927.
í húsi Emil Jannings, þessa feita þýzka
leikara með smáu augun og mælsku svip-
brigðin; hann varð svo margfrægur af þögl-
um kvikmyndum fyrir áhrifaríkan leik án
þess að beita fasýícjum og látbragðs sem
tíðkað var mjög annars, sagt að hann gæti
leikið flestum betur með bakinu. Það var
einmitt hann sem lék prófessorinn gæfurýra
sem lenti í klónum á Marlene Dietrich í
Bláa Englinum, kvikmyndinni eftir sögu
Heinrichs Mann. Nú var hann kominn til
Hollywood á lokavertíð þöglu kvikmynd-
anna, hafði þúsund dollara á dag, skraut-
hýsi með einkasundlaug og bar.
um. En hvað ætli maður hafi gétað fjöl-
skyldumaðurinn. Hún Augusta mín sko.
Og litla barnið mitt. (Fertug dóttirin, þá
orðin.) Ogreyndar varekki örgrannt urn að
það væru dropar af gyðingablóði í henni
ömmu. Svo þú getur ímyndað þér hvort
Göbbels hafi verið vel við mann, ha. Ég get
aldrei haldið mér saman. Ég nasisti! Haha
drengur minn. Þú þekkir illa hann Emil
þinn. Hann vildi ekki tala um kvikmyndina
sína nýju Ohm Kriiger, þar sem hann hafði
fengið morð fjár fyrir að leika aðalhlutverk-
ið: Skítamynd, æpti hann. Soleiðis nasista-
drulla... En maður var tilneyddur. Það er
ekki þar fyrir að mitt eigið líf skipti svo
miklu. En hvað hefði orðið um þær. Barnið
mitt hérna, hún Ruth mín litla?...
Þarna í Hollywood, - í hús þessa þýzka
leikara komu menn eins og Ernst Lubitsj
sem um sinn gerði beztu gamanmyndirnar
amerísku í Hollywood, snillingurinn Murn-
au sem gerði filmperluna þöglu Tabou,
leikarinn Conradt Veidt víðfrægur eitt sinn
í amerískum þöglum myndum kom þar dag-
lega, og var fyrri eiginmaður húsfreyjunnar
Gussi Holl. Og fleira frægðarfólk af þýzk-
um uppruna.
Og svo var undarleg ung kona sem kom
svo oft þangað, oftast óboðin, oftast seint.
Hún leið gegnum ilmhöfugt myrkur garðs-
ins á hælalausum ilskóm, og dró fæturna
eftir grasinu berhöfðuð í flaksandi
regnkápu. Ég er svo hræðilega þrey-eytt,
kallaði hún, og lét fallast í hægindastól.
Hún sneri sér undan með munnvikin sveigð
niður með harmlegu bragði, og heimtaði
snafs: En hann verður að vera stór, Emil!
Tvöfaldur.
Þetta sé fegursta andlit sem hann hafði
séð, segir Klaus, og hann hafi ekki séð feg-
urra síðan. Hún hafði marmaraenni hryggr-
ar gyðju og stór augu full af gullnu húmi.
Munnurinn hafi sýnzt fölur, enginn vara-
litur, blámálaðir skuggar á augnalokum.
Hann segir: Djúp reiðileg rödd hennar virt-
ist þrungin ljúfmyrkri dul, hvort sem hún
var að tala um veðrið eða kvikmyndina sem
hún var að vinna að. Þetta dásamlega
óhaggandi andlit, hve sjaldan hún hafi
hlegið. Og heimtaði annan viskí, og lýsti því
yfir öllum til undrunar að hana fýsti að
dansa, og fór að dansa tangó við heimasæt-
una, hið hvíta andlit með augnalokin aftur
allfjarri dansfélaganum; og hélt henni föstu
gripi. Úlnliðir hennar voru fremur gildir,
fæturnir langir og breiðar herðar fornlegrar
unglingsstyttu.
Nú líður mér mun betur. Ég var svo þrey-
eytt. Ég hef dansað og drukkið. Thank you
ever so much.
Og hvarf út í ilmhöfugt myrkur hinnar
kalifornísku nætur.
Emil sagði okkur, segir Klaus: hún væri
sænsk og nýkomin frá Evrópu. Landi henn-
ar hinn frægi kvikmyndastjóri Stiller hafði
komið með hana til Hollywood. Stiller
hefði horfið heim til Svíþjóðar, og dáið þar.
Þessi stúlka verður eins og sprengja,
sagði Emil: .. .Eftir tvö ár mun allur heimur-
inn þekkja nafnið hennar.
Nafn hennar var Greta Garbo.
Vilhjálmsson
skrifar
Langholtskirkjukór Jóns Stefánssonar.
Þangað safnaðist filmfólkið þýzka, það
sem gat sannað að það hefði minnst þúsund
dollara í vikulaun, segir Klaus: Erika og ég
vorum umborin sem skondnir flakkarar, en
ekki tekin alvarlega.
Lýsing Klaus á stórleikaranum er nöpur,
hvernig hann þóttist vera hress og óheflað-
ur en með gullhjarta, og hafi þurft þjálfaðra
sálfræðiskyn en þau systkin höfðu á þeim
dögum til að uppgötva kalda slægðina sem
undir þessu þýzka tryggðamála yfirborði
bjó, og hina tillitslausu eigingirni.
Enda kom síðar á daginn að Jannings
hvarf heim, og lét nasistana hossa sér og
nota,purkunarlaust af beggja hálfu þegar
þeir tóku völd, þótt hann þættist eins og
fleiri slíkir tandurhreinn að stríðslokum, og
hefði eiginlega alltaf verið á móti nasistun-