Þjóðviljinn - 19.04.1984, Blaðsíða 14

14 SÍÐA - ÞJÓÐVIL.IINN Fimmtudagur 19. aprfl 1984
Olafur
Gíslason
skrifar
Ápáskumminnast
menn sigurs lífsins yfir
dauöanum fyrir tilverkpaö
hinnar auðmjúku fórpar,
þjáningarog dauða,
Mátturinn fullkomnast í
veikleika, sagöi pqstulinn,
og allt þetta getum viö
lesiðúrmyndum
mexíkönsku
listakonunnar Fridu
Kahlo. Myndirhennareru
einstök mannleg heimild
um þjáningu og dauða
sem sköpunarmátturinn
og lífskrafturinn hefur
umbreytt í margræð og
áleitin listaverk. Listin var
henni lífsmáti og tæki til
þess að umbreyta
þjáningunni í fegurð og
þannóræðaog
óbrotgjarna sannleika,
sem listin ein getur
miðlað. Mátturhennar
fullkomnaðist í
veikleikanum.
Frida Kahlo fæddist í Coyoacan,
útborg Mexíkó City, 1907. Faðir
hennar var ljósmyndari af þýskum
ættum en móðirin mexíkönsk.
Fimmtán ára gömul lenti hún í bíl-
slysi, sem leiddi hana til æfilangrar
bæklunar. Hún þurfti að liggja í
heilt ár á sjúkrahúsi og var meira
og minna bundin við hjólastól upp
frá því, vegna hryggbrots og fleiri
áverka. Áverki af slysinu gerði
hana einnig ófæra um að geta barn.
Á sjúkrahúsinu byrjaði hún að
mála, og líf hennar var upp frá því
stöðug barátta við þjáninguna, þar
sem hún hafði pensilinn að vopni.
Hún gekk ung í kommúnista-
flokk Mexíkó og kynntist þar mál-
aranum Diego Rivera, en vegg-
myndir hans höfðu þá þegar vakið
aðdáun hennar. Þau gengu í hjóna-
band árið 1929, skildu 10 árum
séinna, en gengu aftur í hjónaband
eftir eins árs skilnað.
Sjúkdómur hennar gerði það að
verkum að hún þurfti stöðugt að
bera korsett úr gipsi. Oftar en einu
sinni missti hún fóstur vegna bækl-
unar sinnar og hún gekkst undir um
30 skurðaðgerðir á 32 árum. Frida
Kahlo fór nokkrum sinnum til
Bandaríkjanna sér til lækingar, og
hún hélt myndlistarsýningu í New
York 1938 og í París 1939.
Þegar Leo Trotzkí var landflótta
í Mexíkó 1937 bjó hann um tíma í
húsi Fridu Kahlo. Þangað kom
franski rithöfundurinn Andre
Breton sama árið, og hreifst hann
Konan sem gaf mér á brjóst, 1937.
„Mó&ir mín gat ekki haft mig lengi á
brjósti, því 11 mánuðum á eftir mér
kom Cristina systir mín í heiminn.
Ég fékk mjólk úr brjósti annarrar
konu, og var brjóst hennar þvegið
áður en ég drakk...“ Þannig segir Fri-
da Kahlo sjálf frá. í myndinni sem
hún málaði 1937 verður konan sem
gaf henni brjóst ímynd móður nátt-
úru. Mjólkurkirtlarnir i brjósti hennar
eru sem vínberjakiasar og safinn úr
þeim er sem regnið sem fellur af
himni og frjóvgar frumskógargróð-
urinn í bakgrunni. Frida málar sjálfa
sig með andliti fullorðinnar konu en
líkama barns, rétt eins og á gotnesk-
um myndum af Maríu og Kristi, en
konan sem gefur brjóstið er dökk á
hörund og ber sviplausa steingrímu
móður jarðar sem jafnframt minnir á
forna indíánamenningu Mexíkó.
uðu þeir Siqueiros og Rivera sögu-
leg málverk, sem í stíl og framsetn-
ingu áttu sér fyrirmyndir jafnt í
veggmyndum Giottos og fleiri
fresco-málara frá endurreisnartím-
anum í Evrópu sem í hinni þjóð-
legu myndlistarhefð Mexíkó, kú-
bismanum sem Rivera hafði kynnst
í París og myndum málara eins og
Gaugin og Cesanne.
Draumur eða veruleiki
Myndir Fridu Kahlo voru ekki
sögulegar eða mónúmental með
sama hætti og verk eiginmanns
hennar, og því verður ekki haldið
fram að áhrif frá Rivera sjáist í
verkum hennar. Myndir hennar
eiga sér djúpar persónulegar rætur,
og hún gerir ekki greinarmun á
innri og ytri raunveruleika í verk-
um sínum. Andre Breton sagði
verk hennar vera í anda súrreal-
ismans en Diego Rivera kenndi
raunsæi hennar við einstaklings-
bundna heildarhyggju sem ekkert
ætti skylt við súrrealisma. Hann
lagði áherslu á sérstöðu hennar
sem listamanns: „í myndum henn-
ar er harmleikurinn ekki drott-
„Frida Kahlo stendur
sem skínandi demants-
djásn á þeim punkti þar
sem línur stjórnmálanna
(heimspekinnar) og listar-
innar mætast og þar sem
þær eiga vonandi eftir að
sameinast í sömu bylting-
arsinnuðu vitundinni án
þess að hinir ólíku eðlis-
þættir þeirra ruglist sam-
an.“
Andre Breton (1938)
nandi. Það hafa margir misskilið.
Hinn formyrkvaði sársauki hennar
er sá flauelsmjúki bakgrunnur sem
lýsandi líkamsorka hennar birtist í,
hin hárfína tilfinning, lýsandi gáfur
og ósigrandi kraftur, sem nýttist
henni í baráttunni fyrir lífinu...“
Sjálf sagði Frida Kahlo: „Þeir
héldu að ég væri súrrealisti, en það
var ég ekki. Ég hef aldrei málað
drauma. Ég hef málað raunveru-
leika minn.“
Opnar undir
Fridu Kahlo
mjög af verkum Fridu. Sýning Fri-
du í París var undirbúin af þeim
félögum Marcel Duchamp og Ánd-
re Breton.
Barátta hennar við sjúkdóminn
tók mjög á líkamsþrek hennar og
um tíma þjáðist hún einnig af
drykkjusýki og ofneyslu deifilyfja.
f upphafí 6. áratugarins hrakaði
heilsu hennar mjög, og þurfti að
fjarlægja annan fótlegg hennar árið
1953. Hún sameinaði það að vera
marxisti og listamaður og til hinsta
dags tók hún virkan þátt í barátt-
unni fyrir frelsun verkalýðsstéttar-
Hefð og nýsköpun
Frida Kahlo var svipmikill per-
sónuleiki af myndum að dæma, í
meðallagi há, grönn og veikbyggð.
Hún hafði yndi af þjóðlegri listhefð
Mexíkó og skreytti hús sitt með
þjóðlegum listmunum. Hún safn-
aði helgimyndum þeim, sem al-
gengt er að alþýðamannagefikirk-
|úm í Mexíkó í fyrirbæn um frels-
un undan þjáningu og dauða.
Myndir hennar sjálfrar þykja
margar bera keim af þessari al-
þýðulist. Hún gekk oft í Techuan-
rætur sínar í djúpri persónulegri
reynslu hennar sjálfrar, en hann er
um leið afsprengi þeirrar endur-
vakningar sem varð í mexíkanskri
myndlist samfara hinni þjóðlegu
byltingu verkamanna og bænda í
Mexíkó á 2. áratugnum. Þar stóðu
fremstir í flokki þeir David Alfaro
Siqueiros, Orzco og Diego Rivera.
Var þeim falið af byltingarstjórn-
inni að skreyta veggi opinberra
bygginga, og eru myndir þeirra
innblásnar þeim þjóðlega ídeal-
isma sem einkenndi byltinguna auk
þess sem þær hafa oft sterka skír-
Rætur, 1943. Æðar, rætur, taugar og hár eru algeng tákn í myndum Fridu. Brjóstið er opið, úr því vaxa greinar og
laufblöð, æðar blaðanna breytast í rætur sem hverfa ofan í jörðina.
innar undan oki heimsvaldastefnu
og kapítalisma. í júlí 1954 tók hún
þátt í fundi sem haldinn var til þess
að mótmæla valdaráninu í Guate-
mala þegar lýðræðislegri stjórn
Jacobo Arbenz var steypt. Fá-
einum dögum síðar lést hún á
heimili sínu í Coyoacan, 47 ára
gömul
þjóðbúningi sem er skósíður með
blúnduverki og blómaútsaumi eins
og til þess að undirstrika þjóðlegar
rætur sínar og hið kvenlega í eðlis-
fari sínu.
Myndir hennar eru engu líkar,
en virðast oft eins og undarleg sam-
blanda alþýðulistar og helgi-
mynda. Hinn sérstæði stíll hennar á
skotun til hugmynda sósíalista og
marxista um frelsun verkalýðsins.
Þeir vildu leiða hina þjóðlegu bylt-
ingu áfram yfir í sósíalisma og stétt-
laust þjóðfélag.
Á meðan brautryðjendur mynd-
listarinnar í Sovétríkjunum á bylt-
ingaráratugnum leituðu til hinnar
óhlutbundnu formsköpunnar mál-