Þjóðviljinn - 19.04.1984, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 19. aprfl 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA S
Hver var Lára...
.. sem Þórbergur Þórðarson skrifaði Bréfið til?
Eitt merkasta og umdeildasta
og jafnf ramt sérkennilegasta
bókmennta- og ádeiluverk
þessrar aldar er Bréf til Láru
eftir Þórberg Þórðarson sem
kom út árið 1924. Það hefur
verið gefið út í mörgum
útgáfum og telst klassískt verk í
íslenskum bókmenntum. En
hver var þessi Lára sem
Þórbergurskrifaði til? í Bréfinu
sjálfu eru engar aðrar
upplýsingar um hana en þær
að hún sé Akureyringur og
Þórbergur hafi kynnst henni
nyrðra. „Mín góða og
skemmtilegavinkona“ eru
ávarpsorð Bréfsins. Sennilega
hafa flestir sem lesið hafa Bréf
til Láru veit því fyrir sér hver
Lára hafi verið eða hvort hún
hafi yfirleitt veriðtil. Þaðvarhún
reyndarog hérverðatíndar
saman nokkrar upplýsingar um
hana.
í einu af bréfum Þórbergs til
Sólu sem gefin voru út á síðasta ári
(bréfið er dagsett á ísafirði 6. ágúst
1922) er meistarinn að segja Vil-
mundi Jónssyni ferðasögu sína. Þar
segir m.a.:
„ A Akureyri fann ég varla nokk-
urn mann, sem ég hefði verulega
gaman af að tala við. Þó kynntist ég
þar 57 ára gamalli piparjómfrú.
Hún heitir Lára Ólafsdóttir, systir
Péturs kaupmanns Ólafssonar í
Reykjavík. Láru þessa líkaði mér
vel við. Hún hefir sápuverzlun þar í
bænum. Heim til hennar vorum við
boðnir og vel komnir nokkrir
Reykvíkingar, sem saman vorum á
Akureyri. Þar höfðum við eins
konar málfundasamkundur á
kvöldin. Á eftir drukkum við kaffi
eða soðið vatn. Lára er góðhjörtuð
manneskja, ekki laus við að vera
skemmtileg, en hefir afneitað
heiminum.“
„Ætli heimurinn hafi ekki heldur
afneitað henni,“ bætti Vilmundur
við. „Veitégþað.aðmargir afneita
heiminum, af því að heimurinn
hefir afneitað þeim, þeir eru ekki
útgengileg vara. En ég hygg, að
eftirspurn eftir Láru þessari hafi
hlotið að vera meira en framboð á
hennar yngri árum. En aldurinn
gerir flesta vöru óútgengilega.“ Á
þessa leið byrjaði nú samtalið.
í samtalsbók sinni, í Kompaníi
við allífið, spyr Matthías Johann-
essen Þórberg út í tilurð Bréfs til
Láru. Þar segir m.a.:
„Þegar ég byrjaði að skrifa
bréfið, datt mér aldrei í hug að
birta það. Mig langaði bara að
skrifa Láru Ólafsdóttur skemmti-
legt bréf. Ég sendi henni eintak af
því. Það var dálítið frábrugðið hin-
um eintökunum. Ég heyrði aldrei
neitt frá Láru gömlu, en vona hún
sé nú á Sumarlandinu, eða kannski
Bláu eyjunni. Þar kvað vera fall-
egt.
- Þú hefur auðvitað enga hug-
mynd um, hvað varð um eintak
hennar af bréfinu?
- Nei, ég hef enga hugmynd um
það. Ætli það hafi ekki lent hjá
frændfólki hennar. Það var óbók-
læst fólk, en hafði vit á peningum.
- Hvemig var Lára?
- Hún hafði stórt nef eins og
ættin. Hún var mikill guðspekingur
og ég hafði það mér til skemmtunar
að koma henni til að hlæja með
óviðurkvæmilegu tali um guð-
spekileg efni. Var það kannski
það, sem þú vildir vita.?
- Já, kannski. Var hún gömul?
- Hún var nokkuð gömul, miklu
eldri en ég. Og fremur ófríð eins og
fleiri í ættinni, og í öllum ættum.
En ég kunni vel við hana. Við kom-
um oft til hennar á guðspekiþing-
inu á Akureyri og fengum alltaf
kaffi. Það var gaman að láta hana
hlæja.
- En hvers vegna skrifaðirðu
Láru bréf, Þórbergur?
- Ástæðan var sú, að ég hitti Sig-
ríði Björnsdóttur kaupkonu eitt
sinn niðrí Austurstræti. Hún hafði
verið með okkur á þinginu norður
á Akureyri 1922, en fór aftur
norður haustið 1932. Hún bar mér
Lára Ólafsdótir
kveðju Láru gömlu: - Þú ættir að
skrifa henni nokkrar línur, sagði
hún. Ég svaraði: - Það er bezt ég
geri það. Þá var ég ekki eins latur
til bréfaskrifta og nú og byrjaði
strax, ég held 15. nóvember.
Svo veiktist Lára og fór til
Kaupmannahafnar. Ég heyrði, að
hún hefði fengið magaberkla. Mér
er sagt, að hún hafi haft bréfið á
borðinu hjá sér. Hún var ekki farin
að opna það, þorði það ekki. En
svo áræddi hún að opna það. Og þá
fór henni að batna. Én ég veit ekki,
hvort þetta er satt.“
Svo segist Þórbergi frá í samtali
við Matthías og þetta vekur kann-
ski enn meiri forvitni um Láru. Hér
verður reynt að rekja feril hennar í
Sápuhúsið á Akureyrl. Hér réð Lára ríkjum. Ljósm.: Hailgrímur Einarsson.
Innanbúðar í Sápuhúslnu.
stuttu máli og stuðst við óprentað-
ar minningar fyrrgreinds bróður
hennar, Péturs A. Ólafssonar
kaupmanns.
Lára fæddist á Árbakka á Skag-
aströnd í A-Húnavatnssýslu 16.
september 1867 og var hún því 22
árum eldri en Þórbergur. Foreldrar
hennar voru Ólafur Jónsson frá
Helgavatni í Vatnsdal og kona
hans Valgerður Narfadóttir frá
Kóngsbakka í Helgafellssweit á
Snæfellsnesi. Var hún elsta barn
þeirra hjóna.
Ólafur reisti sér íbúðarhús í Við-
vík við Höfðakaupstað árið 1868
og hóf þar veitingarekstur en
stundaði jafnframt búrekstur og
sjóróðra en var þess á milli utan-
búðarmaður í kauptíðum við Skag-
astrandarverslun. Var hann kallað-
ur Ólafur vert. Árið 1883 fluttust
þau Ólafur og Valgerður til Akur-
eyrar og reistu þar tvflyft hús við
Strandgötu á Oddeyri og hófu þar ]
hótelrekstur. Var það Hótel Odd-
eyri sem rekið var með myndar-
brag. Hótelið brann árið 1908 en
þá voru þau hjón bæði látin.
í endurminningum sínum segir
Pétur um systur sína:
„Lára var mest bókhneigð okkar ]
systkina, enda elst, og las allt sem
hún komst yfir, en bókasafn var
ekki fjölskrúðugt hjá almenningi í
þá daga. Lára var líka dálítið ein-
ræn og út af fyrir sig, og man ég
sjaldan eftir henni að leikjum með
okkur hinum börnunum.“
Þegar Lára Ólafsdóttir var um
hálfþrítugt fór hún austur á land til
Eskifjarðar og stjórnaði í fáein ár
verslun Túliníusar á Búðareyri við
Reyðarfjörð. Þá sigldi hún til
Kaupmannahafnar og á árunum
1894-97 lærði hún þar ljósmynda-
iðn en að Hafnardvöl lokinni settist
hún að um hríð á Stokkseyri hjá
Ólafi Árnasyni kaupmanni, frænda
sínum, og rak þar ljósmyndastofu.
Á árunum 1898-1901 hafði hún svo
Ijósmyndastofu á Búðareyri við
Reyðarfjörð. Þá fluttist hún til
Akrureyrar og átti heimili þar upp
frá því. Skömmu eftir komuna
þangað tók hún að sér stjóm á Sáp-
ubúðinni fyrir Schous sápuverk-
smiðjurnar dönsku og hélt þeirri
stöðu eftir það meðan heilsan
leyfði. Sápubúðin var til húsa að
Strandgötu 5 í húsi Ragnars Ólafs-
sonar konsúls en hann var einn
bræðra Láru.
Lára Ólafsdóttir leið af miklum
magakvilla seinni ár ævi sinnar og
var hún af þeim ástæðum á sjúkra-
húsum í Danmörku um tveggja ára
skeið (um 1925-27) og hugði henni
þá engin lífs. En samt náði hún sér
(hvort sem það hefur nú verið
Bréfinu að þakka eða ekki) og fékk
nokkurn bata.
Pétur segir í endurminningum
sínum:
„Hún giftist aldrei og var mér
vitanlega aldrei við karlmann
kennd. Lára var líklega best gefin |
af okkur systkinunum, mjög bók-
hneigð og víðlesin. Seinni ár henn-
ar var hún mikill guðs-spekingur og
| helgaði mikið af kröftum sínum
guðs-spekis-félagsskapnum, og
arfleiddi hann að eftirlátnum fjár-
munum, sem með húsparti hér á
Akureyri námu um 8-10 þúsund
krónum.“
Lára Ólafsdóttir, sem Þórbergur
Þórðarson hefur gert ódauðlega í
bókmenntasögunni, lést á Akur-
eyri 24. ágúst 1932, tæpra 65 ára
gömul.
-GFr