Þjóðviljinn - 27.01.1985, Page 10

Eðvarð Sigurðsson, Gunnar Jóhannsson, Margrét Auðunsdóttir, Steingrímur Pálsson, Kristján Gíslason og
Guðmundur Hjartarson á fundi um þetta leyti.
Væntanlega mynd frá 1967. Meðal þeirra sem sjást eru Finnur Torfi Hjörleifsson, Einar Hannesson, Stetan
Sigfússon, Óskar Halldórsson, Svavar Sigmundsson, Guðmundur J. Guðmundsson, Benedikt Davíðsson,
Haraldur Steinþórsson, Ingi R. Helgason, Guðjón Jónsson, Björgúlfur Sigurðsson og Jónas Magnússon, Haukur
Helgason, Gils Guðmundsson, Magnús Torfi Ólafsson, Jón Snorri Þorleifsson og Snorri Jónsson.
Flokksbræðurnir. Æskulýðs-
nefnd Alþýðubandalagsins í
Reykjavík 1966: Gísli B. Björns-
son, Jón Baldvin Hannibalsson (í
5. sæti G-listans við borgarstjórn-
arkosningar það ár), Svavar
Gestsson starfsmaður Alþýðu-
bandalagsins (í 8. sæti sama
framboðslista), HelgiGuðmunds-
son trésmiður og Hrafn Magnús-
son bankastarfsmaður.
aðra möguleika svosem sú stað-
reynd vitnar um að hann var í
fyrsta sæti á báðum tillögunum.
í meirihluta framboðsnefndar-
innar sem varð í minnihluta á
Tónabíósfundinum voru Guð-
mundur Vigfússon, Sigurður
Guðgeirsson, Hörður Bergmann,
Karl Guðjónsson, Einar Hannes-
son, og Sigríður Hannesdóttir. í
minnihlutanum sem varð ofaná
voru Guðmundur J. Guðmunds-
son, Ingi R. Helgason og Guð-
Mnundur Jónsson (í Ellingsen).
Uppstillingar-
nefnd undir
þrýstingi
Störf uppstillingarnefndar síð-
ustu vikur og daga fyrir Tónabí-
ósfund einkenndust af tilraunum
hópa og manna að hafa áhrif á
niðurröðun listans. Forystan úr
Sósíalistaflokknum hafði setið
undir ámæli fyrir að hafa gefið
Hannibalistum og „annarra
flokka“ mönnum of mikið eftir
frá því 1956, - og „sentristarnir“
sem fóru með völdin („flokkseig-
endafélagið“) voru komnir með
sterkari stöðu í tímans rás.
Af hálfu Sósíalistaflokks-
manna var litið svo á, að frekja
Hannibalistanna hefði gengið úr
öllu hófi í kosningabandalaginu -
og að þeim hefði verið gert skylt í
krafti bandalagsins að kjósa
menn sem voru þeim andsnúnir.
Þetta átti nær eingöngu við um
framboðslista í Reykjavík.
Hannibalistarnir litu hins veg-
ar svo á að þeim bæri samkvæmt
samkomulagi að halda 2. sæti list-
ans og fjórða. Hannibal segir í
Nýja Alþýðubandalagsblaðinu:
„Það hefur frá upphafí verið
grundvallaratriði um framboð
þess, að samkomulag væri um að-
alframbjóðendur þess - ekki síst í
Reykjavík. Þannig var ég í fyrstu í
2. sæti listans hér, og síðan Alfreð
Gíslason læknir. Nú var augljós-
lega svo komið að samráðs eða
samstarfsmanna var ekki lengur
óskað“.
f krafti þessa var mjög þrýst á
utan og innan uppstillingarnefnd-
ar að Jón Baldvin skipaði annað
sætið. Báðir armar, Sósíalista-
flokkur og Hannibalistar reyndu
að beita áhrifum sínum í uppstill-
ingarnefnd og fóru margar vélar í
gang. Kjartan Ólafsson var fram-
kvæmdastjóri Sósíalistaflokksins
á þessum tíma en Svavar Gests-
son starfsmaður Alþýðubanda-
lagsins, - og lágu þeir undir ámæli
Hannibalista um að skipuleggja
smölun. Hannibal segir að
„flokksvél Sósíalistaflokksins var
nú beitt af alefii til að kúga aðra
meðlimi Alþýðubandalagsins
undir ákvörðun þröngrar klíku í
Sósíalistaflokknum sem Alþýðu-
bandalagsmenn gátu ekki þolað“.
Ekki bendir niðurstaða Tóna-
bíósfundar beint til þess að menn
hafi verið á einu máli þar um.
Hin endanlega niðurröðun á
framboðslista beggja armanna,
var ólík því sem stefnt var að í
upphafi. Báðir armarnir reyndu
að láta líta svo út, útávið að nokk-
urrar víðsýni og umburðarlyndis
gætti við niðurröðun. Þannig var
Jón Snorri á yfirborðinu ættaður
úr Framsókn og Sigurjón Þor-
bergsson frá Þjóðvarnarflokkn-
um.
Með sama lagi voru þau Magn-
ús, Eðvarð, Adda Bára og Ingi
R. á uppstillingu Hannibalista.
Einar Hannesson var einhvers
konar málamiðlun meðal þeirra,
afþví talið var vonlaust að stilla
Jóni Baldvin upp í annað sæti (og
því verið hafnað) þegar í svo hart
var komið sem raun bar vitni. En
skýringarnar á þessari niðurstöðu
eru í rauninni komnar fraip áður.
Ingi R. Helgason hafði í tvénnum
undangengnum alþingiskosning-
um verið í framboði á Vestur-
landi, - en margir litu til hans sem
mikilhæfs stjórnmálaskörungs.
Svonefndum sentristum fannst
því tilvalið að stilla Inga upp í
baráttusætið. Þess skal og getið
að Ingi R. var þá einsog löngum
talinn með valdameiri mönnum í
Alþýðubandalaginu.
Flestir eru á einu máli um að
óánægjan hafi lengi verið að gerj-
ast innan Alþýðubandalagsins
fyrir Tónabíósfundinn. Þá hafi
einfaldlega soðið uppúr. Þess ber
að gæta að ekki var búið að stofna
bandalagið sem flokk, þetta var
kosningabandalag einstaklinga
úr Sósíalistaflokknum, Málfund-
afélagi jafnaðarmanna, Þjóð-
varnarflokknum og utan flokka.
Gamli kjarninn úr Sósíalistafé-
lagi Reykjavíkur var ekkert
ánægður með fyrirhugaða stofn-
un Alþýðubandalagsins og vildu
menn m.a. að þegar flokkurinn
yrði stofnaður yrðu möguleikar á
félagsaðild í stað einstaklingsað-
ildar. Hannibalistarnir töldu að
troðið væri á sér í tíma og ótíma.
Óflokksbundnir og margir yngri
félagar töldu ólýðræðisleg vinnu-
brögð í Alþýðubandalaginu eiga
rót sína í arfleifðinni frá Sósíal-
istaflokknum. Töldu þeir að
ástæðan væri sú að aldrei hefði
verið farið í sögulegt uppgjör við
fortíðina, - stalinismann og
ráðstjórnarfyrirkomulagið
eystra.
Áður en dró til tíðindanna á
Tónabíósfundi og í kringum
hann, hafði skorist í odda á fund-
um í Alþýðubandalaginu með
mönnum og fylkingum.
Sem dæmi má nefna kosningu
formanns framkvæmdastjórnar
3. desember 1966. Björn Jónsson
stakk uppá Hannibal Valdimars-
syni í formennsku en Lúðvík Jós-
efsson stakk uppá Guðmundi
Hjartarsyni, Guðmundur var
kjörinn með 8 atkvæðum en
Hannibal fékk 7. Á næsta fundi
framkvæmdastjórnar í janúar
1967 lét Alfreð Gíslason m.a.
bóka eftir sér: „Ég lít á það, sem
gerst hefur í sambandi við for-
mannskjör nefndarinnar sem al-
varlegt áfall fyrjr Alþýðubanda-
lagið, bæði út á við og inn á við,
og að við svo búið megi ekki
standa. Þess vegna hef ég lagt
fram tillögu, er felur í sér mála-
miðlun, sem að mínum dómi er
sanngjörn. En með því að ekki
hefur náðst samkomulag um
þessa tillögu, þá lýsi ég því að ég
treysti mér ekki til að taka þátt í
störfum framkvæmdanefndar að
svo stöddu“.
Síðan vék Alfreð af fundi. Þeg-
ar uppstillingarnefndin var borin
upp í fulltrúaráði Alþýðubanda-
lagsins kom fram óánægja með
að fulltrúar Sósíalistaflokks
Reykjavíkur væru ekki í nefnd-
inni og Einar Bragi ræddi um að
vantaði í nefndina fulltrúa þess
hóps sem hvergi væri fyrir í
stjórnmálasamtökum. Það var á
þessum fundi sem Svavar Gests-
son skýrði frá dansiballi með
meiru í Lídó 20. janúar 1967.
Flokkseigenda-
félagið tekur
til hendinni
Hið svokallaða flokkseigend-
afélag, Guðmundur Hjartarson,
Ingi R. Helgason, Kjartan Ólafs-
son og Einar Olgeirsson - sem
jafnframt voru kallaðir sentrist-
ar, höfðu því fyrir fundinn svo-
kallaðan Brynjólfsarm á aðra
hönd en Hannibalistana og fylgis-
menn á hina. Það er af hálfu
flokkseigendafélagsins sem
skipulögð smölun á að hafa farið
fram.
Sigurdór Sigurdórsson blaða-
maður sagði að það boð hefði
verið látið út ganga af valdamikl-
um mönnum í Sósíalistaflokkn-
um að traustir félagar ættu að
koma með a.m.k. fimm nýja
menn. Menn þurftu að sýna fél-
agsskírteini við innganginn og því
þurfti að gæta þess vel að menn
væru rétt og vel skráðir. Ég tók
þessa smölun að mér með glöðu
geði, bæði vegna þess að þetta
þurfti að gera og einnig vegna
þess að Hannibalistarnir voru
sjálfir á fullu í smöluninni, segir
Sigurdór. Fleiri benda á þetta atr-
iði.
Sagt er að félagarnir úr Sósíal-
istafélaginu sem óánægðir voru
með stofnun Alþýðubandalags-
ins, hefðu sæst á að styðja upp-
stillingu minnihlutans, gegn því
að fá stuðning við félagsaðild að
Alþýðubandalaginu sem þeir
gerðu tillögu um, þegar kæmi til
kasta framhaldsaðalfundar sem
haldinn var á Hótel Sögu viku
eftir Tónabíósfund. Sú tillagavar
hins vegar felld, þannig að hafi
þeir haldið sig fá stuðning frá sen-
tristunum, þá hefur sú von verið á
misskilningi byggð.
„Litla Ijóta klíkan“
og
Finnbogi Rútur
Stundum var talað um að um
þetta leyti hafi „litla ljóta klíkan“
ráðið lögum og lofum í Sósíalista-
flokknum og verið þyngst á bár-
unni við uppstillinguna fyrir Tón-
abíósfundinn. „Litla ljóta klík-
an“ mun vera nafngift frá Finn-
boga Rút Valdimarssyni og eru
tilnefndir í klíkuna þeir Kjartan
Ólafsson, Ingi R. Helgason, Guð-
mundur Hjartarson og Guð-
mundur J. Guðmundsson. Magn-
ús Kjartansson stóð þessum
mönnum mjög nærri en hann var
arftaki Einars í flokknum - og á
listanum, sjálfsagður að flestra
dómi.
Hinum megin, var Finnbogi
Rútur Valdimarsson, sem réði
mestu að tjaldabaki - en fyrir
framan tjaldið stóð Hannibal
bróðir hans.
Finnbogi Rútur stjórnaði
Hannibalistunum bæði í gegnum
frændgarð sinn og kunningja.
Hann hafði um þetta leyti og
löngum fyrr og síðar mjög mikil
áhrif á framvindu innan Alþýðu-
bandalagsins og í íslenskum
stjórnmálum. Finnbogi Rútur
bjó á Marbakka í Kópavogi þar-
sem hann var leiðtogi vinstri
manna og bæjarstjóri um langa
hríð. Þess vegna var stundum tal-
að um Marbakkaveldið. Margir
segja að það hafi verið álitamál
hversu vel Hannibal og frænd-
garði gögnuðust hollráð Finn-
boga Rúts. Á hinn bóginn var
hann einnig í góðu sambandi við
aðra forystumenn í verkalýðs-
hreyfingunni sem nutu góðs af
þekkingu og framsýni hans auk
pólitískra klókinda, - t.d. við
samningagerð.
Þvermóðska
á báða bóga
Viðmælendur mínir sem voru á
Tónabíósfundi segja að þver-
móðskan hafi ráðið ríkjum á
báða bóga. Málflutningur þeirra
sem áttust við hafi verið ómál-
efnalegur og æsingakenndur,
andrúmsloftið rafurmagnað. Svo
mjög hafi mönnum hitnað í
hamsi, að nærri hafi legið við
handalögmálum. Einar Bragi og
Guðrún Helgadóttir rifu t.d. fé-
lagsskírteinin frammi fyrir
fundarmönnum og stóryrðin
hvinu yfir fundarsalinn.
Margir telja að meðal beggja
hópa sem áttust við hafi verið sú
skoðun uppi að stefna ætti í að
kljúfa Alþýðubandalagið. Hins
vegar voru menn í báðum hópun-
um sem vildu umfram allt koma í
veg fyrir það.
Þeir úr Sósíalistafélaginu sem
litu á sig sem sósíalista og vildu
uppgjör við arfleifðina og það
sem þeim fannst vera óheiðarlegí
vinnubrögð, áttu erfiða daga.
Margir þeirra segjast hafa átt í
miklu tilfinningastríði, því það
var ekkert smá mál að eiga í úti-
stöðum og vera ósammála
leiðtogunum á þessum tíma.
Flókin samsetning
Viðmælendur mínir segja að
hóparnir þrír sem áttust við hafi
verið mjög flóknir að samsetn-
ingu. Minnsti hópurinn hafi verið
sá sem kenndur hefur verið hér
við „lqarnann úr gamla flokkn-
um“. Ihópi sentristanna, flokks-
eigendafélagsins hafi verið menn
úr Sósíalistaflokknum sem vildu
annars vegar koma í veg fyrir
stóran hægri krataflokk og hins
vegar þá sem vildu fá „mjúkt
breytingaskeið“. frá Sósíalista-
flokki hinna útvöldu til Alþýðu-
bandalags ólíkra hópa, þarsem
Hannibalistar yrðu til friðs og
þorri félaga Sósíalistaflokksins
gætu unað sínum hag.
Með Hannibalistunum fóru til
að byrja með fleiri hópar, t.d.
fyrrverandi þjóðvarnarmenn,
sósíalistar með vonir í brjósti um
lýðræðislegri flokk og flokks-
leysingjar.
Engir kommar
Báðum stóru hópunum sem
áttust við var áfram um að losna
við kommastimpilinn; að Al-
þýðubandalagið væri saman sett
úr ýmsum áttum. Eftir Tónabíós-
fund sögðu andstæðingablöðin
náttúrlega að kommúnistarnir
10 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN; Sunnudagur 27. janúar 1985